جرمگیری؛ چرا و کی؟

معمولاً عادت داریم، هر تغییر رنگی که روی دندان‌هایمان مشاهده می‌کنیم را جرم بنامیم و این تصور را داریم که با جرم‌گیری باید این لکه‌ها رفع شود. در حالی که اصلاً این‌گونه نیست. برای شروع بحث لازم است که انواع لکه‌های رنگی که روی دندان ممکن است مشاهده کنیم را نام ببریم:
۱) یک سری از تغییر رنگ‌ها بر روی دندان در واقع پوسیدگی‌هایی هستند که معمولاً به صورت سیاه رنگ مشاهده می‌شود و در حالت‌های پیشرفته به صورت حفره درمی‌آیند و درنهایت با پیشرفت پوسیدگی دندان‌درد شروع می‌شود. یک راه تشخیص قطعی این تغییر رنگ‌ها این است که در پوسیدگی‌های پیشرفته در دندان حفره ایجاد می‌شود. برخلاف جرم که معمولاً بر روی دندان می‌نشیند و حجم اضافی را اشغال می‌کند.
۲) برخی از تغییر رنگ‌ها در ساختمان خود دندان وجود دارند و معمولاً این تغییر رنگ‌ها دائمی بوده و با جرم‌گیری از بین نمی‌رود. در ضمن با تراش آن معمولاً در زیر هم همین لکه‌ها را دارد و این تغییر رنگ‌ها یا ناشی از مصرف دارو در زمان رشد جوانه دندان، یا ناشی از نقص تکاملی دندان‌ها و کمبود املاح مختلف در زمان تشکیل دندان و یا ناشی از افزایش فلوراید آب مصرفی و... است.
۳) نوع سوم تغییر رنگ‌ها ناشی از موادی است که به طور معمول مصرف می‌کنیم و رسوباتی است که بر روی دندان تشکیل می‌شود. این رسوبات یا به صورت رنگدانه هستند و یا به صورت جرم که بحث اصلی ما را تشکیل می‌دهد. این جرم‌ها به‌خوبی با جرم‌گیری از بین می‌روند و همین جرم‌ها هستند که لثه را تخریب کرده و درنهایت باعث لق شدن دندان‌ها می‌شود؛ بدون اینکه خود دندان مشکلی داشته باشد.
● جرم چیست و چگونه تشکیل می‌شود؟
بزاق ما به طور معمول دارای املاح زیادی است که قدرت رسوب کردن را دارند. این املاح معمولاً در جاهایی که با غذا و مسواک کمتر در تماس است، رسوب می‌کنند. رسوب این املاح با ایجاد بستر مناسب برای جایگزینی میکروب‌هایی که به طور طبیعی در دهان وجود دارد و رشد و تکثیر آنها... همراه است. اضافه شدن پروتئین‌های موجود در غذا و بزاق و همچنین لاشه سلول‌های مرده بافت‌های مختلف دهان در مجموع باعث افزایش حجم این رسوبات شده و به مرور جرم تشکیل می‌شود و در دهان قابل مشاهده می‌شود. مهم این است که ما معمولاً مقدار کمی از جرم تشکیل‌شده را می‌توانیم مشاهده کنیم و قسمت عمده این جرم با تخریب لثه در زیر لثه تخریب شده جایگزین شده و از دید مستقیم ما پنهان می‌ماند. مسأله مهم‌تر اینکه این جرم‌های تشکیل‌شده پر از میکروب‌های مختلف است و با مسواک زدن هم تمیز نمی‌شود.
این میکروب‌ها بین ۲۰ تا ۴۰درصد جرم تشکیل‌شده را تشکیل می‌دهد و بافت چسبنده لثه را که محکم به دندان چسبیده به مرور تخریب می‌کند و به بافت نگهدارنده حیاتی لثه آسیب می‌رساند و باعث سست شدن پایه‌های دندان می‌شود.
پس با جرم‌گیری و تمیز کردن این جرم‌های تشکیل‌شده بر روی دندان از روند تخریب لثه جلوگیری می‌کنیم.
● چرا مردم فکر می‌کنند که جرم‌گیری دندان را خراب می‌کند؟
چنان که ذکر شد، جرم‌های تشکیل‌شده بر روی دندان به مرور باعث آزردگی لثه شده و خود جایگزین می‌شوند.
این امر چون به مرور اتفاق می‌افتد، بیمار متوجه عقب‌نشینی لثه نمی‌شود و لثه‌ای که عقب‌نشینی کرده با جرم‌گیری جایگزین می‌شود و فضای خالی که بین دندان‌ها در اثر عقب‌نشینی لثه ایجاد می‌شود، از دید بیمار پنهان می‌ماند. موقعی که بیمار برای جرم‌گیری مراجعه می‌کند، با تمیز شدن این جرم‌ها، لثه تحلیل رفته در معرض دید بیمار قرار می‌گیرد و چنین احساسی به‌دست می‌دهد که جرم‌گیری باعث از بین رفتن لثه شده است. و به قول خودشان هم لثه پایین رفته و هم لای دندان‌ها باز شده است. در صورتی که تمام این اتفاقات قبلاً صورت گرفته بوده ولی از دید بیمار پنهان بوده است.دو موضوع هم چنین افکاری را تشدید می‌کند. اول اینکه موقع جرم‌گیری در هر صورت خونریزی اتفاق می‌افتد و این امری طبیعی است ولی بیمار این امر را دلیل صدمه دیدن لثه‌هایش می‌داند و فکر می‌کند همین خونریزی‌ها به علت کنده شدن لثه‌ها از روی دندان است.
دومین مسأله این است که موقعی که جرم به ضخامت کافی روی دندان می‌نشیند، مانع رسیدن سرما و گرما به دندان می‌شود و دندان به مرور حساسیت خود را از دست می‌دهد. موقعی که این جرم‌ها را پاک می‌کنیم، ناگهان دندان در معرض سرما و گرما قرار می‌گیرد و بیمار تفسیر غلط خود را تکمیل می‌کند که چون دندانم تراشیده شده، به آب سرد و گرم هم حساس شده است. بین دندان‌هایم فاصله افتاده و دندانم تیر می‌کشد و.... مجموع این افکار بیمار را به این نتیجه می‌رساند که جرم‌گیری دندان را خراب می‌کند.
● چند نکته در مورد جرم‌گیری
۱) حتماً سالی یک بار جرم‌گیری را در برنامه بهداشتی خود قرار دهید.
۲) مطمئن باشید که با دقت در صحیح مسواک زدن، تشکیل جرم به حداقل خواهد رسید.
۳) اگر موقع مسواک زدن دیدید که از ناحیه‌ای از لثه‌هایتان خون می‌آید، بدانید که آن ناحیه دچار مشکل است و به دندانپزشک خود مراجعه کنید. ناحیه‌ای که خون می‌آید را بیشتر مسواک بزنید و از خونریزی آن نترسید. مطمئن باشید با خوب مسواک زدن و بیشتر مسواک زدن آن ناحیه خونریزی خیلی کاهش پیدا خواهد کرد
۴)در صورتی که جرم زیادی داشتید و بعد از جرم‌گیری دندان‌هایتان به سرما و گرما حساس شده، زیاد نگران نباشید چون به مرور رفع خواهد شد.
۵ ) بعد از جرم‌گیری حتماً از دهان‌شویه مناسب استفاده کنید تا در بهبود زخم‌های به‌جا مانده از جرم مؤثر افتد. استفاده مداوم از دهان‌شویه‌ها زیاد توصیه نمی‌شود و یک هفته بعد از جرم‌گیری می‌توانید استفاده از دهان‌شویه را قطع کنید.
۶) استفاده از هیچ آنتی‌بیوتیکی قبل و بعد از جرم‌گیری نیاز نیست. در موارد خاص حتماً دندان‌پزشکتان تجویز خواهد کرد.

دکتر نغمه بهرامی (کارشناس پژوهشی دانشکده دندانپزشکی)

منبع : روزنامه اطلاعات