سید الساجدین

امام علی ‌بن ‌الحسین(ع)، مشهور به زین ‌العابدین و سجاد، بنا به نقل مشهور در سال ۳۸ هجری در مدینه به دنیا آمد. در هنگام حادثه کربلا ۲۲ یا ۲۳ سال سن داشته و بنا به نظریه بیشتر دانشمندان اسلامی از برادر شهیدش حضرت علی ‌اکبر، کوچک‌‌تر بوده است.
حیات اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و علمی امام سجاد(ع) از زوایای گوناگون قابل بررسی است. یکی از ابعاد زندگی امام سجاد(ع) همراهی او در قیام کربلا و پیام رسانی آن نهضت بزرگ است. قیام بزرگ عاشورا ماندگارترین نهضت اسلامی است که در محرم سال ۶۱ قمری روی داده است. این نهضت دارای دو مرحله بود؛ نخست، پیدایی و شکل‌ گیری و جهاد و جانبازی و دفاع از اسلام و... بوده که به رهبری امام حسین(ع) از نیمه ماه رجب سال ۶۰ هجری آغاز و در دهم محرم سال ۶۱ هجری به فرجام رسید. دوم، دوره پیام رسانی و تثبیت ارزش های نهضت و عرصه جهاد فرهنگی و تبیین آرمان‌های آن قیام مقدس بود که به رهبری امام علی ‌بن‌ الحسین(ع) تداوم یافت.
● شاهد واقعه
در زمینه حضور امام سجاد(ع) در نهضت حسینی جای تردیدی نیست. اما از صحنه های اجتماعی و سیاسی امام سجاد(ع) در برهه آغازین نهضت، آگاهی‌ های زیادی از تاریخ به دست نمی ‌آید، یعنی از نیمه رجب، نقطه آغاز نهضت کربلا تا شب دهم محرم، آخرین شب حیات امام حسین(ع) هیچ ‌گونه گزارشی در منابع تاریخی به چشم نمی ‌خورد؛ آنچه که هست از این تاریخ به بعد است. صحنه گزارش شده حیات اجتماعی و سیاسی امام زین ‌العابدین(ع) در قیام حسینی، مربوط به شب عاشوراست.
امام علی‌ بن ‌الحسین(ع) در آن شب که بیمار نیز بود، شب غریبی را سپری می‌ کرد و با چشمان خویش عظمت روح حسین ‌بن‌ علی(ع) و شهامت و وفاداری اصحاب را می دید و خود را برای روزهای واپسین آماده می ساخت. تقریبا همه مورخان بر این باورند که امام سجاد(ع) در صحنه کربلا بیمار بود و این بیماری نیز حکمت و مصلحت الهی برای امت اسلام بوده تا در سایه آن، وجود حجت خداوند در زمین حفظ شود و امر خلافت و وصایت رسول خدا(ص) تداوم یابد. به همین دلیل در میدان رزم کربلا حضور نیافت. او تنها بازمانده مرد از خاندان حسین(ع) بود که از کربلا زنده باز گشت تا پرچمدار هدایت امت باشد.
● پس از واقعه
حادثه خونین کربلا، عصر روز عاشورا با شهادت امام حسین(ع) و اصحابش پایان پذیرفت و بخش دوم نهضت حسینی به رهبری امام علی ‌بن ‌الحسین(ع) آغاز شد. مسوولیت پیام‌‌رسانی عاشوراییان بر شانه ‌های امام ساجدان و عارفان، سنگینی می ‌کرد. او می ‌بایست در عصر نومیدی از پیروزی حرکت مسلحانه، به روش دیگری به بیان مساله رهبری و امامت، لزوم شناخت امام عادل و نشانه‌ های امام عدل و نشانه‌ های رهبران فاسد و ستم پیشه بپردازد و مردم غافل و به جهل واداشته را به وظایفشان در برابر رهبر عادل و همت گماشتن برای اصلاح جامعه، بیدار سازد.
● نقش سیاسی امام سجاد(ع) در عصر اسارت
امام علی ‌بن ‌الحسین(ع) تنها بازمانده مرد از خاندان حسین(ع) است که بی‌ شک تداوم ‌و بقای قیام حسینی مرهون تلاش و مجاهدت اوست. اما عناوین مهم ترین عملکرد های امام زین ‌العابدین(ع) در زمینه حادثه کربلا عبارتند از؛
الف) انتقاد شدید از موضع فریبکاران کوفی
مورخان اسلامی نوشته‌ اند که روز دوازدهم محرم، اسیران آل محمد(ص) و علی ‌بن ‌الحسین را در حالی که تنی رنجور و آهن و غلی در گردن داشت وارد شهر کوفه نمودند. علی‌ بن‌ الحسین(ع) در سرزنش مردم شهر کوفه چنین فرمود: «مردم! آیا شما به پدرم نامه ننوشتید و با او بیعت نکردید و پیمان نبستید و به پیکار با او برنخاستید؟ چه زشت‌ کارانید و چه بد اندیشه و کردارید. اگر رسول خدا به شما بگوید: فرزندان مرا کشتید و حرمت مرا در هم شکستید، شما از امت من نیستید، به چه رویی به او خواهید نگریست؟» سخنان امام سجاد(ع) تحولی شگفت در کوفیان ایجاد کرد و از هر سو بانگ گریه برخاست. مردم یکدیگر را سرزنش کردند. سپس علی ‌بن‌ الحسین(ع) بر این نکته تاکید کرد که سیرت ما باید چون سیرت رسول خدا باشد که نیکوترین سیرت است.
ب) مبارزه با حاکمان اموی
امام علی ‌بن ‌الحسین(ع) نیز همچون دیگر مصلحان آسمانی لحظه‌ ای در راه مبارزه با ستم و گناه از پای ننشست و در مقابل هیچ ستمگری کرنش نکرد. او در عصر اسارت به خوبی ثابت کرد که می‌ توان حتی در مقابل ستم ‌پیشگانی چون ابن‌ زیاد و یزید که حتی از ریختن خون افرادی چون حسین، ریحانه رسول، ابایی ندارند، ایستاد و حتی کلمه‌ ای که رنگ ذلت داشته باشد، بر زبان نراند. اولین رویارویی و برخورد امام زین ‌العابدین(ع) با حاکمان اموی پس از واقعه کربلا، برخورد و گفتگوی امام با پسر زیاد، حاکم خیره سر کوفه بود.
ج) هدایت خلق به رهبران راستین اسلام
د) افشاگری چهره بنی ‌امیه و بیداری افکار عمومی
ه) منشور جاوید در معرفی اهل بیت(ع)
از درخشان ترین صفحات زندگی پیام آور کربلا، سخنان شکننده و افشاگرانه او در مسجد اموی شام است. امام علی ‌بن‌ الحسین(ع) در این سفر و در این صحنه، در لباس اسارت همان‌ جهاد عظیمی را انجام داد که حسین‌‌بن ‌علی(ع) در کربلا در قالب خون و شهادت به انجام رسانده بود. او با یک خطبه، انقلاب شگفتی در قلمرو امپراتوری شام به وجود آورد و تحولی بزرگ در مردم آن سامان که چهل سال در زیر تبلیغات مسموم معاویه قرارداشتند، ایجاد نمود.
و) زنده نگه داشتن یاد و خاطره شهیدان کربلا
از جمله راهبردهای سیاسی امام زین ‌العابدین(ع) در عصر خفقان امویان، زنده نگه داشتن یاد و خاطره شهیدان کربلا که در واقع زنده نگه داشتن فرهنگ شهادت و ایثار بود، می‌ باشد.
ز) برانگیختن نهضت‌های خونخواهی حسینی
بی ‌شک سخنان بیدارگرانه امام سجاد(ع) و حضرت زینب(س) در عصر اسارت، وجدان‌های خفته امت اسلام را بیدار ساخت و انگیزه‌ های انتقام خواهی و خونخواهی از شهیدان کربلا را در نهاد آنان بارور ساخت تا قیام‌های خونخواهان کوفی در قالب جنبش توابین و سپس قیام مختار شکل گرفت. هر چند با توجه به شرایط حساس و بحرانی و خفقان شگفت آن عصر، امام سجاد(ع) در هنگام ظهور آن نهضت‌ها بیان صریحی نداشت ولی نقش سخنرانی ‌های امام در کوفه و شام و موضع‌ گیری ‌های پنهانی امام(ع) را نباید نادیده گرفت.
به این ترتیب، آن امام همام بعد از نهضت عظیم امام حسین (علیه السلام) پس از حدود ۳۵ سال مبارزه به صورت‌های گوناگون، در ۵۷ سالگی به تحریک هشام ، خلیفه اموی و به دست ولید بن عبدالملک، ‌مسموم شد و به لقاء الله پیوست و با خون سرخ خود پای نهضت‌ خونین پدرش را امضاء کرد. مرقد مطهرش در قبرستان بقیع قرار دارد. آن امام بزرگوار در فرازی از صحیفه سجادیه که از گنجینه‌ های بزرگ معارف و عرفان است و از او به یادگار مانده، به درگاه خدا چنین عرض می ‌کند؛ «خدایا! به من دست و نیرویی ده تا بتوانم بر کسانی که به من ‌ستم می ‌کنند پیروز شوم، و زبانی عنایت فرما تا در مقام احتجاج و استدلال بر مخالف چیره شوم، و اندیشه‌‌ای ده تا نیرنگ فکری دشمن را درهم شکنم و دست ‌ستمگران را از تعدی و تجاوز کوتاه سازم.»

منبع : روزنامه رسالت