رویای اروپایی شدن

ترکیه کشوری مسلمان است که به عنوان اصلی ترین سرزمین باز مانده از امپراتوری عثمانی شناخته می شود. در واقع ترکیه امروزی، بعد از تجزیه عثمانی در سال های بعد از جنگ جهانی دوم در عرصه سیاست بین الملل متولد شد. به لحاظ جغرافیایی قسمتی از سرزمین ترکیه در اروپا و قسمتی نیز در آسیا قرار دارد. کشور مزبور حدوداً ۷۵ میلیون نفر جمعیت را در خود جای داده است. عمده جمعیت این کشور را ترک ها و کردها تشکیل می دهند، که البته قومیت کرد، اقلیت محسوب می شوند. پیوستن به اروپا و غربی شدن ستاره قطبی سیاست خارجی ترکیه از زمان تشکیل جمهوری تاکنون بوده که گاه کم سو و گاه پرسو ادامه داشته ولی هیچ گاه به حقیقت نپیوسته است.
علت های متعددی باعث میل و گرایش ترکیه به پیوستن به اتحادیه اروپا شده است؛ اول ترکیه با عضویت در اتحادیه اروپا می تواند با استفاده از کمک های اقتصادی اتحادیه رشد اقتصادی خود را بسیار سریع تر به پیش برد. دوم اینکه پیشرفت روند دموکریزاسیون و رعایت حقوق بشر در ترکیه با عضویت در اتحادیه بسیار تسریع خواهد شد، در این مورد بی شک پیشرفت های بسیار خوبی در ترکیه حاصل شده که بدون فشارهای اروپا امکان نداشت. در واقع کاهش نقش نظامیان در شورای امنیت ملی ترکیه و تغییر ماده ۳۰۱ قانون اساسی ترکیه و محدودیت های به وجود آمده برای دخالت نظامیان در امور سیاسی تا حد بسیار زیادی مرهون فشارهای اتحادیه اروپاست، در این خصوص دو گروه کردها و اسلامگراها به شدت از این روند دفاع کرده و ملی گراها و برخی نظامیان با آن مخالف هستند. مساله دیگر برای ترکیه استفاده از منابع ساختاری اتحادیه برای کمک به رشد و توسعه اقتصادی خود است. این کشور با عضویت در اتحادیه با توجه به نیروی کار ارزان و بازار ۷۰ میلیونی خود می تواند حرکت سرمایه ها و بالطبع تکنولوژی و مدیریت اروپایی را به کشور خود تسریع کند و مورد آخر اینکه ترکیه با عضویت در اتحادیه، به خصوص اگر در آینده نقش کمیسیون افزایش یابد که محتمل به نظر می رسد، در روند مسائل مربوط به سیاست اروپایی و بین المللی نقش بیشتری خواهد یافت.
اما به هر حال ترکیه در این زمینه باید از استقلال ملی خود به نفع سیاست های اروپایی بکاهد.
از سوی دیگر در نگاه غرب ترکیه از جهاتی چند دارای اهمیت است.
۱ ) ترکیه می تواند به عنوان مدلی برای دولت های قفقاز، آسیای مرکزی و بالکان و حتی کشورهای خلیج فارس باشد، هر چند با وجود ساختار سیاسی جدید در عراق نقش آن در خلیج فارس بسیار کاهش خواهد یافت.
۲) ترکیه می تواند در افول و ظهور جنبش های اسلامی در خاورمیانه موثر واقع شود.
۳ ) ترکیه نمونه و آزمایشگاهی موثر برای آزمون تاثیر بخش خصوصی فعال در ثبات و اصلاحات سیاسی است.
علاوه بر این ترکیه در زمینه های زیر از اهمیت حیاتی برای غرب برخوردار است.
۱ ) تامین امنیت انرژی از مناطق قفقاز، خلیج فارس و آسیای مرکزی به بازارهای جهانی
۲ ) مبارزه با تسلیحات کشتار جمعی به ویژه در خاورمیانه
۳ ) جلوگیری از گسترش ناامنی های ناشی از تحولات روسیه از جمله مهاجرت، منازعات قومی و نیز نا امنی در دریای سیاه. واقعیات موجود نیز گویای آن است که حداقل تا دو دهه بعد مناطق پیرامون ترکیه اهمیت خود را از دست نخواهند داد. افزون بر این مسائل پیشبرد جریان بارسلونا به عنوان اصلی ترین دغدغه اروپا در مدیترانه جنوبی مستلزم همکاری ترکیه است.
۴ ) اروپا اگر بتواند ترکیه را به عضویت بپذیرد می تواند از نزدیکی ترکیه به امریکا به نفع خود بکاهد.
با این وجود ترکیه در پیوستن به اتحادیه اروپا با موانع جدی روبه رو است که از جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد.
۱) عدم ثبات اقتصادی؛
ساختارهای اقتصادی کشور ترکیه در مقایسه با کشورهای عضو اتحادیه اروپایی، دچار ضعف های آشکاری است. گرچه صنایع تولیدی این کشور طی دهه گذشته با رشد چشمگیری مواجه بوده اند، اما همچنان بیش از ۴۰ درصد نیروی کار این کشور در بخش کشاورزی شاغل هستند. این در حالی است که صنایع نساجی ترکیه در بازارهای جهانی به اندازه یی قدرتمند شده که کشورهای اتحادیه اروپایی و امریکا را به اجرای قانون «ضدانحصار» تحریک کرده است، اما اغلب صنایع دیگر این کشور به لحاظ قابلیت تولید، کار و میزان سرمایه گذاری توانایی حضور در بازارهای جهانی را ندارند. به رغم افزایش رشد اقتصادی ترکیه در سال های گذشته به اعتقاد تحلیلگران اقتصادی سطح رفاه عمومی در این کشور بهبود نیافته است و باید شاخص های رفاه اجتماعی در این کشور افزایش یابد. این وضعیت، یعنی عدم ارتباط منطقی میان سطح رشد اقتصادی ترکیه با شاخص رفاه عمومی در این کشور که از دید مقامات اتحادیه اروپایی، نقطه ضعف اصلاحات اقتصادی در ترکیه به شمار می آید. علاوه بر این باندهای مافیایی و زیرزمینی به شدت اقتصاد ترکیه را تحت تاثیر قرار داده و موجب فساد سیاسی گسترده در بین مقامات رده بالا شده است که نمونه آن حادثه سوسورک در ۱۹۹۶ است که در آن محمت آغیر وزیر کشور ترکیه مجبور به استعفا شد.
۲) ساختار فرهنگی و اجتماعی؛
در دید بسیاری از تحلیلگران این مورد مهم ترین چالش بر سر راه ترکیه برای پیوستن به اتحادیه اروپاست. اسلام یکی از اجزای سازنده بافت فرهنگی و اجتماعی ترکیه محسوب می شود. با پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپایی، درصد مسلمانان این اتحادیه بسیار زیاد خواهد شد و یکپارچگی مذهبی مبتنی بر فرهنگ مذهب مسیحیت بر هم خواهد خورد. لذا به نظر می رسد یکی از موانع اصلی عضویت ترکیه مسائل فرهنگی و مذهبی است.
جمعیت ترکیه نیز با ۶۵ میلیون نفر جمعیت در صورت عضویت در اتحادیه اروپایی به یکی از تاثیرگذارترین اعضای این اتحادیه تبدیل خواهد شد و تعداد نمایندگان آن در کمیسیون های مختلف و پارلمان اروپا حتی اندکی بیشتر از فرانسه، انگلستان، ایتالیا و لهستان خواهد بود. میزان رشد جمعیت ترکیه به طور متوسط بالاتر از۹/۱ درصد است. به همین دلیل مخالفان ورود ترکیه به اتحادیه اروپایی نگران کسب موقعیت برتر ترکیه مسلمان در میان مسیحیان اروپا هستند.
۳ ) دموکراسی، آزادی و حقوق بشر؛
یکی از موارد مورد اعتراض اتحادیه اروپا برای عضویت ترکیه در این اتحادیه، وضعیت دموکراسی در این کشور است. از جمله مواردی که باعث نگرانی اتحادیه اروپا از وضع دموکراسی در ترکیه شده، موقعیت و حضور نظامیان در ترکیه است. در تاریخ ترکیه شاهد وقوع سه کودتا و یک شبه کودتا هستیم. اولین کودتا در سال ۱۹۶۰ اتفاق افتاد. در سال ۱۹۷۰ نیز به دلیل وقوع آشوب های اجتماعی و مشکلات اقتصادی،ترکیه کودتای نظامی دیگری را تجربه کرد که این بار منجر به باقی ماندن حکومت نظامی برای مدت دو سال شد. طی دهه ۷۰ میلادی هیچ دولت اکثریتی نتوانست تشکیل شود و کشور همواره با دولت های ائتلافی اداره می شد. دخالت ارتش در امور این کشور در اواخر این دهه و همچنین نارضایتی عمومی بار دیگر ترکیه را به لحاظ سیاست داخلی فلج کرد تا اینکه در سپتامبر ۱۹۸۰ کودتای دیگری به رهبری ژنرال کنعان اورن رئیس ستاد مشترک ارتش ترکیه رخ داد و وی قدرت سیاسی را تا اواخر دهه۸۰ به دست گرفت. علاوه براین مساله کشتار ارامنه در سال ۱۹۱۵ که از سوی ترکیه به رسمیت شناخته نمی شود نیز موثر بوده است.
از آنجا که منافع کشاورزی کشورهای اروپای شرقی به خطر می افتد و از سوی دیگر باید کمک های اقتصادی اتحادیه را با ترکیه تقسیم کنند مخالف عضویت ترکیه هستند، اما آلمان به دلیل دارا بودن اقلیت ۴۰۰ هزار نفری ترک تبار موافق حضور ترکیه در اتحادیه است و امریکا نیز از عضویت ترکیه حمایت می کند. با وجود این، در شرایط کنونی، افکار عمومی اروپا مخالف عضویت ترکیه در اتحادیه است که نمونه کامل آن پیروزی سارکوزی با شعار مخالفت با عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا در انتخابات ریاست جمهوری فرانسه است.هرچند سطح مبادلات تجاری و سیاسی دو طرف افزایش خواهد یافت، اما با این اوصاف واقعیت امر این است که پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا در ابهام بوده و بعید به نظر می رسد به حقیقت منجر شود.

هرمز جعفری

منبع : روزنامه اعتماد