قلم‌ میرعماد‌ در ‌ دست ‌تایپیست‌ها‌

امروزه‌ هنرهای‌ کاربردی‌ از‌ طریق‌ کامپیوتر‌ در‌ اختیار‌ همگان‌ قرار‌ دارد‌ و‌ این‌ ره‌آورد‌ تکنولوژی‌ فرصت‌ نمایش‌ ایده‌ها،‌ تفکرات‌ و‌ سبک‌های‌ هنری‌ را‌ نه‌ تنها‌ به‌ هنرمندان،‌ بلکه‌ به‌ مخاطبان‌ نیز‌ داده‌ است.
توانایی‌های‌ گسترده‌ کامپیوتر‌ در‌ حیطه‌ هنرهای‌ تجسمی،‌ پرداخت‌ و‌ اجرای‌ ایده‌های‌ جدید‌ را‌ کوتاه،‌ ارزان‌ و‌ قابل‌ دسترس‌ ساخته‌ است.‌ فراهم‌ شدن‌ این‌ امکان‌ جدید‌ برای‌ هنرهای‌ کاربردی‌ موجب‌ شده‌ تا‌ خوشنویسی‌ و‌ دیگر‌ هنرهای‌ اسلامی‌ که‌ ویژگی‌ کاربردی‌ بودن‌ در‌ جان‌ مایه‌ آنهاست‌ حیات‌ دوباره‌ای‌ در‌ عصر‌ حاضر‌ بیابند.
در‌ این‌ نوشتار‌ تقابل‌ و‌ تعامل‌ کامپیوتر‌ و‌ خوشنویسی‌ از‌ جنبه‌ها‌ و‌ رویکردهای‌ هنری-‌ صنعتی،‌ اقتصادی،‌ آموزشی‌ و‌ فنی‌ مورد‌ بررسی‌ قرارگرفته‌ است.‌ همچنین‌ تقسیم‌بندی‌ جدیدی‌ با‌ رویکرد‌ هنری-‌ صنعتی‌ برای‌ هنر‌ اصیل‌ خوشنویسی‌ ارایه‌ می‌دهد.‌ در‌ این‌ تقسیم‌بندی،‌ خوشنویسی‌ و‌ کاربرد‌ آن‌ در‌ نشر‌ رومیزی‌ <خوشنویسی‌ صنعتی>‌ و‌ خلق‌ آثار‌ هنری‌ منحصر‌ به‌ فرد‌ توسط‌ خوشنویسان‌ و‌ خطاطان‌ <خوشنویسی‌ هنری>‌ نام‌ گرفته‌ است.‌ این‌ تقسیم‌بندی‌ باعث‌ می‌شود‌ تا‌ بتوان‌ تعاریفی‌ جدید‌ و‌ نگاهی‌ متفاوت‌ به‌ مقوله‌ خوشنویسی‌ با‌ رویکرد‌ نوع‌ کاربرد‌ آن ‌ ایجاد‌ کرد.
پیش‌ از‌ این،‌ چنین‌ تقسیم‌بندی‌‌هایی‌ برای‌ سایر‌ مقولات‌ هنری‌ متاثر‌ از‌ حضور‌ کامپیوتر‌ چه‌ در‌ حوزه‌ هنرهای‌ تجسمی‌ و‌ چه‌ در‌ غیر‌ آن‌ (مانند‌ موسیقی)‌ ارایه‌ گردیده‌ است.
در‌ این‌ مقاله‌ همچنین‌ سعی‌ شده‌ است‌ پیشنهادها‌ و‌ راهکارهایی‌ برای‌ تولید‌ و‌ استفاده‌ از‌ نرم‌افزارهای‌ خوشنویسی‌ ارایه‌ شود‌ به‌ نحوی‌ که‌ حضور‌ کامپیوتر‌ در‌ این‌ مقوله‌ بیشتر‌ ارایه‌ یک‌ فرصت‌ باشد، نه‌ ایجاد‌ تهدید.
●‌‌ رویکردهای‌ هنری‌ و‌ صنعتی‌
‌ زمانه‌ عوض‌ شده‌ است.‌ درصد‌ بسیار‌ بالایی‌ از‌ مردم‌ باسوادند،‌ با‌ کامپیوتر‌ کار‌ می‌کنند‌ و‌ با‌ اینترنت‌ اطلاعات‌ را‌ جابه‌جا‌ می‌کنند.‌ ما‌ چه‌ بخواهیم‌ و‌ چه‌ نخواهیم،‌ خوشبختانه‌ یا‌ متاسفانه‌ صنعت‌ چاپ‌ و‌ نشر‌ جای‌ هنر‌ کتابت،‌ و‌ فونت‌ها‌ جای‌ دست‌ خط‌های‌ زیبای‌ ایرانی‌ را‌ گرفته‌اند.‌
اینها‌ همه‌ مقتضیات‌ زمانه‌اند‌ که‌ گزیری‌ از‌ آنها‌ نیست.
لازم‌ است‌ در‌ تعامل‌ با‌ زمانه،‌ هنر‌ خوشنویسی‌ متناسب‌ با‌ نحوه‌ خلق‌ و‌ استفاده‌ از‌ آن‌ به‌ شاخه‌هایی‌ تقسیم‌ شود‌ و‌ تعاریف‌ جدید‌ خود‌ را‌ بیابد.‌ امروزه‌ یکی‌ از‌ موارد‌ استفاده‌ از‌ خوشنویسی،‌ کاربرد‌ آن‌ در‌ صنعت‌ نشر‌ رومیزی‌ است.‌
این‌ شاخه‌ از‌ خوشنویسی‌ را‌ که‌ بسیار‌ فراگیر‌ است،‌ می‌توان‌ <خوشنویسی‌ صنعتی>‌ نام‌ نهاد.‌ در‌ مقابل،‌ آموزش‌ خطوط‌ سنتی‌ و‌ خلق‌ آثار‌ هنری‌ منحصر‌ به‌ فرد‌ توسط‌ هنرمندان‌ خوشنویس‌ و‌ خطاط‌ را‌ می‌توان‌ <خوشنویسی‌ هنری>‌ خواند.‌ این‌ هر‌ دو‌ شاخه‌ از‌ خوشنویسی‌ دارای‌ ارج‌ و‌ قدر‌ و‌ جایگاه‌ خود‌ بوده‌ و‌ هیچ‌کدام‌ را‌ بر‌ دیگری‌ رجحانی‌ نیست‌ و‌ دست‌اندرکاران‌ هر‌ دو‌ بخش‌ رسالتی‌ سنگین‌ و‌ مسوولیتی‌ خطیر‌ بر‌ دوش‌ دارند.‌ در‌ یک‌ بخش‌ رسالت‌ حفظ‌ و‌ اعتلای‌ تناسبات‌ هنری،‌ نوآوری‌ و‌ بداعت،‌ و‌ پرورش‌ جوانان‌ علاقه‌مند‌ نهفته‌ است‌ و‌ در‌ بخش‌ دیگر‌ مسوولیت‌ ایجاد‌ ارتباط‌ با‌ مردم،‌ توسعه‌ بخشیدن‌ به‌ کاربرد‌ خطوط‌ سنتی‌ و‌ ارتقای‌ سطح‌ سلیقه‌ بومی‌ مخاطبان‌ قرار‌ دارد. در‌ مقام‌ مقایسه‌ باید‌ اذعان‌ داشت‌ که‌ هنر‌ خوشنویسی،‌ هنری‌ ‌با‌ اصول‌ مشخص‌ و‌ مدون‌ و‌ با‌ پیشینه‌ای‌ سترگ‌ در‌ جذب‌ و‌ پرورش‌ استادان‌ فرهیخته،‌ سیر‌ تحول‌ و‌ تطور‌ خود‌ را‌ همچون‌ گذشته‌ طی‌ می‌کند؛‌ اما‌ خوشنویسی‌ صنعتی‌ جایگاهی‌ جدید،‌ مهم،‌ همه‌گیر‌ و‌ در‌ عین‌ حال‌ پرخطر‌ و‌ حساس‌ دارد.‌ از‌ این‌ رو‌ بر‌ دوش‌ خطاطان‌ و‌ خوشنویسان‌ است‌ تا‌ در‌ کنار‌ مهندسان‌ و‌ متخصصان‌ مرتبط‌ با‌ صنعت،‌ به‌ ویژه‌ دست‌اندرکاران‌ تولید‌ نرم‌افزارهای‌ خوشنویسی،‌ نه‌ تنها‌ زیبایی‌های‌ خطوط‌ ایرانی‌ را‌ در‌ خوشنویسی‌ صنعتی‌ حفظ‌ کنند،‌ بلکه‌ از‌ این‌ راه‌ به‌ توسعه‌ هنر‌ خوشنویسی‌ اهتمام‌ ورزند.‌ بر‌ هیچ‌کس‌ پوشیده‌ نیست‌ که‌ خوشنویسی‌ صنعتی‌ طیف‌ گسترده‌تری‌ از‌ مخاطبان‌ را‌ در‌ بر‌ می‌گیرد‌ و‌ به‌ نوبه‌ خود‌ موجب‌ رشد‌ و‌ توسعه‌ هنر‌ خوشنویسی‌ هنری‌ نیز‌ خواهد‌ بود.
این‌ راهی‌ است‌ که‌ می‌تواند‌ تهدید‌ تکنولوژی‌ برای‌ هنر‌ خوشنویسی‌ هنری‌ را‌ به‌ فرصت‌ کاربرد‌ فرهنگی‌ خوشنویسی‌ در‌ صنایع‌ تبدیل‌ کند.‌ در‌ هر‌ صورت‌ هنرمندان‌ در‌ هر‌ زمینه‌ای‌ که‌ کار‌ می‌کنند،‌ اگر‌ از‌ چگونگی‌ و‌ چیستی‌ روند‌ تحولات‌ پرشتاب،‌ در‌ بنیان‌های‌ فکری‌ جامعه‌ خود‌ بی‌خبر‌ باشند،‌ یا‌ به‌ آن‌ وقعی‌ ننهند،‌ در‌ برقراری‌ ارتباط‌ میان‌ مخاطب‌ و‌ اثر‌ هنری‌ خود‌ دچار‌ مشکل‌ می‌شوند.
پیش‌تر‌ بر‌ وجه‌ کاربردی‌ بودن‌ خوشنویسی‌ صنعتی‌ اشاره‌ شد.‌ این‌ وجه‌ از‌ خوشنویسی‌ صنعتی‌ موجب‌ شده‌ است‌ تا‌ جنبه‌های‌ زیبایی‌شناسانه‌ و‌ هنرمندانه‌ در‌ خوشنویسی‌ هنری‌ نمود‌ متعالی‌تری‌ داشته‌ و‌ در‌ یک‌ اثر‌ منحصر‌ به‌ فرد،‌ جایگاه‌ مهارت‌ و‌ نگاه‌ هنرمند‌ حفظ‌ شود‌ و‌ هنرمندان‌ صاحب‌ سبک‌ و‌ نظر‌ در‌ جایگاه‌ واقعی‌ خویش‌ بیاستند‌ و‌ درگیر‌ تقاضاهای‌ کوچک‌ و‌ خفیف‌ مردم‌ برای‌ نوشتن‌ آگهی‌های‌ تبلیغاتی،‌ ترحیم‌ و‌ ...‌ نشوند.
از‌ طرفی‌ نباید‌ تصور‌ شود‌ که‌ وجود‌ یک‌ نرم‌افزار‌ خوشنویسی‌ کاربر‌ آن‌ را‌ به‌ یک‌ خوشنویس‌ تبدیل‌ می‌کند.‌ چنان‌که‌ هیچ‌کس‌ به‌ صرف‌ در‌ دست‌ گرفتن‌ یک‌ دوربین‌ عکاسی‌ پیشرفته،‌ عکاس‌ هنرمندی‌ به‌ شمار‌ نخواهد‌ آمد.‌ بسیار‌ بوده‌اند‌ کسانی‌ که‌ هنگام‌ استفاده‌ از‌ نرم‌افزارهای‌ خط‌ نستعلیق‌ به‌ خود‌ وعده‌ خلق‌ آثار‌ منحصر‌ به‌ فردی‌ را‌ داده‌اند‌ اما‌ بعد‌ از‌ تجربه‌ آن،‌ خوشنویسی‌ و‌ هنرهای‌ مرتبط‌ با‌ آن‌ را‌ دست‌ نیافتنی‌تر‌ از‌ آنچه‌ در‌ ذهن‌ داشته‌اند،‌ یافته‌اند.‌ این‌ تجربه‌ها‌ به‌ طور‌ قطع‌ نتیجه‌ای‌ جز‌ توجه‌ بیشتر‌ به‌ اعتبار‌ هنر‌ اصیل‌ خوشنویسی‌ و‌ بالا‌ رفتن‌ ارزش‌ معنوی‌ و‌ مادی‌ آن‌ نخواهد‌ داشت.
● رویکردهای‌ اقتصادی‌
‌ استفاده‌ از‌ خوشنویسی‌ صنعتی،‌ توسط‌ کاربران‌ شخصی‌ -‌ و‌ به‌ خصوص‌ طراحان‌ گرافیک-‌ در‌ سفارشات‌ کوچک،‌ جایگاه‌ ویژه‌ای‌ دارد‌ و‌ از‌ استقبال‌ خوبی‌ نیز‌ برخوردار‌ است.‌ عده‌ای‌ از‌ خوشنویسان‌ معتقدند‌ که‌ خوشنویسی‌ صنعتی‌ موجب‌ رکود‌ بازار‌ کتابت‌ شده‌ است.‌ ممکن‌ است‌ چنین‌ اتفاقی‌ در‌ کوتاه‌ مدت‌ رخ‌ دهد‌ ولی‌ دیری‌ نخواهد‌ گذشت‌ که‌ هنر‌ کتابت‌ (و‌خوشنویسی‌ هنری)‌ از‌ جایگاه‌ رفیع‌تری‌ برخوردار‌ شود.‌ این‌ اتفاق‌ در‌ سایر‌ حوزه‌های‌ هنری‌ به‌ شکل‌های‌ گوناگون‌ تکرار‌ شده‌ است.‌ بسیاری‌ بر‌ این‌ باور‌ بودند‌ که‌ با‌ ظهور‌ جعبه‌ای‌ به‌ نام‌ تلویزیون‌ دیگر‌ باید‌ پیکر‌ بی‌جان‌ هنر‌ سینما‌ (و‌نیز‌ رادیو)‌ را‌ به‌ خاک‌ گور‌ سپرد‌ ولی‌ نه‌ تنها‌ چنین‌ نشد،‌ بلکه‌ هنر‌ سینما‌ بالنده‌تر‌ و‌ فربه‌تر‌ شد.
در‌ مورد‌ هنر‌ خوشنویسی‌ نیز‌ وضع‌ چنین‌ است.‌ هم‌اکنون‌ هیچ‌ ناشر‌ فهیمی‌ برای‌ خوشنویسی‌ پروژه‌های‌ اصیل‌ خود‌ از‌ خطوط‌ سنتی‌ موجود‌ در‌ کامپیوتر‌ استفاده‌ نمی‌کند‌ و‌ اغلب‌ از‌ خطاطان‌ متبحر‌ یاری‌ می‌خواهد.‌ چرا‌ که‌ اصالت‌ هنر‌ خوشنویسی‌ وابسته‌ به‌ روح‌ هنرمند‌ و‌ هماهنگی‌ دست‌ و‌ فکر‌ او‌ در‌ تشخیص‌ و‌ اجرای‌ ترکیبات‌ مختلف‌ و‌ هم‌راستا‌ با‌ محتوا‌ و‌ مفاهیم‌ کلمات‌ است.‌ همچنین‌ تدبیر‌ در‌ ایجاد‌ هماهنگی‌ و‌ استفاده‌ از‌ مفردات‌ متنوع‌ در‌ ترکیبات‌ مختلف‌ خط‌ فارسی،‌ نیز‌ عاملی‌ است‌ که‌ هنرمند‌ خطاط‌ را‌ از‌ دیگران‌ متمایز‌ می‌کند.‌ به‌ همین‌ دلیل‌ حتی‌ اگر‌ ناشری‌ بخواهد‌ کتاب‌های‌ نفیس‌ را‌ از‌ طریق‌ خوشنویسی‌ صنعتی‌ آماده‌ کند،‌ باید‌ از‌ هنرمندان‌ خطاط‌ برای‌ تولید‌ آن‌ کمک‌ بگیرد‌ (که‌ به‌ نظر‌ منطقی‌ نمی‌آید.)
سفارش‌نویسی‌ توسط‌ خوشنویس‌ هر‌ چند‌ یک‌ امکان‌ مالی‌ است‌ ولی‌ به‌ زعم‌ عده‌ای‌ از‌ هنرمندان‌ خوشنویس،‌ به‌ هنر‌ خوشنویسی‌ ضربه‌ می‌زند‌ و‌ آن‌ را‌ از‌ جایگاه‌ اصیل‌ خود‌ دور‌ می‌کند.
در‌ سفارش‌نویسی،‌ خوشنویس‌ مجبور‌ است‌ سبک‌ هنرمندانه‌ خود‌ را‌ در‌ خدمت‌ تبلیغات‌ تجاری‌ و‌ کم‌محتوا‌ قرار‌ دهد.‌ از‌ طرف‌ دیگر‌ استفاده‌ از‌ خوشنویسی‌ صنعتی‌ در‌ کارهای‌ کوچک،‌ در‌ عین‌ اینکه‌ عملی‌ فرهنگی‌ است،‌ ارزان‌تر،‌ قابل‌ دسترس‌تر‌ و‌ سریع‌تر‌ است؛‌ هر‌ چند‌ که‌ در‌ حال‌ حاضر‌ اشکالات‌ نرم‌افزاری‌ و‌ دانش‌ و‌ هنر‌ اکثریت‌ کاربران‌ به‌ قدری‌ است‌ که‌ به‌ دلیل‌ ندانستن‌ قواعد‌ کلی‌ خط‌ و‌ ترکیب‌بندی‌ در‌ خوشنویسی،‌ از‌ امکانات‌ نرم‌افزار-‌ حتی‌ از‌ مفردات‌ خط‌ نیز-‌ نمی‌توانند‌ استفاده‌ کنند.‌ بنابراین‌ به‌ نظر‌ می‌رسد،‌ موضوع‌ رو‌ به‌ زوال‌ گذاشتن‌ استفاده‌ از‌ هنر‌ خوشنویسی‌ هنری‌ در‌ تولید‌ کتاب‌ها‌ و‌ سفارشات‌ با‌ ارزش،‌ دور‌ از‌ واقعیت‌ و‌ سوءتفاهمی‌ است‌ که‌ نباید‌ در‌ اذهان‌ ارباب‌ خوشنویسی‌ جای‌ بگیرد.
●‌ رویکردهای‌ آموزشی‌
‌ عده‌ای‌ معتقدند‌ از‌ زمانی‌ که‌ نرم‌افزارهای‌ خطوط‌ سنتی‌ به‌ بازار‌ آمدند،‌ انگیزه‌ و‌ علاقه‌ به‌ هنر‌ خوشنویسی‌ رو‌ به‌ کاهش‌ گذاشته‌ است‌ و‌ نسبت‌ به‌ دهه‌های‌ ۶۰‌ و‌ ۷۰‌ هجری‌ شمسی‌ هنرجویان‌ کمتری‌ در‌ آموزشگاه‌های‌ خوشنویسی‌ و‌ به‌ ویژه‌ در‌ انجمن‌ خوشنویسان‌ ثبت‌نام‌ کرده‌اند.‌ به‌ نظر‌ نمی‌رسد‌ که‌ این‌ عقیده‌ مبنای‌ درستی‌ داشته‌ و‌ قابل‌ دفاع‌ باشد؛‌ چه‌ این‌که:‌
۱)‌ تعداد‌ و‌ تنوع‌ آموزشگاه‌های‌ هنری‌ در‌ سال‌های‌ آغازین‌ پس‌ از‌ انقلاب‌ بسیار‌ محدود‌ بود‌ و‌ علاقه‌مندان‌ به‌ هنر،‌ حق‌ انتخاب‌ چندانی‌ نسبت‌ به‌ رشته‌های‌ هنری‌ نداشتند.‌ همچنین‌ میزان‌ شهریه‌ کلاس‌های‌ خوشنویسی‌ نیز‌ نسبت‌ به‌ کلاس‌های‌ دیگر‌ و‌ نسبت‌ به‌ درآمد‌ مردم‌ بسیار‌ کمتر‌ از‌ سال‌های‌ اخیر‌ بوده‌ است.
۲) رفتار‌ فرهنگی-‌ اجتماعی‌ مردم‌ در‌ دهه‌های‌ اول‌ پس‌ از‌ انقلاب‌ بیشتر‌ رنگ‌ مذهبی‌ داشت‌ و‌ مردم‌ از‌ هنرهای‌ اسلامی‌ استقبال‌ بیشتری‌ می‌کردند.
۳)‌ تمام‌ کسانی‌ که‌ احساس‌ نیاز‌ و‌ عشق‌ وافر‌ به‌ خوشنویسی‌ دارند‌ به‌ سمت‌ فراگیری‌ آن‌ پیش‌ می‌روند.‌ برای‌ فراگیری‌ هنر‌ خوشنویسی‌ نیز‌ حضور‌ در‌ محضر‌ استاد‌ امری‌ ضروری‌ است.‌ غیرمعقول‌ به‌ نظر‌ می‌رسد‌ کسی‌ از‌ روی‌ سرمشق‌ کامپیوتری‌ آن‌ هم‌ سرمشقی‌ که‌ خود‌ (شاگرد)‌ آن‌ را‌ خلق‌ کرده‌ است،‌ بتواند‌ حتی‌ مقدمات‌ خوشنویسی‌ را‌ فرا‌ بگیرد،‌ چه‌ رسد‌ به‌ این‌که‌ به‌ مراتب‌ هنرمندی‌ دست‌ پیدا‌ کند.
۴) به‌ همان‌ اندازه‌ که‌ ممکن‌ است‌ کامپیوتر‌ انگیزه‌ هنرجویان‌ را‌ در‌ فراگیری‌ هنر‌ خوشنویسی‌ کم‌ کرده‌ باشد،‌ شوق‌ آنان‌ را‌ در‌ روش‌شناسی‌ خطوط‌ بالا‌ برده‌ است.‌ در‌ این‌ زمینه‌ کامپیوتر‌ موجب‌ می‌شود‌ تا‌ سوالات‌ معرفتی‌ زیادی‌ در‌ رابطه‌ با‌ سبک‌شناسی‌ خط‌ و‌ خوشنویسی‌ برای‌ هنرجویان‌ ایجاد‌ شوند‌ که‌ فقط‌ در‌ محضر‌ استاد‌ پاسخ‌ آنها‌ پیدا می‌شود.
۵) کامپیوتر‌ با‌ قدرت‌ توسعه‌ و‌ کاربردی‌ که‌ دارد‌ این‌ امکان‌ تبلیغی‌ را‌ فراهم‌ می‌آورد‌ تا‌ افرادی‌ که‌ خطوط‌ سنتی‌ را‌ نمی‌شناسند،‌ به‌ شناخت‌ و‌ فراگیری‌ آن‌ روی‌ بیاورند.
اما‌ آموزش‌ اصول‌ و‌ قوانین‌ خوشنویسی‌ هنری‌ به‌ کاربران،‌ امری‌ ضروری‌ برای‌ استفاده‌ از‌ نرم‌افزار‌ است.‌ در‌ این‌ زمینه‌ عده‌ای‌ از‌ خوشنویسان،‌ شرکت‌های‌ نرم‌افزاری‌ را‌ مقصر‌ عدم‌ آگاهی‌ کاربران‌ در‌ به‌کارگیری‌ صحیح‌ اصول‌ خوشنویسی‌ می‌دانند.‌ این‌ شرکت‌ها،‌ کاربرد‌ خوشنویسی‌ دیجیتال‌ را‌ تا‌ حدودی‌ از‌ نظر‌ فنی‌ مطرح‌ و‌ حل‌ کرده‌اند‌ ولی‌ به‌ جنبه‌های‌ آموزشی‌ و‌ هنری‌ آن‌ نپرداخته‌اند.‌ شرکت‌های‌ نرم‌افزاری‌ سال‌هاست‌ که‌ بدون‌ طراحی‌ یک‌ برنامه‌ آموزشی‌ درست-‌ که‌ باید‌ پیش‌نیاز‌ استفاده‌ از‌ نرم‌افزار‌ باشد-‌ شروع‌ به‌ فروش‌ نرم‌افزار‌ خود‌ کرده‌اند.‌ همین‌ امر‌ باعث‌ شده‌ تا‌ عده‌ کمی‌ از‌ کاربران‌ (حتی‌ در‌ صورت‌ تهیه‌ نرم‌افزار)‌ از‌ آن‌ استفاده‌ کنند.‌ ولی‌ آیا‌ این‌ شرکت‌ها‌ حق‌ و‌ صلاحیت‌ آموزش‌ اصول‌ و‌ توسعه‌ هنر‌ خوشنویسی‌ را‌ دارند؟‌ یا‌ این‌ مهم‌ بر‌ عهده‌ کسان‌ دیگریست؟‌
● رویکردهای‌ فنی‌
سیر‌ تحولی‌ که‌ هنر‌ خوشنویسی‌ هنری‌ پشت‌ سر‌ گذاشته‌ است،‌ از‌ نظر‌ فنی‌ و‌ اجرایی‌ در‌ نرم‌‌افزارهای‌ خوشنویسی‌ نیز‌ باید‌ طی‌ شود‌ و‌ این‌ جز‌ با‌ تلاش‌های‌ پژوهشی‌ شرکت‌های‌ نرم‌افزاری‌ مربوطه‌ اتفاق‌ نخواهد‌ افتاد.‌ متاسفانه‌ اغلب‌ شرکت‌های‌ مرتبط‌ با‌ تولید‌ نرم‌افزارهای‌ خط‌ فارسی‌ به‌ جنبه‌های‌ پژوهشی‌ و‌ هنری‌ توجهی‌ نداشته‌ و‌ صرفا‌ به‌ دنبال‌ منافع‌ اقتصادی‌ نرم‌افزار‌ هستند.‌ در‌ این‌ راستا‌ توجه‌ به‌ پیشنهادهای‌ ذیل‌ برای‌ تولید‌ نرم‌افزارهای‌ خوشنویسی‌ می‌تواند‌ مثمر‌ ثمر‌ واقع‌ شود:
۱) آموزش‌ جنبی‌ به‌ شکل‌ کتاب‌ یا‌ به‌ همراه‌ نرم‌افزار‌ درباره‌ معرفی‌ قواعد‌ کلی‌ خط‌ (اصول،‌ نسبت،‌ ترکیب‌ و‌ کرسی)‌ امری‌ ضروری‌ در‌ استفاده‌ از‌ نرم‌افزار‌ است.‌ اگر‌ قوانین‌ و‌ ضوابط‌ خط‌ رعایت‌ نشود،‌ علاوه‌ بر‌ عدم‌ پیشرفت‌ خوشنویسی‌ صنعتی،‌ بقای‌ آن‌ نیز‌ مورد‌ تهدید‌ قرار‌ می‌گیرد.‌ ارایه‌ نرم‌افزار‌ آموزشی‌ هر‌ یک‌ از‌ خطوط‌ سنتی‌ در‌ کنار‌ نرم‌افزار‌ اصلی‌ می‌تواند‌ فرصتی‌ را‌ برای‌ کاربران‌ ایجاد‌ کند‌ تا‌ قبل‌ از‌ کاربرد‌ خوشنویسی‌ صنعتی‌ با‌ اصول‌ آن‌ آشنا‌ شوند.
۲)‌ امکانات‌ فنی‌ نرم‌افزار‌ با‌ قواعد‌ و‌ اصول‌ خوشنویسی‌ هنری‌ به‌ طور‌ کامل‌ تطبیق‌ داده‌ شود.
۳) انجام‌ برنامه‌ها‌ و‌ پژوهش‌های‌ علمی‌ و‌ هنری‌ پیرامون‌ هنر‌ خوشنویسی‌ و‌ اعمال‌ نتایج‌ حاصله‌ در‌ نرم‌افزارهای‌ خوشنویسی‌ صنعتی،‌ لازمه‌ پویایی‌ این‌ نرم‌افزارهاست.
۴) ایجاد‌ ارتباط‌ با‌ خوشنویسان‌ و‌ اساتید‌ برجسته‌ هنر‌ خوشنویسی‌ و‌ نظرخواهی‌ و‌ مشاوره‌ مداوم‌ پیرامون‌ مسایل‌ خوشنویسی‌ ضروری‌ است.
۵)‌ در‌ مورد‌ خطوطی‌ مثل‌ نستعلیق‌ که‌ دارای‌ سبک‌های‌ مختلفی‌ است،‌ بهتر‌ است‌ با‌ مقایسه‌ فرم‌ و‌ آنالیز‌ اجزای‌ خط،‌ به‌ خط‌ معدلی‌ رسید‌ تا‌ تاکید‌ و‌ تبلیغ‌ سبک‌ خاصی‌ در‌ نظر‌ نباشد.
۶) مشکلات‌ تکنیکی‌ و‌ نرم‌افزاری‌ محصولات‌ ارایه‌ شده‌ بایستی‌ به‌ سرعت‌ برطرف‌ شود‌ وگرنه‌ مانعی‌ جدی‌ برای‌ توسعه‌ خوشنویسی‌ صنعتی‌ خواهد‌ بود.
● سخن‌ آخر‌
‌ خطوط‌ سنتی‌ میراث‌ اصیل‌ و‌ ملی‌ ما‌ هستند.‌ هر‌ یک‌ از‌ خطوط‌ سنتی‌ ما‌ به‌ ویژه‌ نستعلیق‌ متناسب‌ با‌ طبیعت‌ و‌ سلیقه‌ مردم‌ این‌ مرز‌ و‌ بوم‌ و‌ در‌ طی‌ صدها‌ سال‌ شکل‌ گرفته‌اند.‌ به‌ قول‌ استاد‌ جواد‌ بختیاری:‌ <عادت‌ زیبا‌ دیدن‌ تناسبات‌ خط،‌ ویژه‌ هنرمندان‌ و‌ صاحبان‌ ذوق‌ نبوده‌ و‌ نیست،‌ بلکه‌ عموم‌ مردم‌ در‌ این‌ زیبا‌ دیدن‌ سهیم اند.>
این‌ خطوط‌ شکل‌ تصویری‌ زبان‌ و‌ فرهنگ‌ ما‌ به‌ شمار‌ می‌آیند‌ و‌ هر‌ ایرانی‌ حق‌ لذت‌ بردن‌ و‌ استفاده‌ از‌ آن‌ را‌ دارد.‌ استفاده‌ از‌ این‌ خطوط‌ در‌ صنعت‌ نه‌ تنها‌ گناهی‌ ندارد،‌ بلکه‌ به‌ هویت‌ و‌ بالندگی‌ ما‌ می‌افزاید.‌ با‌ همین‌ دیدگاه‌ شورای‌ عالی‌ اطلاع‌رسانی‌ در‌ زمستان‌ سال‌ ۱۳۸۶‌ فونت‌ نستعلیق‌ را‌ با‌ نام‌ <ایران‌ نستعلیق>‌ به‌ صورت‌ رایگان‌ و‌ برای‌ استفاده‌ عموم‌ در‌ سایت‌‌www.scict.ir ارایه‌ داد.‌ به‌ گفته‌ دکتر‌ بهروز‌ مینایی‌ معاون‌ فنی‌ شورای‌ عالی‌ اطلاع‌رسانی‌ در‌ همان‌ سال‌ و‌ فقط‌ از‌ طریق‌ سایت‌ شورا‌ بیش‌ از‌ ۱۰۰۰۰‌ نفر‌ این‌ فونت‌ را‌ دانلود‌ کرده‌اند.‌ بنابراین‌ نباید‌ نیازها‌ و‌ علاقه‌مندی‌ها‌ را‌ نادیده‌ گرفت‌ و‌ به‌ راحتی‌ حضور‌ خوشنویسی‌ در‌ کامپیوتر‌ را‌ رد‌ یا‌ به‌ آن‌ برچسب‌ عوام‌زدگی‌ الحاق‌ کرد.‌ بلکه‌ باید‌ به‌ مدد‌ دانش‌ و‌ هنر‌ به‌ آن‌ تعالی‌ بخشید.
همه‌ به‌ یاد‌ می‌آوریم‌ که‌ در‌ سال‌های‌ دهه‌ ۷۰‌ هجری‌ شمسی‌ پس‌ از‌ ورود‌ سیستم‌ عامل‌ ویندوز‌ به‌ ایران،‌ ویندوزهای‌ فارسی‌ شده‌ با‌ اشکالات‌ زیاد‌ و‌ فقط‌ به‌ خاطر‌ امکان‌ فارسی‌نویسی‌ به‌ بازار‌ آمدند.‌ پس‌ از‌ آن‌ شرکت‌ مایکروسافت‌ ویندوزهای‌ عربی‌ را‌ با‌ فونت‌های‌ محدودی‌ به‌ بازار‌ فرستاد.‌ توجه‌ و‌ استفاده‌ از‌ ویندوزهای‌ عربی‌ به‌ حدی‌ بود‌ که‌ نه‌ تنها‌ بیشتر‌ نرم‌افزارهای‌ تخصصی‌ نسخه‌ عربی‌ مرتبط‌ با‌ آن‌ را‌ ارایه‌ دادند،‌ بلکه‌ در‌ سال‌های‌ اخیر‌ شرکت‌ مایکروسافت‌ به‌ همراه‌ نسخه‌های‌ مختلف‌ ویندوز‌ (۹۸،‌ ۲۰۰۰،‌‌XP و‌‌(Vista فونت‌های‌ عربی‌ و‌ فارسی‌ قابل‌ توجهی‌ در‌ همان‌ ویندوزهای‌ لاتین‌ ارایه‌ داده‌ است.‌ این‌ روند‌ نشان‌ می‌دهد‌ که‌ در‌ هر‌ صورت‌ تکنولوژی‌ مسیر‌ خود‌ را‌ طی‌ می‌کند.‌ بعید‌ نیست‌ تا‌ چند‌ سال‌ دیگر،‌ خطوط‌ سنتی‌ ما‌ نیز‌ در‌ نسخه‌های‌ جدید‌ ویندوز‌ ارایه‌ شوند.‌ کما‌ اینکه‌ در‌ سال‌ ۱۹۹۵‌ نرم‌افزار‌ کلک‌ برنده‌ جایزه‌ بهترین‌ نرم‌افزار‌ جی‌تکس‌ شد‌ و‌ در‌ همان‌ موقع‌ نیز‌ پیشنهادهایی‌ از‌ جانب‌ شرکت‌‌Adobe و‌‌Win ‌soft به‌ صاحبان‌ نرم‌افزار‌ کلک‌ داده‌ شد(که‌ البته‌ پذیرفته‌ نشد).‌ و‌ حالا‌ در‌ بسته‌‌ نرم‌افزاری‌ <تصمیم>‌ محصول‌ شرکت‌‌Win ‌Soft فونت‌ها‌ و‌ خطوط‌ سنتی‌ عربی‌ در‌ اختیار‌ همگان‌ است.‌ بنابراین‌ بهتر‌ است‌ کینه‌ورزی‌‌ نسبت‌ به‌ تکنولوژی‌ را‌ دور‌ ریخته‌ و‌ تا‌ خوشنویسی‌ صنعتی‌ ما‌ نیز‌ جهانی‌ نشده‌ به‌ رفع‌ نواقص‌ و‌ کمبودهای‌ هنری‌ آن‌ پرداخته‌ شود‌ تا‌ مبادا‌ به‌ سرنوشت‌ صفحه‌ کلیدهای‌ فارسی‌ دچار‌ شود.‌ جانمایی‌ حروف‌ در‌ صفحه‌‌ کلیدهای‌ لاتین‌ بر‌ اساس‌ کاربرد‌ بیشتر‌ حروف‌ و‌ در‌ دسترس‌ بودن‌ حروف‌ مهم‌ طراحی‌ شده‌اند.‌ در‌ صورتی‌ که‌ عوامل‌ تعیین‌کننده‌ جانمایی‌ در‌ عربی‌ و‌ فارسی،‌ شکل‌ و‌ تصویر‌ ظاهری‌ حروف‌ بوده‌ است‌ و‌ نه‌ دفعات‌ استفاده‌ و‌ در‌ دسترس‌ بودن‌ حروف‌ مهم.‌
این‌ اتفاق‌ فقط‌ حاصل‌ نگاه‌ یک‌ سیستم‌ تک‌ بعدی‌ است.‌ سیستمی‌ که‌ در‌ آن‌ فقط‌ یک‌ تخصص‌ فکر‌ می‌کند،‌ تصمیم‌ می‌گیرد‌ و‌ اجرا‌ می‌کند. امید‌ که‌ با‌ همکاری‌ و‌ همیاری‌ هنرمندان‌ و‌ صنعتگران‌ دیگر‌ چنین‌ اشکالاتی‌ (ریز‌ یا‌ درشت)‌ گریبانگیر‌ ما‌ نباشد.‌ چرا‌ که‌ ایراداتی‌ از‌ این‌ دست‌ فقط‌ از‌ عدم‌ تشریک‌ مساعی‌ ناشی‌ می‌شود‌ و‌ به‌ ضرر‌ همگان‌ است.‌

نویسنده:‌ کوکب‌ طاهباز
کارشناس ارشد گرافیک و مدرس دانشگاه علم و فرهنگ‌
‌ مراجع:
۱-‌ رجوع‌ شود‌ به‌ مقاله:‌ هنر‌ مدرن‌ و‌ جایگاه‌ خوشنویسی‌ در‌ مدرنیسم.
۲-‌ رجوع‌ شود‌ به‌ مقاله:‌ خوشنویسی‌ در‌ خطر‌ عوام‌زدگی-‌ برگرفته‌ از‌ کتاب‌ تعلیم‌ خط.
۳-‌ رجوع‌ شود‌ به‌ مقاله:‌ جوهره‌ و‌ ساختار‌ هندسی‌ خط‌ نستعلیق.
۴-‌ رجوع‌ شود‌ به‌ صفحه‌ اخبار‌ دوشنبه‌ ۱۹
آذر‌ ۱۳۸۶،‌ سایت:‌
/‌news‌‌/archive‌‌/۳۵۷۲۱۰.html‌www.scict.ir
۵-‌ رجوع‌ شود‌ به‌ مقاله:‌ زرنگار‌ و‌ دیگر‌ هیچ.
۶-‌ رجوع‌ شود‌ به‌ سایت:‌www.winsoft.eu
۷-‌ رجوع‌ شود‌ به‌ مقاله:‌ زر‌ و‌ زندگی،‌ خاطرات‌ دکتر‌ محمد‌ صنعتی.
‌ منابع:‌
۱-‌ فضائلی،‌ حبیب‌‌الله،‌ ۱۳۷۶،‌ تعلیم‌ خط،‌ سروش،‌ چاپ‌ هفتم،‌ تهران.
۲-‌ بختیاری،‌ جواد،‌‌ جوهره‌ و‌ ساختار‌ هندسی‌ خط‌ نستعلیق،‌ مجله‌ جلوه‌ هنر،‌ سال‌
۳-‌ احصایی،‌ محمد،‌ سیر‌ و‌ سلوکی‌ در‌ خط‌ و‌ خوشنویسی،‌ مجله‌ جلوه‌ هنر،‌ سال‌
۴-‌ جی‌ دوری،‌ کارل،‌ ترجمه:‌ رضا‌ بصیری،‌ ۱۳۶۸،‌ هنر‌ اسلامی،‌ یساولی،‌ چاپ‌ دوم،‌ تهران‌
۵-‌ ملک‌زاده،‌ مجتبی،‌ ۱۳۸۴،‌ خوشنویسی‌ در‌ خطر‌ عوام‌زدگی،‌www.atiye.ir
۶-‌ گفت‌وگو‌ با‌ مدیران‌ نرم‌افزار‌ سینا،‌ زرنگار‌ و‌ دیگر‌ هیچ،‌www.ICTna.com
۷-‌ خاطرات‌ دکتر‌ محمد‌ صنعتی،‌ زر‌ و‌ زندگی،‌www.tebyan.com
۸-‌ پور‌ همرنگ،‌ نسرین،‌ هنر‌ مدرن‌ وجایگاه‌ خوشنویسی‌ در‌ عرصه‌ مدرنیسم،‌www.aftab.ir
۹-‌www.winsoft.eu
۱۰-‌ سیاوش،‌ شهاب،‌ ۱۳۸۶،‌ عروس‌ خانم‌ خوش‌ آمدی!،‌www.rasm.ir
۱۱-‌www.maryamsoft.com
۱۲-‌www.sinasoft.com
۱۳-‌www.scict.ir

منبع : مجله صنعت چاپ