جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا


نوروز؛ فرصتی برای تحول و نو شدن


نوروز؛ فرصتی برای تحول و نو شدن
● ٥روز و ٥ ساعت دردسرساز
محاسبه سال شمسی تا پیش از پیدایش تاریخ جلالی (٤٦٧ یا ٤٧١) چنین بود که سال را به ١٢ ماه ٣٠ روزه تقسیم می کردند که جمعا ٣٦٠ روز می شد. ٥ روز باقی مانده را در پایان آبان ماه یا اسفند ماه بر آن می افزودند که در نهایت ٣٦٥ روز می شد. با این حال ٥ ساعت و ٤٨ دقیقه و ٥١/٤٥ثانیه باقی می ماند. این زمان در هر ٤ سال یک روز می شد و از آن جا که در محاسبه نمی آمد روز اول فروردین در فصول سال تغییر می کرد. بنابراین ماه های شمسی نیز در آن زمان، مانند ماه های قمری در فصول سال متغیر بود. معنای این سخن آن است که نوروز در ابتدای فروردین واقعی، یعنی نقطه آغاز اعتدال ربیعی قرار نداشت.چنان که وقتی یزدگرد سوم، آخرین شاه ساسانی، در سال ٦٣٢ میلادی به تخت نشست، روز نخست سال، یعنی اول فروردین مطابق بود با شانزدهم ژوئن مطابق با ٢٧ خرداد.این بود که در سال ٤٦٧ ه.ق، ملکشاه سلجوقی دستور داد تا منجمان محاسبه دقیقی از سال شمسی انجام دهند و روز اول فروردین را معین کنند.براساس محاسبات انجام گرفته، از آن پس به جای این که ١٢ اسفند را که در آن سال نوروز بود، اولین فروردین قرار دهند، این روز را هیجده روز جلوتر بردند و در ابتدای اعتدال ربیعی قرار دادند. در محاسبه جدید، ٤ سال را ٣٦٥ روز محاسبه می کردند (١٢سی روز به ضمیمه ٥ روز که در آخر ماه آبان یا اسفند افزوده می شد) و سال پنجم را ٣٦٦ روز محاسبه می کردند. در این محاسبه آن پنج ساعت و اندی نیز لحاظ می شد و به این ترتیب روز نوروز، به عنوان نخستین روز فروردین ماه از آن سال ثابت ماند. اهمیت تاریخ جلالی همین است که از آن پس (٤٦٧ ه.ق یا ٤٧١ ه.ق) همواره روز اول فروردین دقیقا مطابق آغاز زمان اعتدال بهاری بوده است.در سال ١٣٠٤ شمسی، مطابق با ١٣٤٣ قمری و ١٩٢٥ میلادی، در ایران تقویم شمسی به عنوان تقویم رسمی پذیرفته شد. در این تقویم، محاسبه پیشین که دقیق بود پذیرفته شد و تنها به جای افزودن ٥ روز به سال، ٦ماه نخست سال را ٣١ روز و ٥ ماه دوم را ٣٠ روز و اسفند را ٢٩ روز قرار دادند که هر چهار سال ٣٠ روز محاسبه می شد. سالی را که اسفند آن ٣٠ روز بود، سال کبیسه نامیدند. در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز مبنای محاسبه سال شمسی است و سال قمری نیز در کنار آن به عنوان تقویم دینی مورد تاکید قرار گرفته است.
● هر روزتان را نوروز کنید
یکی از نخستین روایات در منابع شیعی درباره نوروز این است که در این روز به حضرت علی (ع) گفتند: «الیوم النیروز». حضرت فرمود: «اصنعوا کل یوم نیروزا»، یعنی هر روز را نوروز کنید. «من لایحضره الفقیه ج ٣ ص ٣٠٠) همچنین گفته شده در نوروز به آن حضرت، «فالوذج» هدیه کردند و حضرت پاسخ دادند: نیروزنا کل یوم.
شیخ توسی در مصباح المتهجد، برای نخستین بار از نوروز به عنوان روزی متبرک که روزه استحبابی و نماز دارد، یاد کرده است. علاوه بر این ها در متون شیعه مباحث قابل توجهی درباره نوروز مطرح شده است که می توان گفت همگی نگاه مثبت به این موضوع دارند؛ اما این مباحث در عصر صفویه به طور خیلی جدی تر مطرح می شود. در این دوره تاریخ قمری و شمسی، رواج داشته و مراسم نوروز برگزار می شده است. «اولئاریوس» درباره مشاهدات خود در آن عهد می نویسد: ایرانی ها سال خود را بر حسب حرکت خورشید و ماه تعیین و تنظیم می کنند و به همین دلیل دارای دو نوع سال شمسی و قمری می باشند. سال قمری از نظر مذهبی برایشان اهمیت دارد که اعیاد و روزهای سوگواری خود را بر حسب آن سال تعیین می کنند.
در این دوره موضوع نوروز آن چنان پیدا کرده بود که حدود ٢٣ «نوروزیه» نوشته شد. همچنین به نوشته سایت بلاغ نت، (www.balagh.net) با پیدایش دولت شیعی، طبیعی بود که روزهایی که در فرهنگ فقهی و تاریخی شیعه، از اهمیتی برخوردار است بزرگ داشته شده و به عنوان شعائر شیعی تجلیل شود. این روزها، یا روزهای عزا و مصیبت بودند و یا روزهای شادی و فرح. نوع دیگر، روزهایی بود که در تقویم مذهبی، عباداتی برای آن ها در نظر گرفته شده بود. با توجه به اختلافاتی که در تعیین این روزها وجود داشت، لازم بود تا تحقیقی درباره تعیین روز دقیق آن ها صورت گیرد. به عنوان نمونه چندین رساله مولودیه نوشته شد تا اثبات شود تولد رسول خدا(ص) در دوازدهم ربیع الاول بوده یا در هفدهم آن.به علاوه، مردم نیاز به تقویم هایی داشتند تا به معرفی این روزها بپردازد و آداب و عبادات ویژه آن ها را بیان کند. نمونه آن کتاب تقویم المحسنین فی معرفة الساعات و الایام و الاسبوع از فیض کاشانی (م ١٠٩١) و اختیارات علامه مجلسی (م ١١١٠) است. باید اعتقاد به خوبی و بدی ساعات را هم به این مطالب افزود و رساله هایی را که به این مسائل هم پرداخته به آن چه گذشت، اضافه کرد. مجموع این مسائل، جریانی را در تالیف پدید آورد که به نوعی با بحث تقویم ارتباط می یافت.
● نوروز تجلی معنویت
با توجه به آن چه آمد؛ می توان پرسید که چرا نوروز تا این حد در نزد ایرانیان اهمیت یافته و چنین جایگاهی را پیدا کرده است؟ دکتر محمد بقایی در پاسخ به این سوال «مهر» گفته است: نوروز در واقع بزرگ ترین و معتبرترین جشنی است که نه تنها در تاریخ ایران کنونی، بلکه در تاریخ ایران فرهنگی یا به معنای دیگر ایران بزرگ به وجود آمده است. این جشن در عین حال یکی از بامعناترین آیین های بشری است؛ زیرا در این آیین ذهن آدمی متوجه عالم بالا می شود و معنویت چهره بارزی در این جشن از خود نشان می دهد. از این رو آیین های نوروزی برای دنیای شرق و به تدریج برای دیگر کشورهای جهان دارای اهمیت و ارزش فوق العاده ای شد.دکتر بقایی همچنین در پاسخ به این سوال که از مقایسه نوروز با جشن های سال نوی دیگر فرهنگ ها چه استنباطی می توان داشت؟ گفت: در مقایسه میان نوروز و دیگر جشن ها یا اعیاد مرسوم در جهان اعم از جشن هایی که پیشتر وجود داشته یا اکنون برگزار می شود نوروز دارای والایی خاصی است که غالب محققان حوزه تاریخ تمدن به آن اعتراف کرده اند. زیرا در جشن نوروز یکی از برجسته ترین وجوه زندگی بشری که حاصل آن سازندگی، ابتکار و نوآوری است به عنوان ارزشی درخور توجه مورد تاکید قرار می گیرد. این اندیشه به دلیل همخوانی با زمان برگزاری جشن که در هیچ آیینی در جهان مشاهده نمی شود سبب شده تا این جشن حتی برای کسانی که به لحاظ فرهنگی بدان وابسته نیستند مورد توجه قرار گیرد.مولف «در شبستان ابد» اظهار داشت: تا سرزمینی وجود نداشته باشد آن فرهنگ خودش را نمی تواند نشان بدهد. اصلا بدون وجود ماده هیچ چیزی نمی تواند نمود پیدا کند. بنابراین چون نوروز هست ایران هست. بنابراین این کاملا نامنصفانه و ناسپاسی است که ما بدانیم مایه دوام و بقا و پای گرفتن ما همین نوروز است و با این حال بگوییم آیین های آن همه خرافه است. چهارشنبه سوری یعنی ستایش نور و ستایش روشنایی. البته این بازی هایی که امروزه در می آورند ربطی به چهارشنبه سوری ندارد. چهارشنبه سوری یعنی ستایش نور. نور چیست؟ نور همان الله نور السماوات و الارض است.دکتر محمد بقایی در پایان خاطرنشان کرد: بنابراین وقتی دختر یا پسر جوانی سبزه را در ١٣ به در گره می زنند این سنت یادآور تولد انسان ایرانی است. این ها را باید رسانه ملی ما بگوید و این انسان ایرانی ١٣ به در کنار جوی آب می نشیند به دلیل این که بفهمد در یک رودخانه به قول دموکریتوس نمی تواند دوبار پای خود را بگذارد. جهان مدام در حال حرکت است چرا ما ذهن خودمان را حرکت ندهیم. یا وقتی می رود به در و دشت می بیند جهان دارد نفس می کشد با خودش می گوید پس چرا ما نفس نکشیم مگر ما که از خاکیم. بعد، سبزه ای را که سبزه کرده با خودش می آورد دوباره این را به طبیعت برمی گرداند چرا؟ به قول خیام از خاک برآمدیم و بر خاک شدیم.
● نوروز هم دینی و هم انسانی است
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی نیز در گفت و گو با مهر نوروز را هم دینی و هم انسانی دانسته و گفته است: نوروز به حقیقت معنوی و استکمال نفس انسان توجه می کند و به حقیقتی به نام تجدید حیات اشاره دارد.
دکتر قاسم پورحسن در ادامه با بیان این که همه متفکران اسلامی معتقدند که حیات جدید انسان با نفس لطیف تری همراه است، یادآور شد: در نوروز نگاه لطیف و جدیدی به حیات خود داریم. حقیقت این است که انسان دائما به سوی تکامل در حرکت است و نوروز نوعی حرکت است، زیرا که حرکت کمال نخست است برای دستیابی به کمال برتر. از این رو نوروز را در آموزه های دینی در ادیان ابراهیمی و غیرابراهیمی به حقیقت انسانی پیوند می دهیم، بنابراین این معنویت هم به استکمال جویی نفس انسان بازمی گردد.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به روایتی از امام صادق(ع) در نهج الفصاحه که «گناه انسان را از استکمال دور می کند و حرکت پایین و قهقرا می دهد.»، افزود: حیات مجدد با معنویت، نیایش و عبادت برای انسان است و هر کوشش، تلاش و عبادتی نشانه رسیدن انسان به کمال است.وی در ادامه با اشاره به روایتی از امام صادق که انسان ها با گناه خود را به عقب، خاموشی و سکوت می رانند، اظهار داشت: تمام حیات های مجدد چه در ادیان ابراهیمی و چه دین اسلام که توسط پیامبر(ص) تشریح شده نشان دهنده پیوند میان طبیعت و انسان است.
● شادی منافاتی با دین داری ندارد
حجت الاسلام ایازی نیز درباره اهمیت نوروز به خبرنگار ما اظهار داشت: به نظر من آموزه های دینی یک طرفه شده است؛ به این معنا که در این آموزه ها به عزا و سوگواری اهمیت زیادی داده شده است و این درحالی است که انسان موجودی چند بعدی است و نباید تنها به یک بعد وی توجه کرد.این قرآن پژوه افزود: نوروز توجه به بعد دیگر وجود انسان است؛ از این رو در فرهنگ ما اهمیت خاصی دارد. مراسم و آداب نوروزی همگی بیانگر امری هستند که در اسلام هم مورد تایید قرار گرفته است و آن امر همان شاد بودن و شادزیستن است.حجت الاسلام ایازی با تاکید بر دینی بودن بسیاری از آداب و رسوم نوروز گفت: آن چه در این ایام دیده می شود، تجلی آموزه های اسلام درباره نوع دوستی و همبستگی است.وی سپس با اشاره به دعای تحویل سال، این دعا را نشانه ای از گرایش انسان به تحول دانست و گفت: نوروز و روز عید در آغاز فصل بهار اتفاق می افتد. فصلی که با تحول همراه است و این دگرگونی و تحول جنبه عینی پیدا می کند. البته تحول در طبیعت امری اجباری است اما انسان می تواند به تحول خود به صورت امری تکوینی بنگرد و آن را در خود ایجاد کند؛ این است که مومنان در هنگام تحویل سال از خداوند می خواهند که در آن ها تحولی ایجاد کند. اما تحولی که به بهترین شکل ممکن باشد. ما در دعا می گوییم: حول حالنا الی احسن الحال یعنی که از خداوند می خواهیم تا همه ابعاد زندگی ما را دچار تحول کند و حیات و زندگی تازه ای را همراه با طبیعت به ما ببخشد.حجت الاسلام ایازی در پایان یادآور شد: در نوروز باید به پیام اصلی آن توجه داشته باشیم و مهم تر این که بدانیم این پیام یعنی شاد بودن منافاتی با مذهب و دین ما ندارد.
منبع : روزنامه خراسان


همچنین مشاهده کنید