بهره گیری از رایانه در آموزش زبان

استفاده از رایانه، در آموزش علوم مختلف از آن جهت قابل توجیه و بررسی است که مرکزیت و اختیار فعالیت ها، به فراگیر سپرده می شود. در یک برنامه آموزشی رایانه ای، فراگیر با به کارگیری امکانات بسیار وسیع، می تواند روش یادگیری، سیستم یادگیری، میزان و اهداف یادگیری را با توجه به نیازهای فردی، جمعی، اجتماعی و فرهنگی خویش، تنظیم نموده و به هماهنگی های لازم بپردازد. در واقع یک برنامه آموزش رایانه ای خاص، می تواند یکی از هزاران و شاید ده ها هزار پیشنهاد و انتخابی باشد که هر فراگیر، آن را مطابق میل و توان خویش انتخاب نموده و به کارگیرد و در صورت نیاز، به دفعات متوالی به تغییر و ویرایش آن بپردازد.‌
● تاریخچه به کارگیری رایانه در آموزش زبان های خارجی
قسمت اعظم سابقه به کارگیری رایانه در آموزش زبان،به دهه های هشتاد و نود بر می گردد. این امر ابتدا به صورت بخشی از برنامه درسی و آموزشی، در برخی دانشگاه ها به کار گرفته شد. در این برنامه ها، دانشجویان بعد از عبور از مراحل آموزشی توسط آزمون های مربوط، که توسط رایانه ارائه می شد، مورد ارزشیابی قرار می گرفتند. در واقع می توان گفت که ابتدای کار رایانه، با ارزشیابی توانایی های فراگیران آغاز شد و سپس این توانایی به آموزش تعمیم داده شد(هانسون - اسمیت: ۲۰۰۱) که در ابتدای قرن بیستم برنامه های چند رسانه ای Multimedia(‌‌) به معنای به‌کارگیری و استفاده از امکانات مختلف ارتباطی، رسانه ای و رایانه ای،به آموزش زبان پیوست و به مقدار بسیار وسیعی،معایب و کاستی های آن را جبران نمود.‌
به موازات این تلاش ها، برنامه ”‌CALL‌ “به معنای استفاده از کامپیوتر (رایانه) در آموزش زبان، با تاکید بر چگونگی استفاده از فناوری رایانه، در جهت تقویت و آموزش زبان به کار گرفته شد. یکی از مسائل مطرح شده در همین دوره که توسط هیگینز و جونز (۱۹۸۴)، مطرح شد، توجیه این موضوع اساسی و ضمنا بحث انگیز بود که آیا انسان می تواند، غلبه خود را بر رایانه، برای همیشه حفظ کند یا اینکه مغلوب قدرت، عظمت و فن آوری آن خواهد شد. به عبارت روشن تر، آیا کامپیوتر می توانست جایگزین مناسبی برای معلم با تمامی ویژگی ها و توانایی های گردد یا با تغییر نقش به عنوان یک ابزار مطیع، انعطاف پذیر و موثر در اختیار کاربر قرار گیرد؟
به موازات طرح فناوری چند رسانه ای، تغییر در رویکردها و نگرش های زبانی،نیز زمینه را بیش از پیش برای استفاده هرچه موثرتر از فناوری رایانه ای،در آموزش زبان را فراهم نمود. همان طور که قبلا مطرح شد، تغییر روش های تدریس زبان از روش‌های سنتی به سیستم های تدریس امروزی، که در راس آنها روش های کاملا ارتباطی و نقشی- عملکردی قرار دارند، به کارگیری و توسعه “CALL‌‌” را، سرعت بخشید و به عبارتی به کارگیری آن را،توجیه پذیر ساخت(هانسون اسمیت: ۲۰۰۱)و در کنار آن توسعه و اشاعه فناوری رایانه، در تدریس زبان، از طریق برنامه های بسیار متنوع و گسترده‌‌ آن از یک رویکرد و پشتوانه فکری و عملی بالای برخوردار شد. بسیاری از برنامه ریزان رایانه ای و پردازشگران با طراحی برنامه های دقیق، به ایجاد،توسعه و اشاعه برنامه هایی پرداختند که طی آنها فراگیر را به استقلال نسبی در برخی فرایندها هدایت کرده و از سپردن نقش تجویزی و کاملا غالب به کامپیوتر خودداری شده است. به عنوان مثال در برنامه “CALL‌‌” فراگیر با استفاده از کلیه امکانات و فناوری های رایانه‌ای قادر است تا به موفقیت های متفاوت بازسازی شده مورد نیاز زبان‌آموز، دسترسی یافته، ضمن اینکه با ایجاد ارتباط همزمان و عملی اینترنتی به تبادل اطلاعات پرداخته و بدین ترتیب، اولین شرط لازم و ضروری جهت ایجاد زمینه ارتباطی لازم در آموزش و یادگیری زبان، فراهم میگردد. ایجاد این زمینه در روش های آموزشی سنتی با دشواری های بسیار متعددی روبرو بوده و یکی از مهم ترین و آشکارترین دلایل رد و لغو روش‌های مدعی ارتباطی بودن، فراهم نبودن همین زمینه است،که در واقع ارتباط اینترنتی آن را به سهولت و شایستگی ایجاد نموده است.‌
● فناوری رایانه و مهارت های زبانی
به کارگیری فناوری رایانه ای در فراگیری و تدریس نگارش متون انگلیسی از امتیازات مثبت قابل ملاحظه ای، برخوردار بوده است. برنامه “‌Word‌ “ در محیط اجرایی “ ‌Windows‌ “ یا هر یک از سیستم های عامل دیگر می تواند امکانات بسیار مفید و عملی برای کاربر فراهم کند. می توان مدعی شد که از دهه هشتاد تا حال حاضر، به‌کارگیری “‌Word‌ “ در تهیه و تولید متن، کاملا جنبه بدیهی و قابل توجیه‌‌یافته است.‌
یکی از کاربری های متن نویسی توسط رایانه، ارسال و دریافت نامه و متن توسط پست الکترونیک می باشد. هالیدی حجم بسیار زیادی از نامه های الکترونیک ارسالی توسط دانشجویان را استخراج و آنها را با نامه های شخصی، و مکالمات تلفنی مقایسه کرد. در توصیف تفاوت ها اظهار می دارد که تنوع ساختارهای زبانی و فراوانی آنها به مراتب بیشتر و متنوع تر از نامه ها و مکالمات شخصی بوده است. او در عین حال می‌افزاید به دلیل تکرار بالای نامه های الکترونیک،کاربران به طور ناخودآگاه و بالقوه علاوه بر آشنایی با فرم های متفاوت ساختارهای زبانی،به ارتباط و تبادل اطلاعات در محیطی طبیعی می پردازند.‌
از قابلیت های ارزشمند این فناوری،غلط یابی نسبی در به کارگیری ساختارها و دیکته‌ لغات می باشد. هر چند تا حصول برنامه های کاملا ایده آل، در این زمینه ها هنوز فاصله ی زیادی مانده است ولی کاربران و فراگیران می توانند از امکانات فراهم شده به‌نحو مطلوبی بهره مند شوند. از نکات مثبت در این امر، احساس استعلامی است که در فراگیر ایجاد شده و تا حدی او را از حضور تحمیلی معلم و روش‌های مصوب او، بی‌نیاز می‌کند.‌
● فراهم آوردن زمینه تکرار و تمرین ‌
فینو کیارو (۱۹۷۳) معتقد است که زبان آموزی بایستی، الزاما توام با تکرار ساختارها، تشخیص آواها و به کارگیری واژگان باشد. رایانه با برنامه های تقریبا هدفمند، به ارائه‌ تمرین های لازم در هر سه زمینه پرداختند و برخی از نقطه ضعف ها و کاستی‌های کلاس های سنتی و معلم محور را، رفع نموده است. ضمن اینکه این برنامه از خطاهای مدرس در زمینه های متفاوت مصون بوده و از ارائه یک الگو به دفعات متعدد و بی‌شمار دچار کسالت و خستگی نمی شود،به نظر مک کارتی (۱۹۹۴) از جمله مهم ترین امتیازات رایانه در این زمینه: نظم بی نظیر، حجم نامحدود مطالب، رتبه بندی و نمره‌گذاری فعالیتها به صورت نسبتا عینی،و ذخیره فعالیتها می باشد. در حالی که همین فعالیت‌ها در کلاس و به صورت جمعی، باعث کسالت و خستگی جمعی از فراگیران شده و خصوصا در بالغین،توام با نارضایتی بوده است. (ریورز، ۱۹۸۱)‌
● تقویت مهارت های کلامی و گفتاری
از جمله قابلیت های فناوری رایانه ای در آموزش زبان، به کارگیری برنامه تشخیص گفتاری است. این برنامه به فراگیر، این امکان را می دهد تا گفتارهای ورودی به رایانه را تحت ارزیابی قرار دهد. هر چند تا کمال یابی و کارایی این برنامه،فاصله زیادی وجود دارد، می توان امیدوار بود که در حال حاضر، استقلال لازم را به فراگیر در درک و تشخیص برخی لهجه ها، فشارها و تکیه صداها ارائه کند. این توانایی برای فراگیران درون گرا و کمرو مفیدتر است، ضمن اینکه استفاده توام از پست صوتی، و تصویری تواما می تواند در طراحی و فعالیت های گفتاری - شنیداری، نقش زیادی اجرا کند. علاوه بر موارد فوق، فراگیران به منظور تقویت قوه شنیداری خویش،از این امکان برخوردار خواهند شد که ساعتهای زیادی را به زبان مقصد گوش کنند و این توانایی به طور منظم و هدفمند مورد ارزشیابی،قرار گیرد. هرچند عدم وجود تعامل و ارتباط دو جانبه، می تواند از کاستیهای این فناوری محسوب گردد، اما یک سری تلاشهای جدی در حال انجام است تا شاید در آینده به رفع این نقص منجر گردد. در گام اول شاید پست صوتی که امکان ارتباط را با هر نوع مخاطبی فراهم می سازد، از جمله راه حل هایی است که در نوع خود کاملا بی نظیر است.‌
● تمرین واژگان
از دیگر قابلیت های رایانه به کارگیری نرم افزارهای متفاوت و متنوع، جهت تمرین واژگان زبان مورد آزمایش است. به عنوان مثال نرم افزار ‌Puzzle Maker‌ با اندوخته‌‌ای از بازیهای متفاوت و فعالیت های سرگرم کننده گوناگون و با قرار دادن کاربران در گروههای دو یا سه نفره،به تمرین بر روی واژگان می پردازند. پردازش برنامه فوق به نحوی انجام شده است که کاربر بدون آگاهی از جنبه آموزشی فعالیت به آن می پردازد و به‌دلیل انتخاب های بسیار متنوعی که وجود دارد، ساعتها از آموزش مفید بهره مند می شود.‌
از دیگر امکانات بسیار موثر و فوق العاده رایانه،استفاده از نرم افزار “واژه‌های همخوان “ است. با کمک این نرم افزار اعجاب آور، کاربر می تواند به واژه های همخوانی که در زمینه های مختلف کاربری دارند، دسترسی یافته و آنها را در راستای اهداف خویش به کار گیرد. علاوه بر این نرم افزار مذکور، امکان جستجو در متن دریافت شده توسط رایانه را، هم با کفایت و شایستگی فراهم می سازد، بدین ترتیب که رایانه، با به کارگیری نرم افزارهای ‌Word‌ یا ‌Cobuild‌ و غیره قادر است، در کوتاه ترین زمان ممکن به بازسازی یک متن پرداخته، به جستجوی واژه های معینی پرداخته، آنها را به واژه یا واژه های معین دیگری، تغییر دهد و یا حتی آمار دقیق و جالبی از نوع لغات و کلمات به کار گرفته را تعیین و ارائه کند. (سوکو لیک: ۲۰۰۱.)‌
● آزمون مهارت های زبانی
از جمله قابلیت های اولیه و در عین حال پیشرفته رایانه ای،استفاده از انواع نرم افزار جهت آزمون مهارت های زبانی در زمینه هایی همچون: سنجش توانایی شنیداری، گفتاری، نوشتاری و خواندن است، ضمن اینکه اجزای هر یک از این مهارت ها نظیر واژگان و ساختارها نیز می توانند مورد ارزشیابی قرار گیرند.‌
‌CBT یا ‌Computerized Based Tests‌ و آزمونهای ‌TOEFL‌ با امکانات وسیع تر برای آنها فراهم شده است، هم اکنون از رایج ترین نرم افزارهای سنجش توانایی زبانی خصوصا در آزمون های استاندارد می باشد. در همین زمینه “ تست‌‌های تطبیقی “ یا ‌CAT‌ نیز با شایستگی و کفایت توانسته است به بررسی و ارزشیابی توانایی زبانی کاربران، بپردازد.‌
از جمله امتیازات این نوع آزمونها حتی در مرحله تمرین این امر می باشد که محوریت و تمرکز در واکنش به سئوالات، به فراگیر داده شده است،ضمن اینکه رایانه سعی در هدایت فراگیر نیز، دارد. به این ترتیب که در مواجهه با هر نوع آزمونی، رایانه معایب، کاستی ها و نقطه ضعف های هر فعالیت را مشخص کرده و آزمون شونده را به سطح مورد نظر و تمرینات مربوطه هدایت می کند و این عمل تا به آنجا ادامه خواهد داشت تا آزمون شونده به سطح مورد نظر دست یابد.(سوکولیک: /۲۰۰۱ ) در حال حاضر کلیه مراکز علمی و دانشگاه ها سعی در برگزاری امتحانات ورودی و تعیین سطح توسط به‌کارگیری رایانه دارند زیرا برگزاری، نمره گذاری و در نهایت نقد و تفسیر نتایج حاصل شده به مراتب از آزمون های سنتی و با استفاده از “ کاغذ و قلم” سهل تر و سریع‌تر و معتبرتر است و احتمالا می‌تواند از خطاهای انسانی مبرا باشد.‌
● ناتوانی های رایانه در آموزش زبان
به موازات فراهم نمودن امکانات بی‌شمار، و قابل توجه توسط رایانه در شرایط فعلی، ما با کاستی‌ها و ناتوانی‌هایی در به کارگیری این فناوری روبرو هستیم، آنچه قابل پیش‌بینی است، این امر بدیهی است که با گذشت زمان و انجام مطالعات و تحقیقات کاربردی فراگیر، بسیاری از این کاستی‌ها برطرف و حتی‌الامکان ارائه توانایی‌های جدیدتر و با قابلیت بالاتر نیز فراهم گردد. با این همه در ادامه برخی محدودیت‌ها و ناتوانایی‌های به کارگیری رایانه در آموزش زبان خارجی مورد بحث و بررسی قرار داده می‌شود.‌
یکی از رویاهای بشر در مواجهه با زبان های گوناگون دستیابی به فناوری ترجمه سریع و آسان و معتبر،توسط کامپیوتر بوده است. در حال حاضر نرم افزارهای متعددی در این زمینه در حال تهیه و پیشرفت است، هرچند موفقیت در این زمینه چشمگیر نبوده است و این برنامه ها از نقصها و کاستی های فاحشی برخوردارند. علت بارز این عدم موفقیت در تشخیص نوع ادبی خاص، اصطلاحات و تعبیرات، ساختارهای دستوری پیچیده و عوامل متعدد دیگری قرار دارد(سوکولیک: ۲۰۰۱.) دریک ترجمه علمی و معتبر، ترجمه با ترکیبی از اطلاعات و آگاهی های متفاوت روبرو است. علاوه بر دانش زبان دوم، داشتن اطلاعات جامع و کافی زبان اول نیز ضروری است. لذا در ترجمه ماشینی یا رایانه ای، رایانه با چند فاکتور و مانع روبروست که غلبه بر آنها به سهولت ممکن نیست. در عین حال ترجمه رایانه ای،از ناتوانایی های ذیل نیز، برخوردار است: ‌
۱‌) دانش واژگانی محدود، که مثلا قادر به تشخیص اصطلاحات جدید یا قدیم باشد.‌
۲‌) عدم برداشت درست از به کارگیری برخی کلمات که گاها به معنی تاثیر می گذارند، نظیر حروف اضافه یا اجزای قیدی‌
۳‌) ناتوانی درک درست مفرد و جمع‌
۴‌) عدم تشخیص ترتیب واژگانWord order(‌‌) خصوصا در اشکال امری، زیرا این اشکال با وجود داشتن فرم های یکسان از عملکردهای گوناگون، نظیر خواهش کردن، دعوت کردن، امر کردن، راهنمایی کردن، تقاضا کردن و غیره برخوردار است و رایانه قادر به درک و تشخیص این فرم ها نیست
۵‌) عدم تشخیص زمینه فرهنگی، اجتماعی و ادبی متن‌
۶‌) عدم واکنش مناسب در مواجهه با خطاهای دستوری‌
یکی از اساسی ترین اهداف تدریس فراهم نمودن “ باز خورد “ لازم،برای فراگیر است. فراگیر در مواجهه با هر سئوالی باید از پاسخ و کمک لازم، برخوردار گردد. برنامه‌های رایانه ای فعلی،فقط خطا و اشتباه را تعیین نموده ولی اولا از بحث و تبادل نظر پیرامون ریشه ی خطا و نوع آن ناتوان است و دوما،در رفع آن خطا کاربر را صرفا با پیشنهاداتی،همراه می سازد. این امر بدین معنی است که کاربر بایستی از ابتدا به قوانین دستوری، و واژگانی زبان دوم، احاطه داشته تا بتواند از پیشنهادات ارائه شده توسط رایانه بهره مند شود، و به رفع خطا نایل آید. ضمن اینکه در شرایطی کاربر با خطا یابی و خطاسازی بی‌مورد و بی دلیل رایانه نیز روبروست. سپس در این مقوله می توان به این نکته اشاره کرد که رایانه هیچ وقت به تنهایی و قائم به فرد نمی توان نقش یک معلم آگاه و با دانش را ایفا، کند. در رفع دشوارها و محدودیت ها، رایانه قادر به ارائه توضیح و تدریس اضافی و مکمل نیست. راهکارهایی که به رفع نقطه ضعف ها ختم شود وجود ندارد. در واقع می توان اذعان نمود که رایانه در حال حاضر در این زمینه از قدرت تشخیص و تصمیم گیری درست و بجا برخوردار نیست.‌

منبع : روزنامه رسالت