هرچه ضخیم تر بهتر

فونت را درشت تر کن و فاصله سطرها و صفحات سفید ابتدا و انتهای کتاب را بیشتر کن، آن وقت می توانی قیمت پشت جلد را بالا ببری. عطف کتاب پهن تر می شود و توی قفسه کنار کتاب های دیگر بهتر به چشم می آید. تعداد صفحات کتاب زیادتر می شود و در نمایشگاه کتاب غرفه بزرگ تری در اختیارت قرار می گیرد. امسال معیار همین است؛ تعداد صفحات کتاب هایی که یک ناشر تولید کرده، مبنا قرار می گیرد و براساس آن متراژ غرفه اش در نمایشگاه کتاب تعیین می شود. پس اگر امسال به نمایشگاه کتاب رفتید و دیدید غرفه ناشر مورد علاقه تان کوچک است، تعجب نکنید چرا که او در تولید کتاب های قطور تر و استفاده از کاغذ بیشتر، خست به خرج داده یا کم کاری کرده است. در سال های گذشته تعداد عناوین کتاب های منتشرشده و تیراژ کتاب ها برای واگذاری غرفه و تعیین متراژ آنها مدنظر قرار می گرفت اما امسال معیار اصلی تعداد صفحات کتاب هاست. خبری که حمید قبادی معاون اجرایی نمایشگاه کتاب تهران چند روز پیش اعلام کرد، به مذاق بعضی ناشران خوش نیامد اما برخی دیگر از آن استقبال کردند و عدالت محوری مسوولان برگزاری بیست و دومین نمایشگاه کتاب تهران را ستودند.
این تغییر به دنبال اعتراض ناشران به کوچک بودن غرفه ها در نمایشگاه سال گذشته به وجود آمده است. در بیست و یکمین دوره نمایشگاه کتاب به گفته محسن پرویز رئیس نمایشگاه به ازای هر ۱۰ عنوان کتاب یک متر غرفه در اختیار ناشران قرار می گرفت. اما ناشرانی که کتاب های قطورتر منتشر کرده بودند، به معیار واگذاری غرفه ها اعتراض کردند. آیا عادلانه است یک کتاب ۳۰ صفحه یی با فرهنگ لغات معین یا کتاب کوچه در یک ترازو قرار بگیرند؟
محمدمهدی فخری زاده مدیر انتشارات روزنه کار با تغییر این معیار موافق است. روزنه کار ناشر کتاب های پرحجم و چندجلدی راهنمای فیلم است که بهزاد رحیمیان ترجمه کرده. فخری زاده می گوید؛ «سال های گذشته این معیار ناعادلانه بود. راهنمای فیلم چند صد صفحه یی یک عنوان محسوب می شد و کتاب سرنوشت متولدان اردیبهشت که کمتر از ۱۰۰ صفحه بود هم یک عنوان. در حالی که زحمتی که برای تولید هر یک از این دو کتاب کشیده می شود، برابر نیست، آن وقت به ما یک غرفه کوچک می دادند که جا برای کتاب هایی که می خواستیم به نمایش بگذاریم، نداشت.»
سال گذشته شرط حضور ناشران در نمایشگاه، تولید ۴۰ عنوان کتاب از سال ۱۳۸۴ بود. اما معیار هرچه باشد انگار برای جعفر همایی مدیر نشر نی تفاوتی نمی کند، هرچند به نظر او تعداد صفحات معیار دقیق تر و جزیی تری نسبت به تعداد عناوین کتاب است؛ «ناشری که کتاب پرصفحه منتشر کرده باید نسبت به ناشری که کتاب های ۱۶ صفحه یی تولید می کند، غرفه بزرگ تری داشته باشد.» آیا عادلانه است به ناشری که ۵۰ عنوان کتاب جدید دارد که بیشتر آنها شامل رمان ها و داستان های کوتاه ایرانی است - که همه حجم کمی دارند- غرفه کوچک تری داده شود؟ همایی می گوید؛ «بله عادلانه است، چون کتاب های این ناشر جای کمتری می خواهند.»
نشر نی در دوره گذشته یکی از بزرگ ترین غرفه ها را در شبستان مصلی در اختیار داشت. محسن پرویز پارسال گفته بود؛ «واگذاری غرفه ۱۲ متری به ناشری با سابقه ۴۰ ساله درست نیست. این ناشر بنا بردلایلی ممکن است در این دو سه سال کتابی منتشر نکرده باشد، آیا نباید شأن ۴۰ ساله او را حفظ کنیم؟»
به گفته معاون اجرایی نمایشگاه کتاب مساحتی که برای غرفه ها در هر بخش پیش بینی می شود، با همان بخش مقایسه خواهد شد. مثلاً به کتاب های بخش کودک و نوجوان که بیشتر کتاب های نازک و کم حجم هستند، براساس تعداد عنوان کتاب غرفه واگذار می شود. اما تکلیف ناشرانی که کتاب های کوچک یا به طور تخصصی کتاب های شعر، نمایشنامه و فیلمنامه منتشر می کنند، چه می شود؟ آیا ناشران فعال به صرف انتشار کتاب های کم حجم، در غرفه های کوچک تری محبوس خواهند شد؟
یکی از این ناشران تخصصی نیلا است که بیشتر نمایشنامه منتشر می کند. ژیلا اسماعیلیان مدیر نشر «نیلا» که به معیار جدید معترض است، می گوید؛ «درست نیست همه چیز را به کیلو بسنجیم. نیلا ناشر نمایشنامه است و میانگین صفحات نمایشنامه هم ۸۰ تا ۱۳۰ صفحه است. مگر می شود نمایشنامه ۵۰۰ صفحه یی منتشر کرد؟»
اگر بنا بر معیار دقیق تر و جزیی تر باشد، به نظر شما تعداد کلمات نمی تواند معیار دقیق تری برای واگذاری غرفه باشد؟ چون برخی از ناشران کتاب هایشان را با فونت درشت منتشر می کنند تا تعداد صفحات کتاب ها افزایش پیدا کند و قیمت پشت جلد بیشتر شود، برخی ناشران هم فونت را ریز می گیرند تا تعداد صفحات کمتر شود، قیمت پشت جلد پایین بیاید تا خریداران بیشتری داشته باشد. آن وقت است که براساس این معیار ناشری که نیم فاصله و فاصله درست سطر را رعایت نکرده باشد، متخلف شمرده خواهد شد و غرفه کوچک تری به او تعلق خواهد گرفت.
به گفته نادر طبسیان مدیر انتشارات «ماه ریز» معیار کمی ملاک دقیقی برای واگذاری غرفه نیست؛ «ممکن است ناشری در چهار سال اخیر ۶۰ عنوان کتاب منتشر کرده باشد اما بیشتر این کتاب ها مجوز نگرفته و به مرحله بهره برداری درست نرسیده باشند. در عین حال ممکن است یک ناشر به دلیل رانت هایی که دارد تعداد بیشتری کتاب با حجم بالاتر منتشر کند و این عادلانه نیست.» ماه ریز یکی دیگر از ناشرانی است که کتاب هایی در قطع کوچک با تعداد صفحات کم منتشر می کند اما مدیر این نشر امیدوار است با چهار کتاب نفیسی که تولید کرده، متراژ غرفه اش نسبت به پارسال کمتر نشود، چون مسوولان برگزاری نمایشگاه برای کتاب های نفیس امتیاز بیشتری در نظر می گیرند.
به دلیل گران شدن کاغذ در سال های گذشته و بالا رفتن قیمت کتاب ها خیلی از ناشران به سمت انتشار کتاب های قطورتر نمی روند. قیمت تمام شده تولید این کتاب ها زیاد است، هر چقدر قیمت بالاتر باشد خریداران کمتر می شوند. بنابراین با توجه به قدرت خرید مردم کتاب های کم حجم تر بیشتر از گذشته تولید می شود. اما تکلیف شاهکارهای چندصد صفحه یی چه خواهد شد؟ ناشرانی که کتاب های اینچنینی منتشر می کنند، بالاخره جایی باید حمایت شوند. این نظر خالقی مدیر انتشارات «رخداد نو» است.
ساعد مشکی مدیر انتشارات «مشکی» معیار جدید را هم عادلانه و هم ناعادلانه می داند؛ «فرهنگ لغت با یک کتاب ۳۲ صفحه یی نباید یکسان دیده شود، چون انتشار فرهنگ لغت وقت و هزینه بیشتری می برد. از طرفی ناشرانی هستند که فقط کتاب های کوچک تولید می کنند و نباید برای آنها هم این معیار را در نظر گرفت. متاسفانه تعداد ناشران ما از تعداد کتاب هایی که هر سال تولید می شود، بیشتر است و این باعث بروز مشکل شده است. باید ببینیم مبنای نمایشگاه های بین المللی برای واگذاری غرفه چیست و آن را در نظر بگیریم.»
تمام این شرط و شروط به خاطر کمبود جا در نمایشگاه کتاب است که باعث جیره بندی فضای مصلی شده است. با اینکه مکان برگزاری نمایشگاه کتاب از سال ۱۳۸۶ از محل دائمی نمایشگاه های بین المللی به مصلای تهران انتقال پیدا کرده، اما دلایلی که برای این جابه جایی مطرح شده بود، همچنان باقی است. کمبود جا در محل دائمی نمایشگا ه ها، شرایط نامناسب ترافیکی، نداشتن امنیت لازم در مواقع بروز حوادث غیرمترقبه از جمله دلایلی بود که براساس آنها برگزاری نمایشگاه کتاب در محل دائمی نمایشگاه ها نامناسب اعلام شد اما به جز ترافیک، مشکلات دیگر همچنان در مصلای تهران باقی است. سال گذشته ۱۲ مورد آتش سوزی در مصلی اتفاق افتاد و مدیرعامل سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی شهرداری تهران اعلام کرد؛ «سال آینده ایمنی نمایشگاه کتاب را تایید نمی کنیم.» به گفته او بیشتر این آتش سوزی ها به دلیل بی توجهی و کم توجهی مدیران نمایشگاه اتفاق افتاده بود.
شهلا لاهیجی مدیر انتشارات «روشنگران» می گوید؛ «بحث بر سر کوچک بودن فضای نمایشگاه است؛ مشکلی که از سال های گذشته وجود داشته و هنوز حل نشده است. متاسفانه متولی برگزاری نمایشگاه دولت است که خود را محق به دخالت در همه امور برگزاری می داند و هر سال قوانین جدیدی وضع می کند. درحالی که نمایشگاه کتاب متعلق به ناشران است و آنها خودشان باید نسبت به نحوه حضورشان و تقسیم کردن غرفه ها تصمیم بگیرند. مثلاً ممکن است ناشری ۵۰ عنوان کتاب داشته باشد و یک غرفه ۱۰۰ متری بخواهد و بتواند اجاره آن را بپردازد و ناشر دیگری یک غرفه ۱۰ متری برایش کفایت کند.»
شهلا لاهیجی در سال های گذشته یکی از مهمانان ثابت نمایشگاه بین المللی فرانکفورت بوده است. او می گوید؛ «در نمایشگاه های بین المللی هیچ شخصیت یا نهاد دولتی رئیس نمایشگاه نیست بلکه کار دولت فقط دادن امکانات برای برپایی نمایشگاه است نه نظارت بر چگونگی برگزاری آن. متاسفانه در سال های گذشته به هیچ ناشری طبق درخواست و نیازش غرفه داده نشده است.»
لاهیجی توضیح می دهد؛ «نمایشگاه فرانکفورت محلی برای فروش کتاب نیست. بلکه آنجا تمام مدت ناشران در حال مذاکره با یکدیگر برای خرید حقوق کتاب هستند. سالن در اختیار انتشارات انگلیسی زبان، بزرگ ترین سالن نمایشگاه فرانکفورت است. با این حال ازدحام آن از ازدحام سالن کتاب های درسی در نمایشگاه کتاب تهران کمتر است. در عوض در این نمایشگاه ۲۱۰۰ برنامه جنبی اجرا می شود. در آخرین روز برگزاری نمایشگاه فرانکفورت فرم حضور در سال بعد توزیع می شود و ناشری که از یک سال قبل تمایل خود را به شرکت در نمایشگاه فرانکفورت اعلام کرده باشد، غرفه مناسب تری در اختیارش قرار می گیرد. دولت بعضی کشورها مثل ترکیه محوطه بزرگی را می گیرد و در اختیار اتحادیه ناشرانش قرار می دهد. اوکراین هم با اینکه کشور فقیری است همین کار را می کند و فقط کشور ماست که مسوولان دولتی آن به جای ناشران در نمایشگاه فرانکفورت شرکت می کنند و با این حال هنوز نسبت به شرایط و قواعد بین المللی برگزاری نمایشگاه کتاب کمتر اطلاع دارند.»
تا برگزاری بیست و دومین دوره نمایشگاه کتاب تهران بیشتر از سه هفته باقی است. هنوز مشخص نشده به هر ناشر چند متر غرفه می رسد. بنابراین دعوای ناشران کتاب های ضخیم و نازک برای در اختیار داشتن غرفه بزرگ تر هنوز وارد مرحله اصلی خود نشده و فعلاً در مرحله مقدماتی است.

منبع : روزنامه اعتماد