اتانازی؛ ارزیابی یک توصیه

مساله اتانازی را می‌توان در مبحث مراقبت‌های پایان عمر از مسایل جدید نظام سلامت دانست، به خصوص که اقتصاد درمان در مواجهه با گذار جمعیت‌شناختی و تغییرات سیمای بیماری‌ به عنوان گذار همه‌گیرشناختی است؛ چرا که تأثیر تغییرات سن و نوع بیماری در میزان استفاده از خدمات، قابل توجه است...
تاکنون ذهنیت غالب در پزشکان همواره بر این امر دلالت داشته که ما هر آنچه در توان داریم، انجام ‌دهیم و چه بسا این موضوع را نیز به بیماران خود خاطر نشان کنند، ولی آیا در حال حاضر این موضوع پذیرفتنی که تا آنجا که ممکن است برای هر بیماری کاری انجام داد؟ اصولا این «امکان» به چه معناست؟
● بحث روز
سال‌هاست که مسایل و مشکلات مراقبت‌های پایان زندگی، موضوع بحث مجامع اخلاقی و حقوقی در تمام دنیا است. این مساله از زوایای گوناگونی قابل طرح است. بیراه نیست اگر بگوییم در حال حاضر اخلاق پزشکی دوره‌های سختی را می‌گذراند، چرا که پیچیدگی مقولات انسانی و مسایل متعدد حوزه سلامت بسیار زیاد است و بعضا غوامض اخلاقی به نظر پیچیده‌تر شده است.
اتانازی به دو صورت مطرح است: یکی «عدم حمایت فعال از ادامه حیات»، از روی ترحم به دلیل رنج یا کیفیت زندگی پایین، کم‌فایده بودن ادامه درمان و محظور دیگری هم که اضافه شده، مانند کمبود منابع (اتانازی منفی یا غیرفعال) و دیگری «رویکرد فعالانه در جهت کمک به خودکشی یک بیمار» با رضایت آگاهانه وی یا کشتن وی بدون اخذ رضایت و غیرداوطلبانه و به پیشنهاد یا عدم پیشنهاد بستگانش (اتانازی مثبت یا فعال) که با تزریق یک ماده یا هر روش دیگر انجام می‌شود. اتانازی به زعم طرفداران آن، مرهمی بر آلام و رنج‌های پایان عمر و خاتمه‌ بخشیدن به یک زندگی بدون کیفیت است و کمتر به مساله هزینه‌های بیهوده، به عنوان دلیل اصلی اشاره می‌شود.
● ماهیت هزینه‌‌ای مراقبت‌های پایان عمر
حدود ۲۸ درصد بودجه‌ مدیکر که عبارت است از بیمه دولتی حمایت از افراد پیر در آمریکا، در سال آخر زندگی این افراد استفاده می‌شود و تقریبا نصف آن که رقمی معادل ۳۰ میلیارد دلار در سال ۱۹۹۹ بوده، در ۶۰ روز آخر هزینه می‌شود .
بر اساس یک برآورد در سال ۱۹۹۳ با استفاده نکردن از مداخلات زنده‌نگهدارنده برای بیماران در حال مرگ، ۳۰ میلیارد دلار قابل ذخیره کردن بود. همین جا این سؤال ممکن است به ذهن متبادر شود که آیا بهتر نبود این هزینه برای افراد دیگر و در درمان‌هایی که کارآمدی‌شان به اثبات رسیده، صرف می‌شد؛ چنان که بعضی این سوال را مطرح کرده و می‌کنند.
ایشان وجود چنین امکانی را وسیله‌ای برای اعمال صرفه‌جویی در جهت برقراری عدالت توزیعی می‌دانند. از دیدگاه اقتصادی، مخارج پزشکی در واپسین روزهای عمر هیچ‌گونه توجیهی از نظر صرفه و کارایی اقتصادی ندارد و به حسب ظاهر غیرعقلانی تلقی می‌شود؛ چرا که ارزش یک سال زندگی در کشوری مثل آمریکای پیشرفته ۱۰۰ هزار دلار است، در حالی که هزینه کلی چند ماه آخر نزدیک مرگ گاهی به میلیون‌ها دلار می‌رسد. آمارها نشان می‌دهند بالغ بر ۱۶ درصد منابع در نظام سلامت به این گونه مراقبت‌ها اختصاص پیدا می‌کند. از طرفی بعضی دیگر از مطالعات ارزش آماری سال‌های عمر نشان می‌دهند مقدار ارزش زندگی برآورد شده با روش‌های مختلف از سوی مردم در پایان عمر قابل مقایسه با میزان بالای هزینه‌ها در این دوره است.
● تأثیرات و عواقب اتانازی از نظر عدالت
یکی از دلایلی که مخالفان اتانازی می‌آورند، عواقب آن از نظر عدالت است.اتانازی افراد فقیر و پیر را نشانه می‌رود و هیچ‌یک از این دو گروه استطاعت مالی برای استفاده از مراقبت‌های پیشرفته پزشکی را ندارند که این عدم توانایی، مشکل بیمه نبودن را هم شامل می‌شود.
از تبعات جواز اتانازی، افزایش تدریجی گستره آن از حالت داوطلبانه و وضعیت‌های مشخص، به حالت غیرداوطلبانه و وضعیت‌های مبهم است؛ به خصوص آنکه با انتقال ریسک مالی به ارایه‌دهندگان مراقبت‌ در نظام‌های پرداخت نوین، موج مبرم بودن توجه به هزینه‌ها، به حیطه بالین نیز راه پیدا کرده است. ناگفته پیداست که قضاوت پزشک متأثر از عوامل متعددی است که شواهد متقن یکی از آنهاست.
نهایتا‌ می‌توان گفت که بهره‌مندی از مراقبت‌های پیشرفته به طور طولانی‌مدت که نوعا در وضعیت‌های پایان عمر وجود دارد، مشکلی است که در جیره‌بندی منابع و رویکرد اقتصادی به این مقوله اخلاقی ظاهرا به نفع طرفداران آن است، ولی حق حیات انسان‌ها را تا آنجا که حیات دیگران به مخاطره نیفتد، نمی‌توان به اقتصاد و کمبود منابع حواله داد، البته میزان هزینه کردن در هر صورت به انتخاب جامعه بستگی دارد، بنابراین با اعمال هر گونه محدودیت، مساله اصلی و نهایی در اتانازی، یعنی تصمیم‌گیری درباره زندگی یک انسان، هنوز به قوت خود باقی است و اگر ضرورت‌های کمبود منابع و مشکل اقتصاد درمان هم وجود نداشته باشد، موضوع به عنوان یک مساله غامض اخلاقی همچنان در حوزه ارزشی وجود دارد.

علیرضا شمس‌معطر
کارشناس مدیریت مرکز تعالی خدمات بالینی دانشگاه شهید بهشتی
منابع:
۱) Bodenheimer T S, Grumbach K, “Understanding Health Policy”, Medical Ethics & the Rationing of Health Care: ۱۴۸, ۱۵۵-۶
۲) Becker G, Murphy K, Philipson T, The Value of Life near Its End and Terminal Care, National Bureau of Economic Research, August ۲۰۰۷: ۳,۱۶
۳) Narbekovas A, Meilius K, Letting, Die and Mercy Killing,
۴) www.euthanasia.com /argumentsagainsteuthanasia.ppt
۵) www.swlearning.com/economics/henderson/henderson۳e/ppt/ch۱۱.ppt
۶) http://www.euthanasia.org.nz/ethical-key-issues/futile-care/
۷) http://euthanasia.procon.org/viewtopic.asp.

منبع : هفته نامه سپید