حضور دانش‌آموزان

مشارکت در امور امر تازه‌ای نیست و از دیر زمان انسان نیاز به همکاری و مشارکت با یکدیگر داشته است. مشارکت درگیری ذهنی و عاطفی اشخاص در موقعیت‌های گروهی است که آنان را برمی‌انگیزد تا برای دستیابی به اهداف گروهی یکدیگر را یاری دهند و در مسئولیت کارها شریک شوند،بنا بر این در این تعریف سه اندیشه نهفته است؛ در گیر شدن، یاری دادن و مسئولیت.
امروزه مشارکت و مدیریت مشارکتی را دومین انقلاب در مدیریت می‌نامند و بر این باورند که تحقق اهداف و ایجاد تحول در امور با مدیریت مشارکتی امکان پذیر است. با وجودی که اندیشه مشارکت از دیر باز در جوامع انسانی مورد پذیرش همگان بوده است، ولی این اصطلاح بعد از جنگ جهانی دوم فراگیر شد. توسعه و مدیریت مشارکتی فرایندی است که از طریق آن شرایط نامطلوب به شرایط مطلوب تبدیل می‌شود.
مشارکت عملی کارکنان در امور سازمانی و مسائل اجتماعی ریشه در تربیت آنها دارد این امر نیز در نظام آموزش و پرورش شکل می‌گیرد. بنا بر این تفکر مشارکتی و عادت به مشارکت باید در نظام آموزشی ایجاد و پرورش یابد و در جامعه و سازمان‌ها از آنها بهره برداری شود.
امروزه آموزش و پرورش به عنوان یک سازمان اجتماعی و یک صنعت تغییر رفتار از ابعاد مختلف از سوی اندیشمندان و صاحبنظران علوم رفتاری مورد مطالعه قرار می‌گیرد و در سرمایه گذاری نیروی انسانی از اهمیت خاصی برخوردار است.
به اعتقاد «جان دیویی» صاحب‌نظر در این حوزه، آموزش و پرورش به معنای کار عظیم و تدارک شرایطی است که رشد را تأمین می‌کند و بر خود زندگی صرف نظر از سن و سال ارج می‌نهد و هدف از تعلیم و تربیت آموزشگاهی تأمین و تداوم آموزش و پرورش از راه سازماندهی نیروها و توانایی‌هایی است که رشد را تأمین و تنظیم می‌کند. تمایل به یادگرفتن از خود زندگی و تنظیم شرایط زندگی به گونه‌ای که همه امور در فرایند زندگی فرا گرفته شود، خود عالی‌ترین نتیجه تحصیل است.آموزش و پرورش باید فرایندی باشد که انسان را از هر وضعی که دارد به وضعی دیگر و بالا تر برد و «بودن‌های» محدود را به «شدن‌های» نامحدود تبدیل کند.
● فرآیند شکل‌گیری تفکر مشارکتی در جامعه
شاید بتوان گفت تفکر مشارکتی مسئول پاسخگویی به بیشتر معضلات سازمان‌ها است. مدیران روند حرکت از وضعیت موجود به وضعیت مطلوب را هدایت کرده و هر لحظه برای آینده بهتر در تکاپو هستند، گذشته با همه اهمیتش از نظر آموختن‌هایش و تأثیری که می‌تواند بر آینده داشته باشد از ما دور شده است، ولی آینده که از راه می‌رسد باید برای رشد و تعالی به همفکری و مشارکت پرداخت. نهادینه شدن تفکر مشارکتی در مسئولیت پذیری جوانان تجلی پیدا می‌کند، وقتی تک تک جوانان مسئولیت پذیر شدند و نسبت به مسائل اجتماعی و جامعه حساس گردیدند برای حل آن دخالت نموده و خود را درگیر مسائل و حل آن می‌کنند.
مدیریت مشارکتی در بیش از ۶۰ کشور جهان از جمله مالزی، ژاپن، کره، سنگاپور، آلمان، سوئد، فرانسه و انگلستان در حال اجراست. ژاپنی‌ها علت اصلی موفقیت خود را در اجرای نظام مشارکتی می‌دانند و تا سال ۱۹۹۰ در بیش از ۹۳ درصد سازمانهای خود آن را به اجرا در آورده اند.
● دانش آموز محور بودن
تا زمانی که نظام آموزشی بر اساس ساختارهای متمرکز و تعریف شده عمل کند،مشارکت شکل نمی‌گیرد. تغییر ساختار آموزشی از برنامه محوری به دانش‌آموز محوری موجب می‌شود که دانش‌آموزان در تصمیماتی که مربوط به سرنوشت آنان است شرکت کرده و حساسیت از خود نشان دهند، زمانی که دانش‌آموزان به لحاظ ساختاری خود برنامه ریزی کنند از درون خود را وادار به اظهار نظر و ارائه پیشنهاد کرده و به تفکر واداشته‌اند.
به طور کلی دانش‌آموز محور شدن در ابعاد زیر به نهادی شدن تفکر مشارکتی کمک می‌نماید:
۱) دانش‌آموزان مؤلفه‌های برنامه ریزی را خود را تعیین می‌کنند.
۲) نظرات یکدیگر را به راحتی تکوین می‌کنند.
۳ ) همیاری شکل می‌گیرد.
۴) شخصیت افراد رشد یافته و متعادل می‌شود.
۵) موجب ایجاد احساساتی چون اعتماد به نفس، ارزشمند بودن، احساس قدرت، لیاقت، کفایت و مفید و مؤثر بودن در شخص می‌شود.
● بکارگیری الگوی آموزشی مشارکت جو
اجرا و پیاده سازی روش‌های جمعی و گروهی در آموزش به صورت فرآیندی دانش‌آموزان را با نحوه مشارکت آشنا می‌کند.الگوهای آموزشی مشارکتی از دو بعد به فرهنگ مشارکت کمک می‌کند؛ از یک طرف آموزش جمعی شده و دانش‌آموزان از همدیگر یاد می‌گیرند و به هم یاد می‌دهند و از طرف دیگر روش‌های جمعی کار کردن را در عمل یاد می‌گیرند و تعامل این دو فرآیند آنها را برای زندگی اجتماعی و سازمانی آماده می‌نماید.
● انتخاب و سازماندهی محتوای آموزشی مشارکت ساز
انتخاب محتوایی که در آن مشارکت فراگیران نقش اساسی داشته باشد موجب ترویج فرهنگ مشارکت می‌شود محتواهایی که به صورت یکنواخت و یکسان در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌گیرد موجب رکود بازار مشارکت شده و دانش‌آموزان به این روند عادت می‌کنند.
● طراحی حلقه‌های کیفیت
هر حلقه کیفیت درآموزش گروه کوچکی است که به طور منظم و داوطلبانه در حین تدریس برای شناسایی و تحلیل و حل مسائل تدریس گردهم می‌آیند و برای پیشبرد عملکرد و غنا بخشیدن به زندگی تحصیلی به تبادل نظر می‌پردازند.
▪ طراحی نظام مدیریت کیفیت فراگیر در نظام آموزشی (TQM Total Quality Management)
هدف اساسی TQM در گیر کردن کلیه کارکنان آن سازمان از بالاترین سطح تا پائین ترین سطح جهت خوشحال کردن مشتریان از طریق ارائه محصولات با کیفیت عالی و قیمت مناسب است، مدیریت کیفیت فراگیر روش انجام کار مبتنی بر همیاری است.
▪ طراحی نظام چرخش شغل job rotation) J.R)
چرخش شغلی یکی از مکانیزم‌هایی است که با آن می‌توان به شکل ساختاری فرهنگ مشارکت را ایجاد نمود.
▪ طراحی نظام پیشنهادات (Sujestion system)
نظام پیشنهادات در آموزش و پرورش تجلی‌گاه ابتکارات و خلاقیت‌های فردی و گروهی در بین دانش‌آموزان و معلمان است و باعث گسترش روحیه مشارکت و پویایی و بهبود فرایند کار است.
● حاکم شدن روحیه تفکر علمی و پژوهشی در جوانان
مدرسه باید تحقیق و پژوهش را راهگشای مشکلات جامعه بداند. جوانان باید در مدرسه به این باور مشترک برسند که در زمینه‌های مختلف می‌بایستی به تفکر و تحقیق و پژوهش راه حل‌ها و پدیده‌های جدید بپردازند.مدرسه از عمده ترین مراکزی است که باعث القای روحیه تحقیقی به فرهنگ جوانان می‌شود.
● آموزش تقویت مسئولیت پذیری
مسئولیت از ریشه سؤال است و یکی از متداول ترین و پر مصرف ترین واژه‌ها در زبان فارسی است. مسئولیت در اصطلاح به معنای مسئول بودن و موظف بودن به انجام امری است. مسئول کسی است که وظیفه‌ای بر عهده دارد که اگر به آن عمل نکند از او بازخواست می‌شود.توسعه مسئولیت‌پذیری یعنی انسان‌سازی که از وظایف آموزش و پرورش است. از طریق عادت دادن دانش‌آموزان به مشارکت تقویت مسئولیت پذیری حاصل می‌شود. نظام آموزش و پرورش باید مشارکت را به جوانان یاد دهد.
● جایگزین نمودن استراتژی ارزیابی گروهی به جای ارزیابی فردی
لازمه ارزیابی گروهی این است که فعالیت‌های آموزشی و یادگیری گروهی و جمعی گردد در دو بعد فعالیت‌های دانش‌آموزان جمعی و گروهی می‌گردد:
۱) فعالیت‌های اصلی آموزش و یادگیری که مربوط به تکالیف درسی و زمینه‌های مختلف علمی است.
۲) فعالیت‌های فوق برنامه مانند موسیقی جمعی، سرود خوانی، مشارکت در تمیزی مدرسه.
● جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
مشارکت یک نظام فکری است. تفکر مشارکتی و عادت به مشارکت در نظام آموزشی ایجاد و پرورش می‌یابد و در جامعه و سازمانها از آنها بهره برداری می‌شود. برای اینکه نظام آموزش و پرورش در این کار توفیق پیدا کند باید با ساز و کارهایی باعث نهادینه شدن تفکر مشارکتی شود از جمله دانش‌آموز محور بودن آموزش، اجرا و پیاده سازی روشهای جمعی و گروهی در آموزش، انتخاب و سازماندهی محتوای آموزشی مشارکت ساز، تربیت دانش‌آموزان مشارکت جو با طراحی ساختارهای مشارکت زا، طراحی حلقه‌های کیفیت، طراحی نظام مدیریت کیفیت فراگیر در نظام آموزشی، طراحی نظام چرخش شغل، طراحی نظام پیشنهادات، حاکم شدن روحیه تفکر علمی و پژوهشی در جوانان، آموزش تقویت مسئولیت پذیری، جایگزین نمودن استراتژی ارزیابی گروهی به جای ارزیابی فردی.

زیور رضایی

منبع : روزنامه ایران