سند ملّی بذر و نهال

بذر و نهال به‌عنوان نهاده‌ای اصلی و پایه و اساس کشاورزی مطرح می‌شود و سایر عوامل از آن تأثیرپذیر هستند؛ به گونه‌ای که با بهره‌گیری از بذر و نهال سالم و بومی منطقه می‌توان از کاربرد دیگر نهاده‌ها همانند سم و کود شیمیایی تا حد ممکن جلوگیری کرد.
کارشناسان معتقدند که افزایش پایدار و پیوسته در تولید کشاورزی و قابلیت تولید تا حد زیادی به توسعه‌ی ارقام زراعی جدید و اصلاح شده و هم‌چنین به نظام کارآمدی که بذر و نهال مورد نیاز با کیفیت بالا و در زمان مناسب را در اختیار کشاورزان قرار دهد، بستگی دارد.
از سوی دیگر با کشت بذر و نهال سالم با توان رقابتی و عملکرد بالا می‌توان با افزایش بهره‌وری تولید و کاهش مصرف نهاده‌های خارجی از کشاورزان و بهره‌برداران حمایت و به اقتصاد کشاورزی کمک کرد.
بی تردید اجرای یک سیاست واحد به‌منظور توسعه‌ی صنعت بذر و نهال در کشور نیاز به تدوین یک سند ملی دارد. در مقدمه‌ سند ملی بذر و نهاد که توسط وزارت جهاد کشاورزی تدوین شده آمده است: این سند در چارچوب قوانین جاری وزارت جهاد کشاورزی و چشم‌انداز تدوین شده است.
● ماده ۱ – تعاریف
۱) وزارتخانه: منظور وزارت جهاد کشاورزی است.
۲) استانداردهای ملّی: حداقل شاخص‌های فنی قابل قبول مزرعه، نهال‌ستان، بذر یا نهال در محصولات گوناگون که بر اساس قوانین و مقررات مورد پذیرش دولت جمهوری اسلامی قرار گرفته است.
۳) آزمایشگاه: واحد تعیین کیفیت و سلامت بذر و نهال است.
۴) رقم: گروهی از گیاهان که در پائین‌ترین رده‌ی شناخته شده‌ی گیاه‌شناسی بوده و دارای یکنواختی کافی، پایداری صفات و متمایز از گروه‌های مشابه دیگر باشند.
۵) ثبت: تائید حق مالکیت معنوی و اعطای امتیاز انحصاری بهره‌برداری اقتصادی به اصلاح کننده‌ی رقم است.
۶) بذر: نوعی اندام گیاهی است که برای تکثیر مورد استفاده قرار می گیرد.
۷) بذر به نژادگر: بذر لاین یا رقمی است که مستقیمأ توسط به نژادگر تولید می شود و منبع اولیه‌ی آن بذر پایه است.
۸) بذر پایه: از ازدیاد بذر به نژادگر به دست می آید و منبع بذری سوپرالیت محسوب می شود.
۹) بذر گواهی شده: به مفهوم طبقه ای از بذر است که از بذر مادری و یا لاین‌های والدینی حاصل شده و کلیه استانداردهای این طبقه را کسب کرده است.
۱۰) نهال گواهی شده: نهالی است که از نهال مادری تهیه و در نهالستان کشت می شود و به‌منظور استفاده‌ی تجاری در اختیار باغداران قرار می گیرد.
۱۱) به نژادگر: شخص حقیقی یا حقوقی است که رقم گیاهی را برای اولین بار اصلاح و یا کشف و سپس بهبود بخشیده باشد.
۱۲) هسته‌ی اولیه: به مفهوم ماده‌ی گیاهی عاری از بیماری با منشاء ژنتیکی مشخص که توسط به نژادگر تولید شده است.
۱۳) تولید کننده‌ی بذر و نهال: شخص حقیقی یا حقوقی است که مجوز تولید بذر و نهال از مرجع ذی‌صلاح را دریافت کرده باشد.
● ماده ۲- هدف
۱) فراهم کردن زمینه‌ی مناسب برای تهیه و تولید بذر و نهال با کیفیت بالا به وسیله بخش خصوصی و دولتی
۲) حمایت از سرمایه گذاری و توسعه‌ی صنعت بذر و نهال در راستای تأمین نیازهای داخلی و توسعه‌ی صادرات
۳) پیشنهاد و پیگیری اصلاح قوانین و تدوین آئین نامه‌های مرتبط به منظور تشویق مشارکت بخش خصوصی دراصلاح تولید بذر و نهال
۴) دسترسی به موقع بهره برداران و کشاورزان به بذر و نهال مطابق با استانداردهای ملی
۵) اجرای برنامه‌های آموزشی به منظور ارتقاء دانش بهره برداران به منظور تولید و استفاده از بذر و نهال مطلوب و ایجاد محیط اجرایی مناسب برای جذب سرمایه‌های بخش خصوصی.
۶) ایجاد فضای مناسب برای رشد صنعت بذر و نهال و تشویق به نژادگران (اشخاص حقیقی و حقوقی)دراستفاده از ژرم پلاسم بومی و تبادل ژرم پلاسم مفید و سالم.
۷) ایجاد و به‌کارگیری فناوری‌های نوین درتهیه و تامین بذر و نهال مطلوب
۸) فراهم کردن ساختاری مناسب در صنعت بذر و نهال به‌منظور استفاده از فرصت‌های حاصل از جهانی شدن و حفظ منافع کشور.
● ماده۳ -مقرارت و استانداردهای کیفی تهیه و تولید بذر و نهال
-ضوابط و استانداردهای ملی بذر و نهال با رعایت قوانین و هماهنگ با مقرارت بین المللی تهیه می‌شود.
● ماده ۴- تهیه و تولید بذر و نهال مناسب
وزارت‌خانه متناسب با نیاز بخش کشاورزی، ظرفیت‌های تهیه و تولید بذر و نهال اصلاح شده را توسط بخش‌های دولتی و خصوصی در داخل کشور فراهم می آورد.
● ماده ۵- انتشار لیست ارقام
وزارت‌خانه هر سال فهرست ارقام تأیید شده به همراه ویژگی‌های زراعی و باغی مربوط را برای مناطق مناسب تولید آن‌ها منتشر می کند.
● ماده ۶- اجرای قانون
۱) صدور گواهی کیفیت بذر و نهال براساس استانداردهای ملی ذی‌ربط انجام می شود.
۲) وزارت‌خانه سازوکار لازم را برای ارائه‌ی کمک‌های فنی، حقوقی و راهنمایی تولید کنندگان بذر و نهال و موسسات بازاریابی (ملی و بین المللی) که علاقمند به انجام فعالیت‌های مرتبط با صنعت بذر و نهال باشند، فراهم می‌کند.
۳) به منظور تشویق سرمایه‌گذاری بخش‌های دولتی و خصوصی (اعم از داخلی و خارجی) و حمایت از افراد حقیقی وحقوقی که در صنعت بذر و نهال فعالیت می‌کند، اقدامات لازم برای تدوین و اصلاح قوانین، آئین نامه‌ها و مقررات مربوط انجام می‌شود.
۴) به‌منظور تهیه و تولید بهینه‌ی بذر و نهال موردنیاز و هم‌چنین توسعه‌ی فعالیت‌های مرتبط با صنعت بذر و نهال، وزارت‌خانه بخش‌های دولتی و خصوصی را به نوعی ساماندهی می‌کند تا اهداف این سند عملی شود.
۵) وزارت‌خانه از تهیه، تولید، تأمین و توسعه‌ی صادرات بذر و نهال استاندارد حمایت می‌کند.
۶) وزارت‌خانه از همکاری‌های مشترک بین المللی درتهیه و تولید بذر و نهال حمایت می‌کند.
● ماده ۷ -موارد اجرایی
۱) وزارت‌خانه براساس مفاد این سند نسبت به ارائه‌ی پیشنهاد و پیگیری موثر مواردی که مرتبط با فعالیت‌های بذر و نهال است مانند اصلاح قوانین مالیاتی و گمرکی، توسعه‌ی صادرات و تامین یارانه‌های لازم اقدام می‌کند.
۲) وزارت‌خانه اقدامات حقوقی و پیگیری‌های قضایی لازم را به‌منظور تضمین دسترسی زارعین به بذر و نهال استاندارد انجام می‌دهد.
● ماده ۸ - تولید بذر و نهال
۱) مقررات حاکم بر گواهی بذر و نهال کشور شامل بذر و نهال خود مصرفی کشاورزان نمی‌باشد، اما در راستای افزایش بهبود کیفیت بذر و نهال خود مصرفی تولیدی کشاورزان، حمایت‌های لازم به‌عمل ‌می‌آید.
۲) سیاست‌های تشویقی لازم به‌منظور تحقیق و توسعه در تولید بذر ونهال استاندارد، در راستای تامین امنیت غذایی و سلامت محصولات کشاورزی اتخاذ می‌شود.
۳) سازوکارهای لازم به‌منظور ارتباط متقابل میان موسسات تحقیقاتی و واحدهای خصوصی بذر و نهال تدوین می‌شود.
۴) تولید بذر هیبرید(دو رگه‌گیری شده)مناسب مورد حمایت ویژه در سرمایه‌گذاری، اصلاح، تولید، توزیع و بازاریابی قرار می‌گیرد.
۵) گسترش تولید بذر و نهال در مناطق دارای آب و هوای مستعد کشت که خارج از مناطق کشت موجود هستند، ترویج می‌شود.
۶) ذخیره و نگهداری بذر و نهال درمحل مناسب و شرایط مساعد انجام می‌شود تا دسترسی به موقع به آن امکان‌پذیر باشد.
۷) مناطق مناسب برای تولید بذر و نهال در کشور مشخص می‌شود.
۸) تهیه، تولید و نگهداری هسته‌های اولیه بذر و نهال در شرایط مساعد مورد حمایت قرار می‌گیرد.
● ماده ۹- کنترل کیفیت بذر و نهال از نظر تطابق با استانداردها
۱) کنترل کیفیت مستلزم نظارت مستمر، بازرسی و انجام آزمایش‌های لازم است.
۲) ایجاد سامانه‌ی داخلی کنترل کیفی بذر و نهال در واحدهای تولیدکننده تشویق خواهند شد.
۳) در راستای تضمین حداکثر منافع برای کشاورزان و بهره‌وری مناسب از منابع تولید، رعایت استانداردهای بذر و نهال الزامی است.
۴) استانداردهای ملی با پیشرفت فن آوری ارتقاء پیدا کرده تا بذر و نهال بهتری به کشاورزان ارائه شود.
۵) در شرایط ضروری که تأمین بذر و نهال در سطح ملی امکان پذیر نباشد، می‌توان سطح استانداردها را به‌طور موقت تا برطرف شدن این شرایط تغییر داد.
۶) ظرفیت‌های حقوقی و اجرایی لازم به منظور تاسیس آزمایشگاه‌های کنترل کیفی و سلامت بذر و نهال در مناطق تولید فراهم می‌شود.
۷) کشاورزان تولیدکننده‌ی بذر و نهال خودمصرفی، حق ذخیره، استفاده، تبادل، تسهیم یا عرضه مواد گیاهی خود را دارند.
۸) استفاده‌ی کشاورزان خود مصرف از ارقام حمایت شده بدون اشکال است.
● ماده ۱۰- فرآوری بذر و نهال
به‌منظور افزایش کیفیت بذر و مواد تکثیری، صنایع فرآوری و بسته بندی توسط فراهم آوردن تسهیلات مورد حمایت وزارت‌خانه قرار می‌گیرند.
● ماده ۱۱ - توزیع بذر و نهال استاندارد
۱) فعالیت‌های مرتبط با توزیع بذر و نهال موردحمایت و تشویق قرار می‌گیرد.
۲) ایجاد شبکه‌ی مناسب توزیع و عرضه‌ی بذر و نهال مورد حمایت قرار می‌گیرد.
۳) اقدامات لازم برای تخصیص یارانه موردنیاز برای حمل و نقل و توزیع بذر و نهال انجام می‌شود.
۴) رعایت مقررات حفظ نباتات در هنگام توزیع بذر و نهال الزامی است.
● ماده ۱۲- ترویج و بازاریابی بذر و نهال
۱) از فعالیت‌های مناسب در بخش‌های دولتی و خصوصی در زمینه‌ی ترویج و بازاریابی بذر و نهال حمایت می‌شود.
۲) فعالیت‌های ترویج و بازاریابی به‌نحوی هدایت می‌شود که بذر و نهال مناسب در اختیار بهره‌برداران در مناطق مورد نظر قرار گیرد.
● ماده ۱۳ - زیر ساخت‌ها، مشارکت و تسهیلات فرا ساختاری
۱) ایجاد زیرساخت‌های لازم به منظور توسعه‌ی پایدار صنعت بذر و نهال در راستای توسعه‌ی بخش‌ کشاورزی مورد حمایت قرار می‌گیرد.
۲) توسعه‌ی بانک ژن گیاهی ملی ایران به عنوان پایه‌ای ترین واحد صنعت بذر و نهال کشور مورد حمایت قرار می گیرد.
۳) فعالیت‌هایی که بخش خصوصی تمایل به سرمایه‌گذاری در آن‌ها، جهت تأمین تمامی یا بخشی از نیازهای ملی را داشته باشد، با رعایت مقررات به بخش خصوصی واگذار می‌شود.
۴) از فعالیت‌های رقابتی غیرمنصفانه بخش‌های دولتی و بخش خصوصی ممانعت به‌عمل می‌آید.
۵) سیاست‌های حمایتی در راستای تأمین تسهیلات ارزان قیمت به منظور تأمین روبه افزایش بذر و نهال پایه و گواهی شده اتخاذ می شود.
● ماده ۱۴- آموزش و کاربرد فن‌آوری
۱) استفاده از فن‌آوری‌های نوین مرتبط با صنعت بذر و نهال مورد حمایت قرار می‌گیرد.
۲) آموزش‌ لازم برای استفاده از فن‌آوری‌های نوین در بخش‌های دولتی و خصوصی فعال در صنعت بذر و نهال مدنظر قرار می گیرد.
● ماده ۱۵- واردات بذر و نهال
۱) واردات بذر و نهال پس از بررسی‌های کیفی و احراز مزیت ویژه‌ در حل مشکل تحقیق یا تولید کشور به‌منظور قرار گرفتن در چرخه‌ی تحقیق یا تولید انجام می‌شود.
۲) به‌منظور حمایت از تولید بذر و نهال داخلی، هیچ‌گونه یارانه‌ای برای بذر و نهال وارداتی پرداخت نمی‌شود.
۳) بذر و نهال وارداتی باید حداقل استانداردهای ملی را از نظر سلامت، جوانه زنی، خلوص فیزیکی و ژنتیکی (همان‌گونه که توصیه شده) را داشته باشند.
۴) در صورت لزوم بذر و نهال وارداتی از نظر تراریخته بودن به‌وسیله‌ی آزمایشگاه مرجعی که مورد تایید باشد، آزمایش می‌شود.
۵) در راستای تأمین نیازهای داخلی، از واردات بذر و نهال پایه و هسته‌های اولیه ارقام پیشرفته‌ی خارجی از منابع معتبر به شرط انتقال دانش فنی مربوط، حمایت می‌شود.
۶) رعایت قوانین و مقررات سازمان حفظ نباتات در واردات بذر و نهال الزامی است.
● ماده ۱۶-صادرات بذر و نهال
۱) به‌منظور سامان‌دهی صادرات بذر و نهال، برنامه‌های لازم تهیه و تدوین می شود.
۲) بخش خصوصی در معرفی ارقام و تولید بذر و نهال در راستای صادرات تشویق می شود.
۳) پیشنهادهای لازم به‌منظور برطرف کردن موانع موجود و سهولت صادرات بذر و نهال را پیگیری می کند.
۴) در راستای افزایش ظرفیت صادرات و به‌منظور اطلاع رسانی به صادرکنندگان بذر و نهال از شرایط بازار بین المللی، بانک اطلاعاتی ایجاد می‌شود.
۵) برنامه‌های آموزشی در راستای بهبود کیفیت بذر و نهال تولیدی و افزایش توان صادراتی صادرکنندگان در رقابت بازار بین المللی تدوین می شود.
۶) تسهیلات لازم برای آزمایش و گواهی و تأمین نیازهای صادرکنندگان ایجاد می‌شود.
۷) صادرات بذر و نهال با رعایت اصول صیانت از منابع ژنتیکی مجاز است.
● ماده ۱۷ - ارتقاء صنعت بذر ونهال داخلی
۱) به‌منظور حمایت از صنعت بذر و نهال، تولید ارقام جدید با عملکرد بالا و خصوصیات برتر و سرعت بخشیدن به تولید بذر هیبرید داخلی در شرایط لازم از اولویت خاص برخوردار می شود.
۲) همکاری با سازمان‌های ملی و بین المللی فعال در عرصه‌ی بذر و نهال حمایت می شوند.
۳) افزایش کیفیت بذر و نهال خودمصرفی کشاورزان مورد توجه قرار می‌گیرد.
۴) سرمایه گذاری در ایجاد زیرساخت‌های صنعت بذر و نهال مورد حمایت و پشتیبانی قرار می گیرد.
۵) ارتقاء صنعت بذر و نهال در مناطق مستعد و محروم مورد حمایت و پشتیبانی ویژه قرار می‌گیرد.
● ماده ۱۸- تأمین تجهیزات و ادوات
۱) پیگیری‌های لازم به‌منظور کاهش و حذف مالیات، عوارض و یا دیگر محدودیت‌های موجود مربوط به تولید داخلی صورت می گیرد.
۲) واردات تجهیزات و ادوات پیشرفته مطابق با استانداردهای مورد نیاز صنعت بذر و نهال مورد تشویق قرار می گیرد.
● ماده ۱۹ - تقویت سیستم کنترل و گواهی
۱) توسعه‌ی کنترل کیفی، به‌ویژه کنترل کیفی داخلی در صنعت بذر و نهال تقویت و حمایت می شود.
۲) ارتقاء بهره وری از آموزش‌های ملی و بین المللی و شرکت در سمینارها و کارگاه های آموزشی برای توسعه صنعت بذر و نهال حمایت می شود.
● ماده ۲۰-حقوق مالکیت معنوی
به منظور حفظ حقوق به نژادگران، ثبت و معرفی ارقام جدید مورد حمایت قرار می گیرد
● ماده ۲۱- تأمین و نگهداری هسته‌های اولیه‌ی بذر و نهال
۱) نگهداری و تأمین هسته‌های اولیه‌ی بذر و نهال به میزان کافی به‌عهده‌ی بخش خصوصی و موسسات دولتی تولیدکننده رقم می باشد.
۲) حفظ و نگهداری هسته‌های اولیه‌ی ارقام و توده‌های بومی و محلی کشور تا زمانی‌که وارد برنامه‌ی گواهی شوند، به‌عهده‌ی بانک ژن گیاهی ملی ایران است.
۳) حمایت‌های لازم از بانک ژن گیاهی ملی ایران به منظور ارتقاء و توسعه آن در انجام وظایف محوله به‌عمل می‌آید.
۴) براساس تعرفه‌های مصوب، خدمات مربوط به سالم سازی، ایجاد و نگهداری هسته‌های اولیه‌ی بذر و نهال، در اختیار بخش خصوصی و دولتی قرار می گیرد.
● ماده ۲۲- اعتبارات، تشهیلات و تشویق‌ها
۱) ظرفیت‌های لازم برای گسترش سرمایه گذاری در صنعت بذر و نهال ایجاد می شود.
۲) تسهیلات اعتباری ارزان قیمت به‌نحو مقتضی در اختیار بخش خصوصی و دولتی برای سرمایه گذاری در فعالیت‌های صنعت بذر و نهال قرار می گیرد.
● ماده ۲۳ - واریته‌های گیاهی تراریخته
۱) تمام فعالیت‌ها در تهیه و تولید بذر و نهال تراریخته وابسته به گرفتن مجوز از مراجع ذ‌ی‌صلاح می‌باشد.
۲) واردات تمام بذر ونهال‌های تراریخته وابسته به رعایت مقررات و گرفتن مجوزهای لازم از مراجع ذی‌صلاح می باشد.
۳) لازم است ساختارهای مورد نیاز برای آزمایش، تشخیص و بررسی بذر ونهال تراریخته در کشور ایجاد شود.
● ماده ۲۴- کمیسیون دائمی بذر و نهال
کمیسیون دائمی بذر و نهال با ترکیب و شرح وظایف زیر تشکیل می شود:
الف) ترکیب کمیته
۱) نماینده‌ی معاونت باغبانی
۲) نماینده‌ی معاونت زراعت
۳) نماینده‌ی معاونت تحقیقات
۴) رئیس موسسه‌ی تحقیقات ثبت و گواهی بذر و نهال
۵) رئیس موسسه‌ی تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر
ـ تبصره ۱: این کمیسیون می تواند از اشخاص حقیقی و حقوقی بر حسب مورد برای شرکت در جلسه دعوت به‌عمل آورد.

منبع : خبرگزاری ایسنا