جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا


مژده دهید باغ را بوی بهار می رسد


مژده دهید باغ را بوی بهار می رسد
... نوروز، از روزگار باستان از باشکوه ترین جشن های ایرانیان بوده است که نخستین روز از بهار، آغازگر این جشن بوده و بهار رستاخیز طبیعت است پس از مرگ زمستانی، و در طبیعت، چه چیزی بهتر از بهار می تواند نماد آفرینش و آغاز حیات باشد؟ نوروز را می توان از بزرگ ترین و شکوهمندترین جشن ها در تاریخ ایران زمین دانست که اگرچه از آداب و تشریفات این جشن ایرانی - که همه آن ها اکنون باقی و رایج نیستند - می توان دریافت که بیشتر این تشریفات، نماد نو شدن، آغاز حیات و شور زندگی و جنبش بوده اند که برخی از این آیین ها همچون «خانه تکانی» قبل از عید، «پوشیدن لباس نو»، «رویاندن سبزه»، «گستردن سفره هفت سین» هنوز هم انجام می شود و باقی مانده اند.به هر تقدیر، پس از ورود اسلام به ایران هر چند بعضی از جشن ها مانند - «جشن های ۶ گانه ایرانی» - فراموش و منسوخ شد، اما نوروز توانست به حیات خود ادامه دهد و از ماندگارترین جشن ها در فرهنگ ایرانی باشد.به طوری که در روزگار باستان، جشن های کوچک و بزرگی در نزد اقوام مختلف ایرانی برپا می گستردیده که همگی ریشه دینی داشته اند و آنچه مایه پیدایی این جشن ها می شده، جهان بینی اساطیری مردمان باستان بوده است.ایرانیان باستان در اسطوره آفرینش خویش، براین باور بودند که اورمزد (هرمزد - اهورامزدا) جهان را در ۶ نوبت (گاهنبار) آفرید. که این ۶نوبت بر روی هم ۳۶۰ روز (۱۲ ماه) را پدید آوردند. ایرانیان در ۵ روز پایان هر گاهنبار به خصوص پنجمین روز آن، به جشن می پرداختند که در نتیجه، سال ایرانی دارای ۶ جشن بوده است.
● نوروز عامه و خاصه
برخی پژوهش های محققان نشان می دهد که در فرهنگ ایرانی دوره اسلامی ۲ نوروز وجود داشته است؛ «نوروز عامه» که در اولین روز از فروردین برگزار می شده و «نوروز خاصه» یا بزرگ، در ششم فروردین، که جابه جایی و آشفتگی هایی که در تقویم ایرانی به ویژه پس ازورود اسلام به ایران روی داده بوده، باعث پیدایش این دو نوروز گشته است که «نوروز بزرگ» در تقویم رسمی و کشوری، به عنوان نوروز واقعی به شمار رفت که نوروز نزد ایرانیان عید بزرگ و باشکوهی است ...
● مراسم نوروز در قوچان
نوروز باستانی و آیین ها و مراسم آن از کهن یادگاران و میراث تاریخی و فرهنگی مردم ماست که برپایی مراسم این عید بزرگ در گوشه و کنار ایران اسلامی و پهناور بنا به موقعیت و مقتضیات محل و شرایط هر شهر و دیار ممکن است تفاوت هایی با هم داشته باشد. اما آنچه در این میان اهمیت دارد، اینکه ایرانیان به هر روی با رسیدن ماه اسفند کم کم خود را برای ورود به سال نو و عید نوروز آماده می کنند که با عبور از ۱۲ اسفند، در عین سردی هوا، احساس تازگی و نشاط به مردم دست داده و اندیشه نوروز در دل ها جا می افتد و جنب و جوشی در شهرها، آبادی ها و بازارها پدید می آید.در قوچان هم، مردم این سامان از روزگاران قدیم با نزدیک شدن بهار، خود را برای جشن های نوروزی مهیا ساخته و از آمدن بهار طبیعت و نوروز خوشحال هستند و آماده تغییر و تحول می گردند که نوروز همواره، یادآور تغییر و تحول است.تحولی که هم طبیعت و هم زندگی ما را دربرمی گیرد، با تغییر دکوراسیون، خانه تکانی منزل و مکان زندگی، شهر را حال و هوای دیگری است که همچون طبیعت، جانی تازه برای ورود به سال نو پیدا می کند.لباس های عید کودکان، اغلب از رنگ های شاد تهیه می شود و کفش ها و جوراب ها نیز نو می شوند، خانه تکانی هم سنتی است که هیچ گاه در خانه ها تعطیل نمی شود.سبز کردن سبزه، از دیگر رسوم مردم قوچان است که بانوی خانه به تعداد اعضای خانواده - هرکس یک مشت - در ظروف سفالین یا دیس و بشقاب، از دانه های عدس، گندم، شاهی (ترتیزک) با نیت شادابی و سلامتی و گشایش در کارها می ریزد.که به عقیده مردم - در قدیم - اگر سبزه ها در سبزینه (سبزنا) یک دست بود، آن سال، سال خوش و پربرکتی برای خانواده در پیش بود - سبزی پلوماهی و آش رشته در نخستین شب از نوروز با نیت تازه شدن روح و شادمان شدن دل و گشایش در کارها از رسومی است که هنوز هم در اغلب خانه ها مرسوم است.گستردن سفره هفت سین از دیگر آداب نوروزی ایرانیان همچنین مردم قوچان است که البته در قدیم اهمیت بیشتری به چیدن این سفره داده می شده است که معمولا این کار ۲، ۳ ساعت قبل از تحویل سال انجام می شود. علاوه بر آن، قرآنی که در لابه لای صفحاتش پول اسکناس یا سکه گذاشته می شود که بعد از تحویل سال از آن ها برای عیدی دادن به اعضای خانواده و نزدیکان استفاده می شود.در سرسفره هفت سین، اعضای خانواده باید با وضو بنشینند و منتظر حلول سال نو باشند، نباید به چیزی جز خیرخواهی و نیک اندیشی بیندیشند و کسی نباید اخم کند. بزرگ تر خانواده به تلاوت قرآن مشغول می شود و بقیه دعا می کنند و از خداوند یاری و نعمت می طلبند... ساعتی پس از تحویل سال، دید و بازدیدها شروع می شود و رسم است که ابتدا کوچک ترها به دیدار بزرگ ترها و پدر و مادر بروند که این دیدارها موجب صفا و صمیمیت بیشتر بین افراد و خانواده شده و همه سعی دارند کدورت ها و احتمالا کینه های سال کهنه را کنار گذاشته و فراموش کنند و بچه ها خوشحال از این که از بزرگ ترها عیدی می گیرند.یادش به خیر، آن زمان که بچه بودیم و عید دیدنی های قدیم شهرمان حال و هوای خاصی نسبت به حال داشت. همه بهترین لباس ها را می پوشیدند بوی عطر و گلاب فضا را پر می کرد، طراوت و صداقت از همه جا می بارید. بوی محبت و مهربانی های بی ریا به مشام می رسید روزهای اول عید، معمولا وقت دید و بازدیدهای اختصاصی و اقوام و بزرگان فامیل بود و بعد از آن دیدارها عمومی می شد.صدای دهل و سرنا در کوچه و محلات شهر طنین انداز بود و مسابقات کشتی با چوخه در نقاطی از شهر و تعدادی از روستاهای بزرگ پر تماشاگر و دیدنی بود.
البته هنوز هم بنا به رسم قدیم در بعضی از ایام نوروز به ویژه روزهای ۱۳ و ۱۴ فروردین مسابقات بزرگ کشتی با چوخه در مناطقی از شهرستان همچون شهر کهنه قوچان، سلطان زیرابه و روستای رهورد برگزار می شود و گود کشتی در محل های برگزاری مملو از جمعیت است...«چله چخدی»: تا چند سال قبل «چله چخدی» در چند روز مانده به عید، یکی از آیین های محلی و قدیمی در قوچان بود که نوعی آتشبازی بود و مردم از رفتن سوز و سرمای شدید زمستان ابراز شادمانی می کردند و می گفتند: « چله چخدی بهار گلدی، دنه دنه انار گلدی» و این واژه ها و عبارات را با ریتم و آهنگ خاصی می خواندند که واژه های ترکی است یعنی چله بزرگ هم تمام شد و بهار رسید که رویش گیاهان و به بار نشستن درختان میوه، همچون انار را در پی دارد.چله بزرگ که ۴۰ روز از دی ماه تا دهم بهمن و چله کوچک ۲۰ روز تا پایان بهمن بود.
«مرغنه» هم از دیگر آیین های قبل از نوروز و شب چهارشنبه سوری بود که نوجوان ها و بچه های محل سبدی برداشته و به سمت خانه های همسایه ها به راه افتاده، در می زدند و می گفتند: مرغنه مرغنه، فلان کس کنج خنه نشسته، قرآن مخنه» و بعد صاحب خانه هم با خوشحالی تعدادی تخم مرغ- آن هم از نوع غیر ماشینی؟!- در سبد آن ها می گذاشت در شب چهارشنبه سوری همچنین با نظارت بزرگ ترهای محل و خانواده ها خرمنی از بوته های تهیه شده در محل مناسبی از خیابان آتش زده می شد و از روی آتش می پریدند و شعرهایی محلی می خواندند. البته ترقه بازی هایی هم می شد که نوع آن چندان خطری نداشت و معمولا مشکلی هم پیش نمی آمد...«قاشق زنی» از آداب و برنامه هایی است که در شب چهارشنبه سوری انجام می شود که افراد به طور ناشناس و با روبند یا نقاب زده به در خانه ها رفته به وسیله زدن قاشق بر کاسه ای که در دست دارند از اهل خانه پول یا آذوقه ای طلب می کنند که البته در گذشته ها، اغلب، زن ها برای گرفتن مراد و رسیدن به مقصود به این کار می پرداخته اند....«عیدگاه»: عیدگاه ها مکان هایی بوده که برای شادی و سرگرمی، تاب بازی و رقص و پایکوبی در ایام نوروز توسط عده ای در گوشه و کنار شهر برپا می شده است.
و ۱۳ فروردین ماه «سیزده بدر» که این آیین امروز در اکثر نقاط کشورمان برگزار می شود و در قوچان هم این روز را مردم در دامان طبیعت، کنار چشمه سارها و خارج از شهر می گذرانند و همه با این سنت و آداب دیرین آشنا هستند...و اما در پایان آنچه که باقی می ماند، خاطراتی از ایام، دید و بازدیدها، سفرهای نوروزی و برپایی مراسم جشن و شادمانی است. باز هم عید تمام می شود و بار دیگر در گرداب مسائل روزمره قولمان را از یاد می بریم و دیدار بعدی با آشنایان و گاه نزدیک ترین کسان و عزیزان به نوروز دیگر موکول می شود که در واقع همین دید و بازدیدهای نوروزی در شهر یا در سفرهای بیرون شهری شاید که از بهترین خاطرات باشد که در کوله بار حافظه هایمان ثبت می کنیم.اگر در این روزها ساعتی در کنار پدربزرگ ها و مادربزرگ های خود یا فامیل بنشینی، خیلی زود به گذشته و خاطرات خود باز می گردند. آن چنان از آن ایام و دوران کودکی و جوانی خود صحبت می کنند که معلوم است شور و حال آن زمان ها را از یاد نبرده اند و لحظه های خوش و شیرین که هنوز می توانند از پس سال ها با یادآوری آن، کامشان را شیرین کنند گرچه بیان خاطره هایشان همراه با آه و افسوس است...اما چه باک آن هایی را که عمرشان در راه خدمت به همنوعان، کمک به دیگران و یاری رساندن به محرومان و نیازمندان سپری شده است و آنان که شادی هایشان را در جشن ها و نوروز با درماندگان و مستمندان تقسیم نموده و هیچ گاه در کنار یاد خداوند از یاد بندگان نیازمند و خلق خدا غافل نبوده اند و توانگرانی که توان خود را در مسیر درست به کار گرفته اند و نیکوکارانی که از سر اخلاص و محبت به دیگران، از محرومان جامعه دستگیری کرده و هیچ وقت هم نخواسته اند خودنمایی کنند یا خود را به دیگران بشناسانند...
منبع : روزنامه خراسان


همچنین مشاهده کنید