چشم‌هایی که شفاف می‌بینند

قوز قرنیه (کراتوکونوس Keratoconus) بیماری‌ای است که قرنیه چشم را درگیر و آن را از حالت طبیعی که مقطعی از یک جسم کروی منظم است به مقطعی از جسم مخروطی شکل نامنظم تبدیل می‌کند. این بیماری یک پدیده غیرالتهابی و دوطرفه است که بتدریج قرنیه چشم شروع به نازک شدن و نامنظم شدن می‌کند و در نوع نسبتا پیشرفته، قرنیه حالت مخروطی پیدا می‌کند. این تغییرات منجر به نزدیک‌بینی و آستیگماتیسم نامنظم و در نتیجه کاهش دید به درجات متفاوت می‌شود. این بیماری در نوجوانی یا اوایل دهه سوم زندگی بروز می‌یابد.
کراتوکونوس ممکن است در یک یا هر دو چشم رخ دهد ولی در ۹۰ درصد موارد در هر دو چشم دیده می‌شود. از خصوصیات بیماری این است که حالت پیشرونده‌ای دارد و هر دو چشم را گرفتار می‌کند؛ هر چند ابتدا ممکن است در یک چشم خود را بیشتر نشان دهد. میزان پیشرفت بیماری نیز از یک فرد به فرد دیگر بسیار متفاوت است و تا دهه سوم و چهارم پیشرفت می‌کند و سپس متوقف می‌شود. خیلی بعید است که بیماری قوز قرنیه در سنین بالا ظاهر شود.
نکته مهمی که باید به آن توجه شود این است که علی‌رغم مشکلات بینایی فراوانی که این بیماری می‌تواند ایجاد کند، ولی کورکننده نیست. متخصصان چشم‌پزشکی معتقدند علت بیماری هنوز کاملا شناخته شده نیست. اگرچه زمینه‌های ارثی مطرح است، اما رفتار این بیماری شبیه بیماری‌های ارثی معمولی نیست و فقط حدود ۱۰ درصد موارد می‌توان ردپای آن را در دیگر اعضای فامیل پیدا کرد.
مالیدن محکم چشم، اگرچه علت قوز قرنیه نیست، ولی در روند ایجاد و پیشرفت آن بی‌تاثیر نیست. به همین دلیل معمولا به بیماران مبتلا به قوز قرنیه سفارش می‌شود که از مالیدن چشمشان پرهیز کنند. علایم بیماری قوز قرنیه بسته به شدت بیماری، بسیار متفاوت است. در بعضی افراد قوز قرنیه ممکن است آنقدر خفیف باشد که برای بیمار هیچ‌گونه علامت خاصی ایجاد نکند. گاهی آنقدر بیماری خفیف است که حتی بیماری این افراد در معاینه معمولی چشم هم کشف نمی‌شود و تنها با گرفتن نقشه توپوگرافی قرنیه می‌توان به وجود آن پی برد؛ اما عمده این بیماران ابتدا با عیب انکساری نزدیک‌بینی و آستیگماتیسم مراجعه می‌کنند که در این موارد دید بیمار با عینک در حد قابل قبولی می‌رسد، اما ممکن است کامل نشود. در این موارد نیز گرفتن نقشه توپوگرافی قرنیه، تشخیص را مسجل می‌کند.
در انواع پیشرفته‌تر علایم شدیدتر است و فرد با عینک بینایی مناسبی پیدا نمی‌کند که در این حالت حتی بدون گرفتن نقشه قرنیه، بیماری در معاینه معمولی هم تشخیص داده می‌شود.
قوز قرنیه را از نظر شدت عارضه می‌توان درجه‌بندی کرد. اگر قوز قرنیه بسیار خفیف باشد این افراد حتی با عینک می‌توانند دید مناسبی داشته باشند و نیاز به درمان دیگری ندارند. انواع خفیف تا متوسط معمولا با استفاده از لنزهای تماسی سخت (کنتاکت لنز) بینایی بسیار خوبی در بیشتر مواقع به دست می‌آورند و طبعا در این صورت اعمال جراحی ضرورت پیدا نمی‌کند.
متقاعد کردن بیمار و ایجاد رغبت در وی به استفاده از این‌گونه لنزها، شرط اصلی موفقیت درمان با کنتاکت لنز خواهد بود. در موارد قوز قرنیه شدید، درمان پیوند قرنیه خواهد بود که شانس موفقیت پیوند در قوز قرنیه بسیار بالا و نزدیک به ۹۵ درصد است. زمان عمل بستگی به شدت قوز قرنیه و عدم موفقیت در استفاده از کنتاکت لنز دارد.
در هر حال باید دانست عمل پیوند برای درمان قوز قرنیه یک عمل غیراورژانس و انتخابی است و تاخیر در این نوع عمل عارضه‌ای به دنبال نخواهد داشت. نکته‌ای را که در مورد پیوند قرنیه باید حتما به آن توجه کرد این است که پیوند قرنیه در بسیاری از موارد نیاز به عینک را از میان نمی‌برد و هدف اصلی از پیوند قرنیه، تبدیل کردن آستیگمات نامنظم به آستیگمات منظم است تا فرد بتواند با عینک دید مناسبی داشته باشد. حتی در مواردی پس از پیوند قرنیه نیز ممکن است برای بهبود دید نیاز به استفاده از لنز تماسی باشد، از این رو تنها زمانی که عدم تحمل واقعی نسبت به کنتاکت لنز ایجاد شده باشد، بهتر است اقدام به پیوند قرنیه شود.
از آنجا که قوز قرنیه بیماری پیشرونده‌ای است، تمامی جراحی‌هایی که به شکلی به تضعیف قرنیه کمک می‌کنند می‌توانند سیر بیماری را تسریع کننداز درمان‌های جراحی دیگری که برای قوز قرنیه وجود دارد، استفاده از حلقه‌های داخل قرنیه (Intracorneal ring) است که این نوع از درمان در بعضی از قوزهای خفیف تا متوسط که کنتاکت لنز را نمی‌توانند تحمل کنند، کاربرد دارد. این حلقه‌ها با کاهش میزان آستیگماتیسم نامنظم به بهبود بینایی کمک می‌کنند. باید دانست میزان موفقیت در حلقه‌های داخل قرنیه بسیار متغیر و از فردی به فرد دیگر متفاوت خواهد بود و در صورت عدم موفقیت درمانی، در نهایت بیمار نیاز به پیوند قرنیه خواهد داشت.
● نقش لیزیک و دیگر اعمال جراحی لیزری در درمان قوز قرنیه
از آنجا که قوز قرنیه بیماری پیشرونده‌ای است، تمامی جراحی‌هایی که به شکلی به تضعیف قرنیه کمک می‌کنند، می‌توانند سیر بیماری را تسریع کنند و به همین علت انجام این‌گونه اعمال جراحی در قوز قرنیه ممنوع است. لیزیک و دیگر اعمال جراحی لیزری از این دسته هستند و طبعا هر فردی که بیماری قوز قرنیه دارد، حتی اگر بیماری وی بسیار خفیف باشد که فقط با گرفتن نقشه توپوگرافی قرنیه به تشخیص رسیده است، باید از انجام این‌گونه اعمال جراحی اجتناب کند؛ البته استفاده از عمل جراحی لیزیک، لازک یا پی آر کی در کسانی که تحت عمل پیوند قرنیه قرار گرفته‌اند و پس از عمل نزدیک‌بینی، آستیگماتیسم یا دوربینی قابل توجهی دارند، می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد.
تاکنون بیشتر عمل جراحی لیزیک بعد از پیوند قرنیه توصیه می‌شد. اما بتازگی اعمال جراحی سطحی مانند لازک و پی آر کی بیشتر مورد توجه قرار گرفته و نتایج این عمل‌های جراحی نیز بعد از پیوند قرنیه بهتر از نتایج عمل لیزیک است.
دکتر علی دولتی، متخصص بیماری‌های چشم در این خصوص به <جام‌جم> می‌گوید: عملکرد غیرطبیعی آنزیم‌های نگهدارنده قرنیه همراه با اختلال در ساختار فیبرهای کلاژن در ایجاد قوز قرنیه نقش دارد. در واقع به افزایش پیشرونده قرنیه که منجر به مخروطی شکل شدن آن می‌شود، کراتوکونوس یا قوز قرنیه می‌گویند.
در این بیماری قرینه در بخش مرکزی چشم نازک می‌شود و در نهایت به نزدیک‌بینی و آستیگماتیسم شدید منجر می‌گردد. این اختلال معمولا دوطرفه است و در دوره نوجوانی آغاز می‌شود و تا دهه سوم و چهارم زندگی پیشرفت می‌کند. میزان شیوع این بیماری در جمعیت یک در هر ۲۰۰۰ نفر است و بیش از حد قرار گرفتن در معرض نور خورشید، لنزهای تماسی نامناسب و حساسیت طولانی مدت و مزمن چشم هم منجر به قوز قرنیه می‌شود.
به گفته وی، نشانه زودرس قوز قرنیه تاری دید است که با عینک قابل اصلاح نیست و نزدیک‌بینی و آستیگماتیسم ممکن است با این بیماری همراه باشد. هیچ دارویی برای بهبود یا جلوگیری از ایجاد این بیماری وجود ندارد و برای اصلاح نوع خفیف آن، از عینک و لنزهای تماسی نرم استفاده می‌شود؛ اما در صورتی که بیماری پیشرفت کند و قرنیه نازک و تغییر شکل دهد، عینک و لنز نرم کمکی نخواهد کرد. در این صورت لنزهای تماسی سخت نفوذپذیر برای بهبود دید استفاده می‌شود.
بتازگی پژوهشگران ایرانی لنزهای ویژه برای درمان قوز قرنیه ساخته‌اند که از موفق‌ترین روش‌ها برای درمان این بیماری است. تفاوت لنزهای ۲ DZ و Ortho K با لنزهای معمولی و نوع خارجی آن است که لنز جدید با دیامتر بزرگ طراحی شده، از توپوگرافی قرنیه تبعیت می‌کند، با سطح قرنیه تماس ندارد و خراش پیدا نمی‌کند. نوع خارجی لنزOrtho K بین یک تا دو هفته تاثیر می‌گذارد، ولی در طراحی نوع جدید آن ظرف ۳ تا ۴ روز کامل می‌شود و لنز پدیاتریک نیز مخصوص اطفال تهیه شده است.
دکتر زرین‌بخش، رئیس مرکز تحقیقات اپتیک و لنز ایران در این باره می‌گوید: کاربرد این گونه لنزها برای کسانی است که قرنیه نامنظم دارند و چشم آنها با استفاده از عینک و عمل لیزیک اصلاح نمی‌شود و از آنجا که سطح قرینه ناهموار است و قوز دارد، ریسک کردن و گذاشتن لنز در چشم این افراد بسیار با مشکل روبه‌روست. کاری که انجام شده در نوع خود منحصر به فرد است. لذا چند مشکل را به صورت همزمان حل می‌کند؛ یکی آن که لنزهای قبلی در سطح پایین قرار می‌گرفتند و سبب می‌شدند بیمار از لبه چشم نگاه کند و در این صورت عمل دیدن سخت و با مشکل همراه بود و همین عامل موجب شده بود چشم تحریک شده و قرمز شود. طراحی لنز جدید در سطح قرنیه، پل ایجاد می‌نماید و با قوز ناحیه مرکزی تماس حاصل نمی‌کند و در عین حال محیط آن متناسب با محیط قرنیه است و جنس آن طوری است که عبور اکسیژن از آن خیلی بالاست و احساس راحتی بیشتری دارد و به سبب مرکزیتی که دارد، دید آن بهتر است.
وی با بیان این‌که میزان سرمایه‌گذاری اولیه برای تولید این محصول یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان است، ادامه داد: این لنزها تا به حال روی ۱۰۰ نمونه آزمایش شده و هنوز عوارضی گزارش نشده است و این لنزها با فناوری نانو به منظور پوشش لنزها و راحت‌تر قرار گرفتن لنز در چشم بیمار ساخته شده است.

رقیه نوری

منبع : روزنامه جام‌جم