کتاب‌های صفر و یکی‌

بازار نشر طی سال‌های اخیر تغییرات زیادی را به چشم دیده است. گران شدن کاغذ مورد استفاده برای چاپ و هزینه‌های جاری حوزه نشر از یک سو و ارتقاء سطح مطالعه در جامعه در کنار افزایش دسترسی به اینترنت و تجهیزات الکترونیکی بیش از پیش ما را با پدیده ای اجین کرده که سابقه تولد و ایجاد آن با تولد اینترنت و فراگیری آن گره خورده است.
البته شاید آنچه اهمیت این موضوع را برای ما پر رنگ می سازد، مساله رشد کتاب‌های الکترونیکی به زبان فارسی در فضای وب باشد. با تاکید متولیان حوزه فناوری اطلاعات کشور برافزایش محتوای الکترونیکی فارسی در وب و افزایش علاقه مخاطبان و کاربران اینترنت برای دسترسی به ایبوک‌ها، طی سال‌های اخیر، روند پر سرعتی در تولد کتابخانه‌های دیجیتالی و وب سایت‌های ارائه این کتاب‌ها به شکل رایگان یا قابل خریداری، آغاز شده است.
برای کتاب الکترونیکی تعاریف زیادی وجود دارد. تعریف عامیانه ای که برای آن ارائه می‌شود ایبوک ریدر(eBook Reader ) را وسیله‌ای دستی می‌داند که قابلیت خواندن کتاب‌های مختلف را دارد و کتابی که توسط این وسیله خوانده می‌شود، همان کتاب الکترونیکی است.
کتاب الکترونیکی همان متن‌های الکترونیکی‌ (e-text) است که شامل فایل‌های ساخته شده توسط واژه پردازهای مختلف، خبرنامه‌های الکترونیکی و فایل‌های کامپیوتری است که پس از اجرا در کامپیوتر مانند کتاب قابل خواندن هستند. برخی نیز می گویند: کتاب الکترونیکی یک فایل HTML اجرایی (executable) است. یک فایل که از تبدیل چندین فایل HTML شامل گرافیک، تصاویر، متن و حتی صدا (موسیقی) توسط یک نرم‌افزار خاص ایجاد می‌شود کتاب الکترونیکی نامیده می‌شود. یک کتاب الکترونیکی ممکن است بیش از ۱۰۰ صفحه داشته باشد و یا یک کتاب کوچک چند صفحه‌ای باشد. همه تعاریف بالا درست است.
به طور خلاصه می توان گفت eBook یک کتاب است که به صورت غیر سنتی (چاپی) منتشر شده است. انتشارات الکترونیکی هم وجود دارد. انتشارات الکترونیکی یا ePublishing منتشر کردن یک اثر به صورت الکترونیکی است که می تواند شامل خبرنامه الکترونیکی، صفحات وب، گرافیک، موسیقی، نرم‌افزار و به خصوص کتاب الکترونیکی باشد. این تعاریف و اصطلاحات فنی هستند. اما به راستی یک کتاب الکترونیکی چیست؟
کتاب الکترونیکی رویای نویسندگان است. نشرکتاب الکترونیکی برطرف کننده موانع و اشکالات انتشارات سنتی است. دیگر نویسندگان نگران رد شدن مطالب خود از طرف ناشران نخواهند بود. نویسندگان نیاز به صرف هزینه‌های سنگین چاپ کتاب نخواهد داشت.
نشر الکترونیکی آغاز راه نویسندگان جوان و تازه کار است. از دیگرسو کتاب الکترونیکی رویای مدیران سایت‌های اینترنتی است؛ زیرا راه مناسبی برای کسب ترافیک زیاد در سایت‌های اینترنتی استفاده از eBook است که این آرزوی هر مدیر سایتی است.
تهیه یک کتاب الکترونیکی نیاز به برنامه نویسی با زبان‌های برنامه نویسی تخصصی و دشوار ندارد. به سادگی تهیه و منتشرمی‌شود. یک محصول اطلاعاتی بسیار جذاب در اینترنت که طرفداران زیادی هم دارد. کتاب الکترونیکی یک اتحاد میان نویسندگی و بازاریابی اینترنتی نیز هست.
eBook یا کتاب الکترونیکی، هر چند پدیده ای چندان نوظهور نیست اما می رود تا نظام آموزش و اطلاع رسانی را با دگرگونی‌هایی اساسی مواجه سازد.
کتاب‌های الکترونیکی یا eBooks صرفاً نسخه‌های الکترونیکی مطالب مکتوب نیستند، بلکه می توانند علاوه برمتن‌‌، صوت وتصاویرو رانیز شامل شوند. به علاوه می توانند درقالب فایل‌هایی که می تواند توسط یک رایانه اجرا شود مانند قالب‌های‌ Word Text ،HTML ،PDF وفایل‌های اجرایی EXE درآیند.
سادگی اجرا، سادگی جست وجو در متن، داشتن قالب زیباتر، منسجم بودن مطالب، امکان عرضه یا فروش ساده تر و سریع تر، داشتن قابلیت افزودن امکانات مالتی مدیا و ازجمله ویژگی‌هایی هستند که کتاب الکترونیکی رابه عنوان یک رسانه نو پا و رو به رشد از سایر رسانه‌هایی از این دست ممتاز می کند.
● توسعه ایبوک در جهان
نهادهای بسیار زیادی با درک اهمیت این رسانه، به حمایت و گسترش این پدیده اقدام کرده‌اند که قصد آنها توسعه هرچه بیشتر نشر الکترونیکی و بهادادن به این پدیده است. برای مثال، نمایشگاه کتاب فرانکفورت‌۷ جایزه سالیانه برای کتاب‌های الکترونیکی برگزیده اختصاص داده است که شامل جایزه ای ویژه به مبلغ ۱۰۰ هزار دلار است.
اکنون سایت‌های فراوانی می توان یافت که از نویسندگان دیجیتال استقبال می کنند. انتشارات تجاری تایم وارنر مدتی پیش از وجود سایت www.ipublish.com خبرداد که مسوولان آن نویسندگانی را که قصد دارند کتاب شان در قالب الکترونیکی عرضه شود، جلب و حمایت می‌کنند.
همچنین جنبشی تحت عنوان پروژه گوتنبرگ شکل گرفته که هدف آن تبدیل کتاب‌های عادی به کتاب‌های الکترونیکی است. هزاران کتاب که تا کنون در کتابخانه‌ها و یا کلکسیون‌های خصوصی موجود بودند اکنون درقالب دیجیتال در دسترس همگان قرار می گیرند.
گفته می‌شود تا سال۲۰۰۵ یک ششم کتابهای خریده شده در آمریکا کتاب‌های الکترونیکی بوده اند که این به معنای تجارتی با ارزش ۷/۸ میلیارد دلار است.
● مزایا و ویژگی‌های کتاب‌های الکترونیکی‌
۱‌) Portability : سهولت انتقال در عین یکپارچگی مطالب
اطلاعات پردازش شده می تواند به سرعت جابه جا شود. باتوسعه میکروچیپ‌ها، فناوری فیبر نوری و اینترنت، اطلاعات دیجیتال می تواند به سهولت هرچه تمام تر و به صورت بلادرنگ منتقل شود. کتاب‌های الکترونیکی می توانند به صورت download و یا به شکل ضمیمه به ایمیل ( attachment )،‌ عرضه شوند و نیز قابل ذخیره در کامپیوتر یا کارت‌های حافظه هستند.
۲) Versatility: انسجام مطالب و تنوع کاربرد
در حال حاضر مردم دسترسی بیشتری به اطلاعات دارند و می توانند بر اساس آن تصمیمات بهتری بگیرند. در مقایسه باقالب‌های رایج متنی، کتاب‌های الکترونیکی درعین دسته بندی مطالب به صورت فهرست یا موضوعی، به صورت وحدت یافته تبادل آن‌ها با یکدیگر را همراه با سهولت جستجو فراهم می کنند.
۳) Interactivity: تبادل بینابین مطالب با یکدیگر
ترغیب شدن بیشتر برای ادامه خواندن، سهولت نگهداری و یاد سپاری مطالب و توانایی بیشتر در کنترل مطالب از جمله موارد بسیار مهم برای خواننده است.
یک کتاب الکترونیکی با امکاناتی مثل فرامتن‌ ( Hyperlink ) امکان تبادل بینابین مطالب و نیز مرور همزمان آنها با یکدیگر را فراهم می کند. این راحتی جست وجو به ویژه برای افرادی که با مطالب تحقیقاتی سر و کار دارند بسیار حایز اهمیت است.
۴) Media Capability: پشتیبانی از امکانات مالتی مدیا
کتاب‌های الکترونیکی حتی امکان گوش دادن به مطالب کتاب را نیز فراهم کرده‌اند. نرم‌افزارهایی چون Microsoft Reader از امکانات بسیار خوبی از جمله خواندن متون برخوردار هستند. این موضوع برای افراد ناتوان یا کم توان چون نابینایان و یا کسانی که مشکل خواندن مطالب را دارند نوید بخش عصری تازه در آموزش و اطلاع رسانی است. همچنین این کتاب‌ها امکانات خوبی برای برای بزرگ کردن مطالب دارند.
۵) Useability: سهولت کار و اجرا
اکثریت قریب به اتفاق مردم برای نوشتن و یا خواندن مطالب از طریق رایانه از نرم‌افزارهایی چون Word استفاده می کنند. یکی از مشکلات نرم‌افزار Word این است که مطلبی که در یک نسخه آن مثل Word و یا در یک ویندوز فارسی ساز نوشته می‌شود به سادگی در نسخه دیگر این نرم‌افزار قابل اجرا نیست.
به طوری که اگر شما آن را به رایانه دیگر که دارای نسخه دیگری است ببرید مخصوصاً اگر آن مطلب به زبانی غیر انگلیسی نوشته شده باشد، ممکن است به همان دقت اجرا نشود. اما کتاب‌های الکترونیکی که درفرمت EXE هستند این مشکل را نیز حل کرده اند. یعنی شما کتاب الکترونیکی خود را صرف نظر از نوع سیستم عامل و یا وجود نرم‌افزاری برای خواندن آن نه تنها ساده‌تر از ورق زدن یک روزنامه خواهیدخواند، بلکه از امکانات بسیارجالب دیگر آن نیز بهره‌مند خواهید شد و حتی می توانید از درون کتاب برای نویسنده آن ایمیل بفرستید.
از جمله مشکلات دیگر این است که خواندن مطالب طولانی از طریق این گونه نرم‌افزارها به دلیل عدم تعبیه یا اجرای ساده Hyperlink‌ها و نیز نبود تبادل بین مطالب به صورت بلادرنگ برای خواننده بسیار خسته کننده خواهد بود. اما در یک کتاب الکترونیکی مطالب بسیارطولانی مثلاً نسخه کامل کتاب مقدس را می‌توان به صورت کلیک روی فهرست‌ها و دسته‌بندی‌ها به ساده‌ترین شکل مرورکرد.
● معایب کتاب‌های الکترونیکی‌
برای خواندن کتاب الکترونیکی تنها تمایل به این کار لازم نیست. مانند روش‌های سنتی که تنها کتابی را از قفسه کتاب‌ها بر می‌داشتید و غوطه خوردن در واژه‌ها آغاز می شد. برای مطالعه کتاب ایبوک حتما به حداقل یک دستگاه الکترونیکی نیاز دارید. در واقع این کتاب به ضمایم نرم و سخت افزاری ویژه ای نیازمند و وابسته است. طبیعی است که تمامی تجهیزات الکترونیکی به نیروی برق برای کارکرد خود نیازمندند پس اگر برق برود احتمالا باید کتاب خواندن را فراموش کنید.
بسیاری از فرمت‌های کنونی مورد استفاده در حال حاضر با دستگاه‌هایی که در آینده خواهند آمد سازگاری نخواهند داشت.
دستگاه‌های کتابخوان بیش از کتاب‌های چاپی و سنتی در معرض خطر ربوده شدن قرار دارند. بوک ریدرها بسیار بیش تر از کتاب چاپی شکننده هستند و با ضربه دچار خرابی یا آسیب دیدگی می‌شوند.
اگر دستگاهتان ربوده شود یا به شکلی غیر قابل بازگشت آسیب ببیند باید خاطره تمامی کتاب‌هایی که در آن ذخیره کرده بودید را از یاد ببرید! به طور قطع کیفیت نمایش متن بک ریدرها از کتاب واقعی و چاپی پایین تر است. در ضمن خیره ماندن به صفحه نمایش و نور صفحه چشم را بیش از کتاب چاپی خسته می کند. اگر بوک ریدر یا لپ تاپ برای مطالعه ایبوک نداشته باشید که باید خود را برای سختی‌های بیشتری آماده کنید. کتاب‌های الکترونیکی قابل هک شدن هستند و ممکن است بدون اجازه ناشر یا نویسنده مورد بهره برداری و سوء استفاده قرار گیرند.
● چگونگی ساخت کتاب‌های الکترونیکی
برای ساخت و عرضه یک کتاب الکترونیکی در مرحله اول به مطالب مکتوب نیاز خواهیم داشت. پس از آن، نرم‌افزاری برای تبدیل این مطالب به قالب الکترونیکی لازم است. در گام بعدی به سایتی نیاز دارید که وظیفه بازاریابی محصول شما را به عهده بگیرد. البته در این بین باید به بعضی فنون بازاریابی آشنایی داشت.
ناگفته نباید که باید برای دریافت وجوه نقدی به صورت online نیز تدبیری بیندیشید. البته این در صورتی است که نخواهید کتاب خود را به شکل رایگان ارائه کنید.
البته باید روشی برای ارسال کتاب الکترونیکی به متقاضی هم داشته باشید. یکی از روش‌های رایج برای ساخت کتاب الکترونیکی، عرضه مطالب درقالب PDF است. برای کار با این قالب و یا تبدیل فایل‌های Word به PDF باید مجموعه نرم‌افزاری Adobe Acrobat از جمله Reader ، Writer وDistiller و یاسایر نرم‌افزارهای کار با فایل‌های PDF را دراختِیار داشته باشید.اما معمولا مخاطبان کتاب‌های الکترونیکی قالب EXE یا خود اجرا را برای خواندن بیشتر ترجیح می دهند. برای این گونه فایل‌ها نیز نرم‌افزار وجود دارد. به طور کلی نرم‌افزار‌های کتاب سازی (ebook compiler) به دودسته تقسیم می‌شوند:
۱)‌ نرم‌افزار‌هایی که فایل‌های html و متنی را به فرمتی غیر ازEXE تبدیل می کنند.
۲)‌ نرم‌افزار‌هایی که فایل‌های html را به EXE تبدیل می کنند.
شما برای ساختن این نوع فایل‌ها و خواننده برای اجرای آن به نرم‌افزار Acrobat Reader نیاز دارید. فایل‌های PDF معمولا سازگاری بیشتری با چاپگر دارند اما از نظر مرور مطالب برای خواننده شناوری لازم را ندارند. اما ویژگی بسیار برجسته آنها سازگاری با انواع مختلف ویندوز و کامپیوتر است. همچنین کامپایلرهایی وجود دارند که به یک پردازشگر نوشتار درونی مجهز هستند که می توان متن را به صورت مستقیم در خود کامپایلر نوشت. از جمله این نرم‌افزار‌ها به neobook professional و win ebook می توان اشاره کرد.
● یک روش ساده تر برای ساخت کتاب الکترونیکی
در اینجا ساده ترین روش تهیه و ساخت یک کتاب الکترونیکی‌ ( PDF) بدون هیچ برنامه اضافی در سیستم را بررسی می کنیم به این امید که این روش ساده قدمی برای به وجود آمدن کتاب‌های الکترونیکی بیشتر، بهتر و مفیدتری باشد.
▪ اولین قدم، به وجود آوردن فایلی از متن کتاب در برنامه‌های ویرایش متن نظیر Word Pad یا Microsoft Word است. توجه شود Word Pad و Word برنامه‌هایی هستند که در تمام سیستم‌ها موجود است .
▪ قدم دوم، تبدیل فایل متن با فرمت doc یا هر فرمت دیگری به فرمت PDF که فرمت معمول کتاب‌های الکترونیکی است، برای این کار از نرم‌افزارهای شرکت Adobe مبتکر برنامه Acrobat و کتاب‌های الکترونیکی استفاده می کنیم.
با کلیک بر روی گزینه Convert a file پنجره جدیدی باز می‌شود، از گزینه Browse فایل مورد نظر برای تبدیل را انتخاب کرده و بعد از انتخاب Optimization Setting گزینه eBook را انتخاب می کنیم.
پس از آن با کلیک روی گزینه Delivery Method گزینه‌ Wait for PDF conversion browser را انتخاب می کنیم ، سپس دکمه Create PDF. بعد از چند ثانیه PDF شما حاضر است ، برای مشاهده View PDF را انتخاب کنید.

شیما حکیمی‌

منبع : سافتستان