جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا

مشتری، پادشاه سیاره ها


مشتری، پادشاه سیاره ها
غول سیاره های منظومه شمسی مشتری است. این سیاره را با نام های «هرمزد»، «برجیس» یا «ژوپیتر» هم می شناسیم؛ سیاره یی که نسبت به دیگر سیاره های منظومه شمسی از جنبه هایی رکورددار است. مشتری، این بزرگ ترین سیاره منظومه شمسی، یک کره تشکیل شده از گاز است. مشتری بعد از عطارد، زهره، زمین و مریخ در جایگاه پنجمین سیاره منظومه مان قرار دارد. چهار سیاره اول را سیاره های زمین مانند می دانیم زیرا جنسی از خاک دارند اما مشتری و سیاره های بعد از آن، هیچ کدام دارای جنسی همانند زمین نیستند بلکه آنها مانند خورشید از گاز تشکیل شده اند اما همانند خورشید ستاره نیستند و همچنان در قلمرو سیاره ها به حساب می آیند زیرا مانند ستارگان دارای نور و روشنایی نیستند و فرآیند همجوشی هسته یی انجام نمی دهند.
اگر بخواهیم روی سیاره های گازی فرود بیاییم هرگز به سطحی مستقل همچون سطح سیاره های سنگی مانند زمین و مریخ نخواهیم رسید بلکه تنها با نزدیک شدن به مرکز سیاره از لایه های مختلف گازی با فشارهای متفاوت عبور می کنیم. اما در مرکز سیاره به دلیل فشار زیاد می توان گاز را به صورت مایع یافت. مشتری سیاره یی گازی از جنس هیدروژن است.
از روی زمین و با یک تلسکوپ مناسب آماتوری می توانیم تصویری شگفت انگیز از مشتری در آسمان شب مشاهده کنیم. لکه یی که ناشی از جریان های سطحی سیاره است به راحتی مشاهده می شود؛ حتی با یک دوربین دوچشمی ساده به راحتی می توانیم رقص چهار قمر را که به نام اقمار گالیله یی معروفند، به دور این سیاره مشاهده کنیم. ۴۰۰ سال پیش هم زمانی که گالیله تلسکوپ خود را به سوی آسمان نشانه برد برای اولین بار همین اقمار را رصد کرد و ایده خورشید مرکزی را در ذهن خود پروراند.
مشتری آنچنان بزرگ است که زمین در برابرش تنها مانند یک نوزاد است. برای درک بهتر می توانیم بگوییم قطر مشتری ۱۱ برابر قطر زمین است و حجمی برابر ۱۳۰۰ برابر زمین دارد. اما آنچه جالب است آن است که مشتری با این بزرگی همچون فرفره یی غول پیکر آنچنان سریع به دور خود می چرخد که هیچ سیاره یی در منظومه شمسی به این سرعت حول محور خود نمی چرخد. سرعت این گردش (حرکت وضعی مشتری) به صورت یک دور کامل ۹ ساعت و ۵۶ دقیقه طول می کشد.
مشتری همچنین رکورددار تعداد قمر در منظومه شمسی است. تا به حال ۶۳ قمر به دور این سیاره کشف شده است. اگر به عکس های گرفته شده از مشتری نگاه کنیم، نوارهایی را در رنگ ها و اندازه های مختلف می بینیم که موازی با استوای سیاره، تمام سطح را پوشانده اند. این نوارها در واقع جریان هایی از گاز است که روی سطح گازی مشتری از گذشته تاکنون وجود داشته اند و هر کدام با سرعت های مختلف و جهت های گوناگون نسبت به یکدیگر در گردشند. در لبه این نوارهای رنگارنگ بر اثر برخوردی که با هم به دلیل اختلاف جهت حرکت و سرعت دارند، اصطکاک ایجاد می شود و موجب پدید آمدن توفان هایی مارپیچی می شوند که نمایان ترین آن را می توانیم در لکه یی قرمز و به بزرگی دو برابر زمین که به نام «لکه سرخ بزرگ مشتری» مشهور است، مشاهده کنیم.
مشتری به دلیل بزرگی، دارای گرانشی قوی است که در جارو کردن تمام خرده سنگ های اطراف خود همانند یک جاروبرقی عمل می کند حتی گاهی ستاره های دنباله داری که از کنار مشتری رد می شدند، به دام جاذبه مشتری افتاده و خرد و تکه تکه شده و بر مشتری سقوط کرده اند. برخی مواقع هم در این اجرام به دلیل جاذبه قوی مشتری انحرافاتی در مدارشان پدید آمده است.
فاصله میانگین مشتری از خورشید ۷۷۸۵۷۰۰۰۰ کیلومتر یا به عبارت دیگر حدود پنج برابر فاصله زمین از خورشید است. با توجه به این فاصله دمای میانگین این سیاره تقریباً منهای ۱۲۰درجه سانتیگراد است. البته هرچه به مرکز مشتری نزدیک تر می شویم، به دلیل افزایش فشار، دما هم بیشتر شده به طوری که در مرکز این سیاره دما به صورت شگفت انگیزی بالاست. مشتری در مدار بیضی شکل خود به دور خورشید با میانگین سرعت ۱۳ کیلومتر در ثانیه، ۱۲ سال زمینی طول می کشد تا یک دور کامل به دور خورشید بزند.
با توجه به جرم مشتری که ۳۱۸ برابر زمین و چگالی آن ۴/۱ برابر چگالی زمین است، جاذبه سطحی آن ۴/۲ برابر جاذبه روی سطح زمین است. به این ترتیب شخصی که هزار نیوتن روی زمین وزن دارد، در مشتری ۲۴۰۰ نیوتن وزن پیدا خواهد کرد. شتاب گریز از سیاره مشتری در سطح بالایی آن ۵۹ کیلومتر در ثانیه (در زمین=۱۱ کیلومتر در ثانیه) است یعنی اگر جسمی با این سرعت از سطح مشتری پرتاب شود دیگر به سطح این سیاره باز نخواهد گشت.
تا به حال کاوشگران زیادی برای بررسی مشتری به سمت این سیاره فرستاده شده اند که موجب کشف میدان مغناطیسی قوی و مشاهده رعد و برق در میان ابرهای مشتری شده است. این کاوشگران علاوه بر بررسی مشتری به اقمار در حال گردش به دور این سیاره هم توجه کرده اند تا جایی که توانسته اند وجود اقیانوس هایی از آب یخ زده که محل خوبی برای تشکیل حیات است و همچنین وجود فعال ترین آتشفشان های منظومه شمسی را بر سطح برخی از اقمار مشتری بیابند.
امین حمزه ئیان
www.Nutshell.ir
منبع : روزنامه اعتماد


همچنین مشاهده کنید