یک بیکاری خودخواسته

پنج سال از زمانی که "کامبیز دیر باز" سیمرغ بلورین بهترین بازیگری نقش مکمل جشنواره فیلم فجر را برای بازی در فیلم «دوئل» دریافت کرد، می گذرد. با این حال اگر سال گذشته نیز هیئت داوران یک سیمرغ دیگر به او اهدا می کرد، کسی چندان تعجب نمی کرد. وی با درخشش در فیلم " عیار ۱۴ " در فهرست نامزدهای دریافت سیمرغ جشنواره بیست و هفتم قرار گرفت، اما در رقابت با بازیگر پیشکسوتی چون " علیرضا خمسه" نتوانست سیمرغ را برای بار دوم از آن خود کند.
این روزها از کامبیز دیر باز زیاد می شنویم. بازیگری که به "کم کاری " و سخت گیری در پذیرش پیشنهادها شهرت داشت، در چند ماه اخیر روزهای پرکاری را پشت سر گذاشته است. او سال گذشته با سه فیلم کلبه(جواد افشار)، اخراجی ها۲ (مسعود ده نمکی) و عیار ۱۴ ( پرویز شهبازی) در جشنواره حضور یافت. اگر به این فهرست، نام فیلم یک گزارش واقعی ( داریوش فرهنگ) را هم اضافه کنیم، تعداد فیلم های او برای ضیافت سینمای ایران در سال ۸۸، به عدد چهار می رسد که رقم بالایی است. از بین این چهارفیلم " اخراجی ها۲" در فصل بهار به روی پرده رفت و سه اثر دیگر یعنی " یک گزارش واقعی" " کلبه " و " عیار ۱۴ " نیز در نوبت اکران قرار دارد. ضمن این که به تازگی پخش سریال تلویزیونی"در چشم باد" (مسعود جعفری جوزانی) آغاز شده است و او از این پس جمعه شب ها، میهمان خانه های مخاطبان پرشمار تلویزیون خواهد شد. با این حساب باید کامبیز دیرباز را یکی از پرکارترین بازیگران امسال بدانیم. بازیگری که در طول ۱۰ سال سابقه بازیگری اش در حدود ۱۲ فیلم بازی کرده، حالا بیش از هر زمان دیگری در معرض دید عموم قرار گرفته است. یادمان باشد او همان بازیگری است که پس از فیلم "دوئل" ۱۴ ماه بیکار بود و هیچ پیشنهادی را نپذیرفت.
● سیمرغ نگرفتن ناراحتم نمی کند
همان طور که اشاره شد، نقطه عطف کارنامه بازیگری " کامبیز دیرباز" فیلم " دوئل " احمدرضا درویش است. با این فیلم بود که «دیرباز» خودش را به منتقدان و داوران جشنواره شناساند و ورود یک بازیگر توانمند دیگر، به سینمای ایران را نوید داد. او از آزمون دشوار "دوئل " سربلند بیرون آمد. البته دیر باز خیلی خوش شانس بود که در نخستین حضور جدی اش در سینما، با بازیگران سرشناسی چون "پرویز پرستویی" ، " سعید راد" ، " پریوش نظریه" و " پژمان بازغی" هم بازی شد. او هم پای دیگر بازیگران این فیلم، بازی روان و یک دستی ارائه کرد و به خوبی از پس نقش خود برآمد. می گویند سینما مثل بازی فوتبال می ماند. در این میدان بازیگرانی موفق اند که بتوانند در یک بازی گروهی، هم با دیگران "پاس کاری" خوبی داشته باشند وهم در مواقع لازم دروازه را نشانه روند و نام خودشان را به عنوان زننده گل به ثبت برسانند. کامبیز دیر باز در فیلم "دوئل" با بازی در نقش یک رزمنده جنوبی با نام " یحیی"، هر دو ماموریت را به انجام رساند. او علاوه بر کسب سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل مرد از جشنواره بیست‌و‌دوم فیلم فجر، نامزد تندیس زرین بهترین بازیگر نقش مکمل مرد برای جشن خانه سینما نیز شد. وی در پاسخ به این سوال خراسان که چرا موفقیت جشنواره ای او در فیلم "دوئل " دیگر تکرار نشد، می گوید: به هرحال این که چه کسی برنده سیمرغ می شود بستگی به سلیقه یک هیئت پنج،شش نفره دارد و در این باره من تعیین کننده نیستم. با تمام احترامی که برای سیمرغ‌های داده شده قائلم، باید بگویم که من برای سیمرغ کار نمی کنم.اگرچه سیمرغ گرفتن خوشحالم می کند، ولی سیمرغ نگرفتن مرا ناراحت نمی کند.
● سیمرغ دوئل، اولین و آخرین جایزه
دو سال پس از فیلم "دوئل" او به جمع گروه بازیگران " به نام پدر" ابراهیم حاتمی کیا پیوست. در آن سال ها حاتمی کیا قصد داشت سینمای دفاع مقدسش را با لحنی جوان پسندانه بیان کند و برای اجرایی شدن این رویکرد، بازیگران نام آشنایی چون «کامبیز دیرباز» و " گلشیفته فراهانی" جزو بهترین گزینه‌ها بودند. فیلم ساز در این اثر موضوع تاثیرات مخرب جنگ بر نسل آینده را به چالش می کشد و بازیگران جوانش را، در قالب نقش های اصلی و سرنوشت ساز قرار می‌دهد.
یکی از زیباترین سکانس های فیلم، جایی است که میثم (کامبیز دیرباز) در اتاق عمل، حبیبه (گلشیفته فراهانی) را دلداری می دهد و سعی می کند شور روزهای سلامتی اش را، به او بازگرداند. میثم از یک سو درگیر یک رابطه عاطفی شده است و از سوی دیگر، نمی تواند نگرانی اش را بابت مجروح شدن پای هم کلاسی‌اش یعنی "حبیبه" پنهان کند. او این حس دوگانه را در کنش هایش نمایان می سازد و موجب ایجاد حس همذات پنداری مخاطب با نقش می شود.
دیرباز با فیلم "به نام پدر" برای دومین بار نامزد دریافت سیمرغ جشنواره فجر شد. اما این بار دستش به این جایزه نرسید تا سیمرغ فیلم " دوئل" تنها جایزه اش باشد. شاید به این دلیل که هر دو بازیگر اصلی فیلم یعنی " پرویز پرستویی" و " مهتاب نصیرپور"، سیمرغ به دست از جشنواره به خانه بازگشتند و جایزه ای برای دیگر بازیگران این فیلم باقی نمانده بود.
● اخراجی ها نقطه ورود به سینمای تجاری
«اخراجی ها»ی مسعود ده نمکی نقطه ورود " دیرباز" به سینمای تجاری است. بازیگری که دو تجربه موفق و تحسین‌شده در دو اثر در ژانر (گونه) "جنگ و دفاع مقدس" داشت، می توانست بهتر از این ها از دسترنجش بهره ببرد. اما او چنین نکرد و بازی در یک فیلم پیش پا افتاده و در عین حال پرسر و صدا را، به بازی در فیلم های درجه یک ترجیح داد. او قرار بود در این فیلم برداشت شخصی "مسعود ده نمکی" از رزمنده ای به نام " مجید خدمت" را بازی کند. شخصیتی که خلافکار و حبس کشیده و غیرتی است و زود خونش به جوش می آید. پاشنه های کفشش را می خواباند و به دلیل روحیه جوانمردانه ای که دارد، هم محله ای هایش از او حساب می برند. دیر باز موفق شد با طرز راه رفتن و ادای دیالوگ ها، این روحیه "مجید سوزوکی" را برای مخاطب باور پذیر کند. اما مشکل از آن جایی آغاز شد که اطرافیان شهید خدمت (فردی که نقش از روی ویژگی های او خلق شده بود) به این فیلم معترض شدند و عنوان کردند نقش ارائه شده، زمین تا آسمان با آن چه آن ها از این شهید بزرگوار دیده اند، تفاوت دارد. هم رزمان شهید خدمت در این رابطه، فیلم مستندی را ساختند و در آن تفاوت های مورد اشاره را برشمردند.
● از شنیدن شعار "ایول ایول" هم خوشحال می شوم هم ناراحت
«اخراجی‌ها» رکوردشکن شد و معادلات تجاری سینمای ایران را به هم ریخت. حضور "دیرباز" در نسخه اول اخراجی ها آن قدر تاثیرگذار بود که ده نمکی تصمیم گرفت با وجود شهید شدن شخصیت "مجید سوزوکی" در نسخه جدید فیلم، "دیرباز" را در نقشی جدید به کار گیرد. «اخراجی ها» حاشیه های پررنگ تر از متنی داشت که اجازه نمی داد، بحث کارشناسی درباره جنبه های ساختاری و محتوایی فیلم شکل بگیرد. با این حال خیلی ها معتقد بودند، اگر چه بازی «دیرباز» گام رو به جلویی برای او محسوب نمی شود، اما حضورش نقش بسزایی در فروش فیلم داشته است. او در پاسخ به این سوال که تا چه اندازه به نظر منتقدان اهمیت می دهد، می گوید: فیلم "اخراجی ها" را بیشتر منتقدان رد کردند. ولی از طرف مردم با استقبالی بی نظیر روبه رو شد. نظر منتقدان برای من مهم است، اما من برای مردم کار می کنم. دیرباز درباره تاثیرات اجتماعی فیلم و به خصوص شعار "ایول ایول" که زیاد شنیده می شود، می گوید: این شعار را که از زبان مردم می شنوم، هم خوشحال می شوم هم ناراحت.
خوشحال می شوم از این جهت که مردم این فیلم را دیدند و این نقش را پذیرفتند و من توانستم با این نقش، جایی در دل مردم پیدا کنم. ولی از طرفی هم ناراحتم که نتوانستم نقش بهتری بازی کنم. چون دلم می خواهد مردم با نقش بهتری، مرا به خاطر بسپارند و این اشکال از من است. سعی می کنم با کار بیشتر این اشکال را برطرف‌کنم. «دیرباز» در فاصله بازی در فیلم های "اخراجی ها ۱ و ۲" در یک فیلم تجاری دیگر با عنوان " انعکاس" بازی کرد، تا ثابت کند به سینمای گیشه و عامه‌پسند نیز بی‌علاقه‌نیست.
● یک بازی زیبا در دل سفیدی های برف
کامبیز دیرباز با نقش آفرینی در فیلم «عیار ۱۴» پرویز شهبازی بار دیگر نقش متفاوت و تاثیرگذاری را در کارنامه اش به ثبت رساند؛ شخصیتی کم دیالوگ و رازآلود که با ورودش به یک شهر ناشناخته ، حس ترس و دلهره را به مخاطب منتقل می کند. او در این فیلم نوعی بازی در سکوت را تجربه کرد. تصویری که از این شخصیت در ذهنمان مانده، مرد غریبه ای است که در نهایت خونسردی، یک پاکت تخمه در دست گرفته است و در ظاهر می خواهد آرامش یک شهر سرد برفی را بر هم بزند. اما «دیرباز» با بازی هوشمندانه اش تمام پیش بینی‌های مخاطب را بر هم می زند و به او نشان می دهد که قضاوت درباره روحیات و کنش های یک فرد، به همین سادگی ها هم نیست.
● سینما جای خطا کردن نیست
دیرباز متولد ۱۲ شهریور سال ۱۳۵۴ در منطقه قیطریه تهران است.او برای ورود به عرصه سینما و بازیگری پله های ترقی را یک به یک طی کرد.
ابتدا تحصیلات را در رشته بازیگری در دانشکده هنر دانشگاه آزاد اسلامی، به پایان رساند، سپس فعالیت هنری خود را از سال ۱۳۷۶ با حضور در تئاتر «سیاوش خوانی» آغاز کرد. پس از آن نخستین بار سال ۱۳۷۸ با فیلم «دختران انتظار» ساخته رحمان رضایی بازیگری سینما را تجربه کرد. خودش در این باره می‌گوید: من به این روند اعتقاد داشتم و به همین دلیل به دانشگاه رفتم و رشته تئاتر خواندم. در آن چهار سال دانشگاه فقط تئاتر کار کردم. جلوی دوربین سینما، جای خطا کردن نیست چون همه چیز ثبت می شود. در کل به نظر من تحصیلات دانشگاهی برای یک بازیگر شرط لازم است اما کافی نیست. این بازیگر علاوه بر فیلم های اشاره شده، بازی در مجموعه های تلویزیونی تب سرد و پریدخت (سامان مقدم) و پسران آدم (احمدرضا درویش) را نیز در کارنامه دارد. از دیگر کارهای سینمایی او می توان به «نغمه»، «سرگیجه» و «مقلد شیطان» اشاره کرد. در میان این ها سریال «پسران آدم» ناتمام ماند و «مقلد شیطان» نیز به دلیل نگرفتن مجوز، راهی به اکران پیدا نکرد. در میان فیلم هایی که دیرباز در آن ها بازی کرده است، یک مثلث طلایی به چشم می خورد: «دوئل» ، «به نام پدر» و «عیار ۱۴». سه فیلمی که وجه هنری کارنامه این بازیگر را پررنگ کرده است.اما بیشتر مردم او را با فیلم تجاری "اخراجی ها " می شناسند. یک بار دیگر آن بخش از صحبت های او را درباره شعار "ایول ایول " مرور کنید تا متوجه شوید چرا او از شنیدن این شعار هم خوشحال می شود و هم ناراحت.

احسان رحیم زاده

منبع : روزنامه خراسان