بررسی دلائل جرم گرایی اطفال و نوجوانان و نحوه ی پیشگیری از آن و ارائه ی راهکارهای سودمند ـ قسمت دوم

●فصل چهارم
▪نحوه ی پیشگیری از ارتکاب جرم توسط کودکان
● تعریف پیشگیری
در جرم شناسی، پیشگیری عبارت است از: به جلوی تبهکاری رفتن با استفاده از فنون گوناگون مداخله به منظور ممانعت از وقوع بزهکاری. از نظر علمی می توان گفت: مراد از پیشگیری هر فعالیت سیاست جنایی است که غرض انحصاری یا غیر کلی آن تحدید حدود امکان پیشامد مجموعه اعمال جنایی از راه غیر ممکن الوقوع ساختن یا ساخت و دشوار کردن احتمال وقوع آنهاست بدون اینکه به تهدید به کیفر یا اجرای آن متوسل شوند.
● انواع پیشگیری
۱. پیشگیری ابتدایی
پیشگیری ابتدایی عبارت از مجموعه وسایلی است که معطوف به تغییر شرایط جرمزای اطرافیان به طور کلی اعم از طبیعی و اجتماعی می باشند. به عبارت دقیق تر، پیشگیری ابتدایی راهکارهایی است که از طریق زمینه های اجتماعی و اقتصادی و دیگر زمینه های سیاست عمومی تلاش می کند. این حالت، به ویژه بر موقعیت جرم زا و علل ریشه ای ارتکاب جرم تأثیر می گذارد. هدف اصلی، ایجاد امیدوارکننده ترین شرایط برای زندگی است که شامل آموزش خانواده، ایجاد مسکن، استقلال و سرگرمی می باشد.
ایجاد یک محیط سالم[۱] : درپیشگیری اولیه به ریشه مسئله وعوامل خطرزای محیطی توجه می شود . این نوع پیشگیری سعی برآن دارد که امکان درگیر شدن با مسئله طوری پیش برود که هرگز محلی برای رشد مسئله وجود نداشته باشد . به همین علت استرا تژی های برنامه ضرورتا طوری ا نتخاب می شوند که بتوا نند عوامل مخا طره آمیز را کا هش دهند ، وضع قوا نین که بعضی از محدودیت ها را ایجاب می کنند ازآن جمله اند . برای مثال درجامعه ای که حمل اسلحه آزاد است ، این آزادی خود یک عامل خطر زای امکان درگیر شدن با مسئله بزه است . بنا براین منع حمل اسلحه یکی ازاستراتژی ها درآن جامعه خوا هد بود . درجدول شماره ۱نمونه ای از استراتژی های پیشگیری نوع اول معرفی شده ا ند .
اگر چه تناقضاتی دربعضی ازیافته های پژوهش درمورد کنترل بزه وجوددارد لیکن اکثر یا فته ها بیانگر آنند که برنامه های پیشگیری مستقیما تاثیر زیادی درکاهش رفتارهای بزهکارانه نداشته اند درمقابل به پژوهشهائی نیز بر می خوریم که نشان داده اند مداخله اولیه جامعه وخانواده متفقا در کنترل بزهکاری تاثیر دارند.عمده برنامه ریزیهای این مداخلات بر اساس یافته هائی است که نشان میدهند عوامل خانوادگی مانند : طلاق ، مرگ والدین، کثرت اولاد، فقدان حمایتهای روانی وبی توجهی به نیازهای عاطفی فرزندان بی انضباطی درخانواده ، وجود فرد بزهکار یا ناسازگار اجتماعی ، خیانت زن یا شوهر،اختلافات خانوادگی ،طرد ازخانواده، فقدان زمینه های تربیتی مناسب درخانواده، مسکن نامناسب از نظر فضای فیزیکی و فقر در تقویت و یا کنترل بزهکاری نقش دارند. عوامل اجتماعی مانند :بیسوادی ، رشد بی رویه جمیعت ، صنعتی شدن، اختلافات طبقاتی ،قوانین تحمیلی ، بی عدالتی اجتماعی ، بیکاری، جنگ، محیط اجتماعی نامناسب (زندگی در جوار بزهکاران) فقدان امکانات تفریحی سالم و قابل دسترس همه طبقات جامعه، زاغه نشینی، زورمداری سیا سی ، در کنترل ورشدبزه موثرند . به همین جهت استراتژی های مداخله ای خانواده گرا وجامعه گرا در پیشگیری نوع اول اهمیت پیدا می کنند .خلاصه اینکه درسطح اول پیشگیری عمده مسئولیت به عهده خانواده وجامعه است. بسیاری ازدیدگاه های روانشناختی ، سن مناسب برای سطح پیشگیری نوع اول را قبل از۸سالگی می دانند .[۲]
۲. پیشگیری ثانویه
معطوف به مداخله برای پیشگیری از لحاظ گروه ها یا جمعیت های در معرض خطر جرم است. این امر شامل شناخت زودهنگام شرایط جرمزا و نفوذهایی است که بر این شرایط اعمال می شود. برای این گروه ها می توان تدابیری خاص اندیشید; تدابیر حمایتی در خصوص کودکان خیابانی، کودکان متعلق به خانواده های معتاد و بی سرپرست یا بدسرپرست.
کاهش عوامل خطرزا : درپیشگیری ثانویه هدف کلی دورنگهداشتن فرد از فعالیت هایی است که خطر برچسب بزه را در فرد تقویت می کند . مثل کنترل خشم وخشونت ،کنترل خانواده بر رفتارهای ضداجتماعی ودوری ازدوستان بزهکار . پیشگیری نوع دوم نیز مانند پیشگیری نوع اول استراتژی های برنامه ریزی خود را براساس یافته های پژوهش ها طرح می کند و تاکید زیادی بر فرد و یا ارتباطات فرد دارد . به همین جهت استراتژی های پیشگیری نوع دوم از طریق یادگیری مهارت های زندگی اجتماعی و ارتباطات فردی از طرف دیگر تاکید می کند . اهمیت این سطح بهعنوان سطح پیشگیری کمک به افراد در معرض خطراست .[۳]
۳. پیشگیری ثالث
معطوف به پیشگیری از تکرار جرم در خلال اقدامات فردی برای سازگاری مجدد اجتماعی یا خنثی نمودن بزهکاران پیشین است. پیشگیری از تکرار جرم توسط پلیس و دیگر عوامل نظام عدالت کیفری صورت می گیرد; تدابیر مربوط از ضمانت اجراهای قضایی رسمی تا بازپروری مجرم و زندانی کردن. در بسیاری از اوقات به دلیل محدودیت ضمانت اجراهای مبتنی بر اصلاح و درمان، این نوع پیشگیری به تدابیر سرکوبگرانه تنزّل پیدا می کند.
کنترل موقعیت خطر : پیشگیری سطح سوم سعی می کند موقعیت مسئله رااصلاح ویادرآن مداخله کند وهدف آن پیشگیری از تکرار فعالیت هایی است که جرم شناخته می شود . برای این نوع پیشگیری لازم است درگیر مسائلی مانند تنبیه ، جریمه وبازتوانی از طریق نظام حقوقی وقضا شود . پیشگیری نوع سوم برنامه ریزی مداخله ای واداره موقعیت های خطرناک[۴] را براساس فعالیت هایی تنظیم می کند که ممکن است باعث بزهکاری شوند.[۵]
● اجرای پیشگیری
جرم شناسی پیشگیری یک علم عملی است، به گونه ای که عملکرد و تأثیر نظریه ها و نظریه پردازی های مربوطه تنها در مقام عمل و با ارزیابی اثرات واقعی اجرای آن تدابیر آشکار می شود. در حیطه پیشگیری این امر منوط به وظیفه یک یا چند نهاد خاص نیست، بلکه تدابیر مشخص پیشگیرانه باید توسط همه نهادهای جامعه مدنی نظیر خانواده، مدرسه، نهادهای مذهبی (مساجد)، شوراهای شهر و روستاها، سازمان های غیردولتی، اصناف و اتحادیه ها و همه نهادهای دولتی نظیر مجلس قانونگذاری، دادگاه ها، پلیس، سازمان های تأمین اجتماعی و شهرداری ها اجرا شود. این امر مستلزم تبیین دقیق اصول و تدابیر پیشگیرانه با توجه به انواع گوناگون آن تدابیر و نیز تبیین وظایف هر یک از مراجع پیشگیری و به ویژه نظارت خاص یک نهاد علمی مسئول است که بتواند با همه مراجع پیشگیری دولتی و اجتماعی رابطه برقرار کند و راهنمایی و آموزش لازم را در اختیار آنان قرار داده و اثرات اقدامات پیشگیرانه را ارزیابی نماید.
● تحصیلات اجباری
آموزش و پرورش مطلوب، یعنی آموزش و پرورشی که مشارکت و تفکر انتقادی را در کودک تقویت کند و با ارزش های مربوط به شأن و شرف آدمی عجین شده باشد، این قدرت را دارد که جامعه ها را در طول نسلی واحد دگرگون سازد. به علاوه تأمین شدن حق هر انسان در بهره مندی از تعلیم و تربیت موجب محافظت او از خطرهای گوناگون می شود; از جمله زندگی مقرون به صرفه.
در رابطه با جرم می توان گفت: یکی از عوامل بسیار عمده در عدم تطابق فرد با ارزش ها و هنجارهای جامعه، عدم آشنایی او با این ارزش ها و معیارها و به عبارت دیگر، عدم جامعه پذیری صحیح یا نقایص فرایند جامعه پذیری او می باشد. بعد از خانواده مدرسه نقش مؤثری در جامعه پذیری شایسته فرد دارد. آموزش و پرورش از جمله خدمات عمومی است که تک تک افراد جامعه باید از آن بهره مند شوند.
در ارتباط با اهمیت حق برخورداری از آموزش و پرورش همین قدر کافی است که بدانیم بین فقر و بی سوادی و محرومیت رابطه مستقیمی وجود دارد.
نکاتی را که در امر آموزش و پرورش بخصوص مدرسه باید به آنها توجه نمود عبارتند از:
۱. متون درسی;
۲. چگونگی تدوین برنامه درسی;
۳. رابطه معلم ـ دانش آموز;
۴. تشویق و تنبیه;
۵. رسیدگی به مشکلات مدرسه;
۶. برنامه ریزی اوقات فراغت.
● خانواده های بد سرپرست
خانواده های بد سرپرست به خانواده هایی اطلاق می شود که والدین نسبت به فرزندان یا فرزندخوانده هایشان خشونت فیزیکی و روانی اعمال می کنند، و نیز خانواده هایی که والدین یا یکی از آنها معتاد هستند و یا در معرض از هم پاشیدگی و طلاق قرار دارند. در این خانواده ها، کودکان و نوجوانان احساس آرامش نمی کنند. در چنین مواردی باید به مراجع خاصی برای اصلاح خانواده و یا نگهداری مؤثر از فرزندان آن متوسل شد. لازمه هرگونه اقدام در این زمینه آگاهی از وجود چنین اوضاع خطرناکی در خانواده هاست. این امر ایجاد یک دستگاه اطلاع رسانی دقیق در این خصوص را ضروری می سازد. همه اعضای جامعه باید از وجود نهادهای خاص حمایتی از کودکان (نظیر کمیسر کودکان، پلیس کودکان و سازمان های غیردولتی که در زمینه حمایت از کودکان و نوجوانان فعالیت می کنند) آگاه باشند تا بتوانند به راحتی با آنها ارتباط برقرار کرده و وضعیت خطرناک خود را عنوان نمایند. والدین نوجوان می توانند مسائل خاص نوجوان خود را در مراکز مشاوره و راهنمایی مطرح کرده و به نحو مناسبی خدمات دریافت نمایند.[۶]
● جرم و راه های پیشگیری از آن
خسارات جانی و مالی فراوانی که از پدیده ضداجتماعی به بار می آید دولت ها را از همان ابتدا وادار به مبارزه با این پدیده کرده است. درباره ضرورت مبارزه، به هیچ وجه اختلافی بین دانشمندان و صاحب نظران نیست و چنانچه اختلافی باشد درباره شیوه های مبارزه است; اینکه آیا باید راه مبارزه را منحصر به مجازات نمود یا آنکه راه های دیگری هم در نظر گرفت. برای مبارزه اساسی با پدیده ضداجتماعی باید با علل آن به مبارزه برخاست نه با معلول. قرن هاست که دولت ها راه مبارزه را محدود و منحصر به برقراری و تشدید مجازات نموده اند. این سیاست کیفری نه تنها از میزان بزه نکاسته، بلکه تعداد آنها روز به روز قوس صعودی پیموده است. از سوی دیگر، همان گونه که در بیماری های جسمی، پیشگیری به درمان ترجیح دارد، در بیماری های روحی و روانی نیز بهتر است پیش از آنکه فرد دچار اختلال گردد به فکر پیشگیری بود. در خصوص بزهکاری و جرم نوجوانان دو مسئله اهمیت دارد: اول اینکه چه عواملی آنان را به سوی جرم سوق می دهد و دوم اینکه چگونه باید شخص مبتلا را درمان نمود تا به تدریج از میزان جرم کاسته شود. مطالعات بسیاری توسط ویکس، دوئرا و رینک، روی مشاغل خانوادگی، وضعیت اقتصادی، تحصیلات والدین، وضعیت درس نوجوان در مدرسه و نیز طرز رفتار نوجوان و والدین در خانواده به عمل آمد. همچنین انجام تست های هوش و شخصیت و تمایلات تا میزان ۴۵ درصد برای تشخیص نوجوانان مجرم با موفقیت همراه بوده است. به عقیده کرو برای جلوگیری از جرم باید چهار اصل را رعایت نمود:
۱. حق داشتن فرزند و تعداد آنها باید نسبت مستقیم باتوانایی های جسمی، روانی، اقتصادی و عاطفی والدین داشته باشد.
۲. باید طرحی برای آموزش پدران و مادران امروز و فردا تهیه و اجرا گردد.
۳. مؤسساتی برای کمک و سرگرم کردن نوجوانان و انجام کارهای سودمند برای آنان دایر گردد.
۴. از توسعه و تراکم جمعیت در محله های فقیرنشین تا آنجا که امکان دارد جلوگیری به عمل آید. [۷]
● استراتژی های پیشگیری از بزهکاری
بهترین تمرین ها برای برنامه ریزی پیشگیری با توجه به نو بودن مسئله استفاده ازروش های مطالعه طولی وطراحی تصادفی است . ارزشیابی های زیادی در مورد برنا مه های پیشگیری درهمه سطوح انجام شده است لیکن نتایج این پژوهشها و ارزشیابی ها نتوانسته اند این ادعا را ثا بت کنند که طرح های مداخله ای موفقند . مرکز کنترل بیماری های آمریکا[۸] استراتژیهای جامعی را در مقابله با مسئله بزهکاری جوانان پیشنهادکرده است که عبارتند از :
۱- استراتژی های خانواده گرا
این استراتژی ها مهارت هایی راجهت تمرین آماده کرده است مانند آموزش وا لدین درمورد روش های فرزند پروری ،مهارت های ارتبا طی بین کودک وخانواده وحل مشکلات کودک وخانواده بدون تخلف وتنبیه . ملاقات های خانگی[۹] که قادرند منابع خطرزا در خانه معرفی کنند وزمینه های راهنمایی لازم برای نگهداری ورشد سالم کودکان رادر خانه فراهم کنند .
جدول۱- استراتژی های پیشگیری از بزهکاری
جامعه کنترل شخصی رشد اجتماعی
خانواده * قبل از ازدواج : آموزش د ر مورد اهداف زندگی مشترک
* قبل از تشکیل نطفه : ممنوع کردن باروری برای کسانیکه در معرض عوامل خطر زای مختلف و چندگانه قرار گرفته اند. ( این موضوع نقض قوانین حقوق بشر است)
*هنگام تولد : فراهم کردن شرایط مناسب برای وضع حمل به طوریکه تمام عوامل خطر را در نظر داشته باشند
* بعد از تولد : ایجادوابستگی کودک به خانواده * حمایت هایجامعه در آماده کردن جوانان برای تشکیل خانواده
* حمایت های مربوط به دوران بارداری
*مراقبت های حین زایمان توسط پزشک و تیم پزشکی
* تامین بهداشت
*تامین مسکن
* مراقبت از خانوادهبرای ایجاد وابستگی از طریق آموزش
* افزایش تعداد سازمانهای حمایتی
همتایان * آگاهی از قوانین اجتماعی
قطع ارتباط با دوستان بزهکار * درگیر کردن اطفال در فعالیتهای اجتماعی سالم
* شناساندن حس همکاری
مدرسه * ایجاد نظم و انضباط
* تقویت رفتارهای مناسب از طریق پاداش دهی
* افزایش مهارت های اجتماعی و ارتباطی و زندگی * مشخص کردن ارزش های جامعه توسط مدرسه ، خانواده ، بچه ها
* درگیر کردن بچه ها با تکالیف درسی به صورت پروژه های گروهی
*تعیین تکالیف درسی که بخشی از وقت کودکان به آن اختصاص یابد
کار * شرایط ورود به کاز طبق قانون تعریف شود ( محدودیت های مربوط به سن کار رعایت شود )
* کار نیمه وقت بدون تنظیم قرارداد انجام شود
*حقوق زمان بیکاری پرداخت شود ( در مورد افرادی مه شرایط احراز را دارند *کار تمام وقت
* آزادی صنعتی
* ادغام کار با مطالعه
۲- استراتژی جامعه گرا
این استراتژی مهارت لازم برای حل مشکل و مشکلات را فراهم می کند به طوریکه کودکان قادر باشند به جای برخورد بزهکارانه و متخلفانه مسئله را به طریق درست حل نمایند .
جدول ۲ – گام های طراحی استراتژی های موثر پیشگیری و درمان
گام اول
تشخیص اولین اقدام در موضع پیشگیری ، بررسی کمی و کیفی داده های قبلی است که به نوعی شیوع رفتار های بزهکارانه را در جامعه تایید می کند . مقایسه مشکلات ، تبیین عوامل خطر، آگاهی از آمار سازمان های مختلف بهداشتی تربیتی ، نظر سنجی از جامعه و محققینی که در زمینه بزه مطالعه می کنند ضرورت دارد .
گام دوم
شناخت گروه هدف بعد از تشخیص رفتار بزهکارانه ، جامعه درگیر را برای مداخله مشخص کنید . مطالعه در مورد ویژگی های گروه هدف و عوامل زمینه ای آن بر اساس برنامه ریزی و مشخص کردن استراتژی های مداخله است . توجه داشته باشید استفاده از برنامه های مداخله ای باید آسان و قابل دسترس باشد
گام سوم
تبیین هدف هائ تحلیل آن سومین اقدام مشخص کردن هدف های برنامه مداخله است .
تحلیل هدف ها از نظر قابلیت دسترسی و سهولت در دسترسی در این مرحله انجام می شود .
گام چهارم
طراحی و اجرا این مرحله برای دسترسی به هدف ها برنامه ریزی می شود . منابع حمایت کننده و درگیر مشخص می شوند . آموزش های لازم جهت مداخله صورت می گیرد و برنامه طراحی شده به اجرا در می آید.
گام پنجم
نظارت و ارزشیابی در آخرین مرحله ، برای پایش و ارزشیابی طرح مداخله برنامه ریزی می شود . نظارت در طول برنامه سبب می شود برنامه به همان نحو پیش بینی شده ، پیش رفت نماید . عمل ارزشیابی مب تواند اثر بخشی برنامه و نکات قوت و ضعف را مشخص کند .
۳-استراتژی های پایشی
بیشتر بر پایه الگوهای تربیتی مثبت بزرگسالان استوار است ومی تواند خطر رفتار بزهکارانه را کاهش دهد. درتدوین استراتژی ها مداخله توصیه هایی شده است که در جدول ۲ خلاصه شده است . توجه داشته باشید در برنامه های پیشگیری از بزهکاری مدل برنامه پیشگیری پزشکی که شامل تشخیص ودرمان باشد چندان کارآیی ندارد. بهترین رهیافت در برنامه ریزی استراتژی های هدف گرا وجامعه گرا است .اگر چه باید توجه داشت که یک برنامه هرگز جوابگوی همه جوامع نیست .اما عناصری از برنامه که لازم است مورد توجه قرار بگیرند عمدتا مشترکند این نقاط مشترک عبارتند از:توجه به افراد در معرض خطر ،توجه چند جانبه در مداخله،توجه وحمایت از مجریان برنامه وارزشیابی برنامه های پیشگیری .
پدیده بزهکاری در بین نوجوانان و جوانان و راههای پیشگیری
بزهکاری یک پدیده بسیار پیچیده اجتماعی است که در محیط های اجتماعی مختلف به شکل های متفاوتی دیده می شود . تعریف بزه و رفتار بزهکارانه در هر جامعه ای توسط قوانین حقوقی و هنجار های اجتماعی آن جامعه مشخص می شود . اگرچه در بیشتر جوامع ، بزه به عنوان رفتاری قابل تنبیه از طرف قانون تعریف شده است ،
اما صرفاً در تبیین آن مفهوم حقوقی مسئله کافی نیست . بزهکاری به معنای تعدادی متغیر از اعمال ارتکابی علیه احکام قانونی که می تواند ماهیت های مختلفی داشته باشد ، وجه مشترک تمام جوامع انسانی است . دورکیم[۱۰] جامعه شناس فرانسوی بزه را چنین تعریف می کند " هر عملی وقتی جرم محسوب می شود که احساسات قوی و مشخص وجدان جمعی ( گروهی ) را جریحه دار سازد . " روش تحقیق پیمایشی است و بر اساس داده های آماری استان تهران و سالنامه آماری جمعیتی اقتصادی اجتماعی به تجزیه و تحلیل پرداخته شده است و با استفاده از فرمولهای آماری ، ۶۵ نفر به عنوان نمونه انتخاب شده اند. و نمونه گیری به صورت تصادفی ساده در بین نوجوانان کانون اصلاح و تربیت استان گلستان می باشد و همچنین از شیوه مصاحبه نیز استفاده می شود .
نتایج تحقیق : بررسی های بعمل آمده نشان می دهد که باید فرزندان را از محبت سیراب کرد ، برای نوجوان ارزش قائل شد و همچنین تفریحات سالم برای فرزندان فراهم کرد و همچنین تعلیم و تربیت و آموزش های صحیح و دادن آگاهی به موقع به جوانان آنها را در مسیر درست راهنمایی می کند و با افزایش مراکز خدمات روانشناختی و مشاوره در همه مراحل زندگی ، کمک موثری در جهت مصون نگه داشتن افراد در برابر ارتکاب بزهکاری و اعمال مجرمانه جلوگیری می شود .
۱ - مجموعه افراد بررسی شده ازلحاظ گروه سنی دربند اصلاح وتربیت استان گلستان در۳ طبقه به شرح ذیل قرارگرفته اند :
( توزیع فراوانی افراد بررسی شده بر حسب گروه سنی )
سن فراوانی درصد
۱۷-۱۵ ۱۰ ۴۰/۱۵
۲۰-۱۸ ۳۵ ۸۰/۵۳
۲۳-۲۱ ۲۰ ۸۰/۳۰
جمع ۶۵ ۱۰۰
براساس نتایج بدست آمده ازاین بررسی هایی که دربند اصلاح وتربیت استان گلستان صورت گرفته است . سن نوجوانی یعنی ۲۰- ۱۸ سالگی بیشترین رقم بزهکاری با (۸/۵۳ درصد )را داشته است .بزهکاریها در نوجوانان از این جهت چشمگیر است که آنان نیروی فوق العاده ای دارند ومی توانند مشکلی جدی برای خانواده واجتماع خود ایجاد کنند .
۲- مجموع افراد بررسی شده از لحاظ سطح تحصیلات در بند اصلاح و تربیت استان در۴طبقه به شرح ذیل تقسیم شده اند :
( توزیع فراوانی افراد بررسی شده بر حسب سطح سواد )
تحصیلات فراوانی درصد
بیسواد ۱۶ ۶۰/۲۴
ابتدایی ۲۱ ۳۰/۳۲
راهنمایی ۲۰ ۸۰/۳۰
متوسطه ۸ ۳۰/۱۲
جمع ۶۵ ۱۰۰
همانطوری که جدول فوق نشان می دهد که ازمجموع افراد مورد بررسی ،بیشترین فراوانی مربوط به افرادی است که دارای تحصیلات ابتدایی (با ۳۰/۳۲ درصد ) وکمترین فراوانی نیزبه افراد باسطح تحصیلات متوسط (با ۳۰/۱۲ درصد )تعلق دارد. به عبارت دیگر با افزایش سطح تحصیلات ازتعداد اینها کاسته شده ودرمواقع اغلب آنان رامددجویان کم سواد تشکیل می دهند .
۳- مجموع افراد بررسی شده ازلحاظ جرم دربند اصلاح وتربیت استان گلستان در۴طبقه به شرح ذیل تقسیم شده اند .
( توزیع فراوانی افراد بررسی شده بر حسب نوع جرم )
جرم فراوانی درصد
سرقت ۲۸ ۰۷/۴۳
ایراد ضرب ۱۹ ۲۵/۲۹
اعتیاد ۱۵ ۰۷/۲۳
قتل ۳ ۶۱/۴
جمع ۶۵ ۱۰۰
همانطوری که جدول فوق نشان می دهد که ازمجموع افراد موردبررسی ،بیشترین فراوانی مربوط به جرایم سرقت (با ۰۷/۴۳درصد وکمترین فراوانی نیز مربوط به جرایم قتل (با۶۱/۴درصد )می باشند بقیه افراد بزه اعتیاد وموادمخدر وایراد ضرب وجرح ذکر کرده اند.۴- مجموع افراد موردبررسی شده ازلحاظ تعداد خانوار در۴طبقه به شرح ذیل تقسیم شده اند .
( توزیع فراوانی افراد بررسی شده بر حسب تعداد خانوار )
تعداد خانوار فراوانی درصد
۵-۲ ۱۰ ۴۰/۱۰
۹-۶ ۳۲ ۲۳/۴۹
۱۳-۱۰ ۲۱ ۳۰/۳۲
۱۷-۱۴ ۲ ۰۷/۳
جمع ۶۵ ۱۰۰
همانطوری که جدول فوق نشان می دهد بیشترین فراوانی مربوط به افرادی هستند که تعداد خانوار آنان از ۶تا۹نفر باشند. درواقع این نشان دهنده اینست که خانواده پرجمعیت بیشتر مرتکب جرم می شوند شاید علتش نیز این است که بخاطر پرجمعیت بودن خانواده ،والدین نمی تواند به فرزندانشان ازنظر عاطفی رسیدگی نمایند .
۵- مجموعه افراد بررسی شده ازلحاظ مدت تحمل کیفری در۴طبقه به شرح ذیل تقسیم شده اند .
( توزیع فراوانی افراد بررسی شده بر حسب مدت تحمل کیفری )
مدت تحمل کیفری به ماه فراوانی درصد
۶-۱ ۳۷ ۹۲/۵۶
۱۲-۷ ۳۶ ۶۱/۲۴
۱۸-۱۳ ۷ ۷۷/۱۰
۲۴-۱۹ ۵ ۷۰/۷
جمع ۶۵ ۱۰۰
با توجه به جدول فوق ملاحظه می شود که اکثر افراد بررسی شده ،مدت تحمل کیفری کوتاهی داشته یعنی از بین ۶۵نفرافراد بررسیشده ۳۷نفر آنان (با ۹۲/۵۶درصد ) تحمل حبس تا۶ماه می باشد در واقع این نشان دهنده اینست که هرچه برمیزان تحمل کیفری افزوده می گردد از تعداد آنان کاسته می شود .
۶- مجموع افراد بررسی شده ازلحاظ سابقه کیفری در۴طبقه بشرح ذیل تقسیم شده اند.
( توزیع فراوانی افراد بررسی شده بر حسب سابقه کیفری )
سابقه کیفری فراوانی درصد
۱ ۴۵ ۲۵/۶۹
۲ ۱۵ ۰۷/۲۳
۳ ۲ ۰۷/۳
۴ ۳ ۶۱/۴
جمع ۶۵ ۱۰۰
همانطوری که جدول فوق نشان می دهد ازبین افراد بررسی شده دربنداصلاح وتربیت استان افراد باسابقه به مراتب کمتر ازافراد بدون سابقه است ازبین ۶۵موردبررسی شده ۴۵مورد آنان یعنی (۲۵/۶۹درصد ) دارای یکبار سابقه هستند بقیه افراد بررسی شده دارای ۲بار یابیشتر سابقه دارند .
۷- جدول زیر وضعیت خانوادگی بزهکاران دربند اصلاح وتربیت رانشان می دهد .
( توزیع فراوانی افراد بررسی شده بر حسب مشکل خانوادگی )
سابقه کیفری فراوانی درصد
فوت والدین ۱۵ ۰۷/۲۳
طلاق ۱۰ ۳۸/۱۵
ازدواج مجدد ۱۱ ۹۲/۱۶
اعتیاد والدین ۱۵ ۰۷/۲۳
ناسازگاری والدین ۳۵ ۱۵/۵۳
جمع ۶۵ ۱۰۰
« ازاطلاعات فوق می توان استنتاج نموده خانواده بزهکاران دچار نوعی اختلال واشکال است . ۱۵/۵۳ درصد ناسازگاری درخانواده هایی که پدر ومادرزنده بود وباهم بوده اند نمایانگر ارتباط نادرست خانوادگی است که می تواند باعث اقدام به بزه درنوجوانان گردد. و۴۷/۳۸ درصد آنان ازمحبت لازم که اعضا خانواده رابیکدیگر نزدیک می کند محروم بوده اند . بطور کلی می توان چنین استنتاج کرد که روابط خانوادگی دراین بزهکاران مطلوب نبوده واشکالات مختلف خانوادگی وجود داشته است . » [۱۱]
بررسی انجام شده دربند اصلاح وتربیت استان نشان می دهد که دربزهکاری نوجوانان روابط و اشکالات خانوادگی وجود داشته وبصورت زیر بوده است .
۱- نداشتن سرپرست و جدا بودن پدر و مادر از یکدیگر
۲- ناهنجاریهای خانوادگی و وجود اختلاف بین پدر ومادر
۳- عدم توجه به تربیت فرزندان و فقدان راهنمایی لازم به آن
۴- سخت گیری پدر و مادر و بدرفتاری آنان با فرزندان خود
۵- ظلم و ستم ناپدری یا نامادری
●پیشگیری و بازداری اطفال و نوجوانان در مقابل بزهکاری :
روشهای درمانی بسیار زیادی برای درمان وکاهش بزهکاری مورد استفاده قرارگرفته است اعتقاد عمومی بر اینست که گسترش برنامه های اجتماعی نظیر :گواهی پیش از ازدواج ،تاسیس درمانگاههای ویژه برای زنان باردار وایجاد زایشگاهها ودرمانگاههای ویژه نوزادان ،برقراری وکمک هزینه های خانوادگی وبالا بردن سطح آموزش وپرورش ،روان درمانی فردی وگروهی ،خانواده درمانی اصلاح رفتار ،کارآموزی ،تفریح ومطالعه کتاب وچندین عوامل دیگر ،متناسب ترین راه برای پیشگیری ومقابله با زمینه های بروز ارتکاب جرم وبزه ،بصورت تیتر وار مورد اشاره قرار می گیرند.
الف)ایجاد محیطی آرام و سالم در خانواده :[۱] برای اینکه خانواده از محیطی آرام و سالم برخوردار باشد رعایت نکاتی ضروری است .
۱-برقراری دوستی و تفاهم بین والدین : دوستی وتفاهم پدر ومادرموجب آسایش خاطر و اطمینان کودک و نوجوا نان درخانواده می گردد . ازهنگامی که نوزاد چشم به جهان می گشاید به محبت ، لبخند ، مواظبت ونگهداری نیازمند است . از این رو اگر درمواردی مشکلات ومسائلی درروابط پدرومادر وجودداشته باشد ،لازم است این مسائل را بین فرزندان آشکار نکنند یا احیا نا یکی درغیاب دیگری به انتقاد وبدگویی از طرف مقابل نپردازند . اگر پدرنزدفرزندان ، مادررامورد اهانت داشت ؟ پس باید در روابط خانواده سعی شود با گذشت و سازش روابط عمومی صمیمانه را روز به روز مستهکم تر ساخته و انتظارات نامعقول و سخت گیری صمیمیت رابه سردی و درگیری تبدیل نکنیم که در این صورت اولین کسی که ضربه خواهد خورد ، فرزندان معصوم و بی گناه می با شد .[۲]
۲- همبازی شدن با کودک ونوجوان : والدین باید امکان سرگرمی ، استراحت وتفریحات سالم را برای فرزندانشان فراهم کنند . شرکت درمسابقات ورزشی ، رفتن به پارک وترتیب دادن مسافرتهای دسته جمعی ، رفتن به باشگا ه های ورزشی وتفریحی ، فرهنگی ومجامع دینی می تواند از بزهکاری جلوگیری کند . تفریح وورزش با کودکان ونوجوانان همیشه لذت بخش وشادی آفرین است .[۳]
۳- احترار از رقابت درجلب محبت فرزندان : اگر والدین بخواهند که فرزندان آنها در کنارشان باقی بمانند ومسائل ساده باعث ارتباط روحی آنان نشود،باید بتوانند رابطه ای صمیمانه با فرزندان خود داشته باشند.علاوه براین ،وجود رابطه صمیمانه میان والدین و فرزندان محیط خانه را به پناهگاهی عاطفی وامن برای فرزندان تبدیل می کند که آنها می توانند درآن آرام گیرند،احساس امنیت کنند.
اگر محیط خانواده برای اعضای آن یک محیط دوستانه باشد ودختر بتواند در مواقع حساس که با یک بحران روحی روبرو می شود، موضوع را با پدر و یا مادر خود مطرح کند،قطعا از بسیاری از انحرافات که در سر راه دختران قرار می گیرد ،جلو گیری خواهد شد. [۴]
۴-عدم ایجاد ناسازگاری در محیط خانواده: ناسازگاری محیط خانواده ،کودکان ونوجوانان را تحت تاثیر قرار می دهد .اگر اختلاف والدین به طلاق وجدائی منتبح گردد و طفل از محبت و توجه والدین یایکی از آنها محروم شود، از محیط زندگی گریزان و اصولا دلسرد و افسرده خواهد شد و این وضع او رابه راه انحراف،لغزش و بزهکاری خواهد کشانید. [۵]
۵-عدم پرخاشگری والدین نسبت به خود و یا نسبت به فرزندان: پرخاشگری والدین نسبت به یکدیگر ویا نسبت به فرزندان خود،کودک را از محیط خانواده فراری وناراضی می سازد وممکن است این عدم رضایت او را به سمت بزهکاری سوق دهد . [۶]
۶-پرورش حس اعتماد به نفس: ازدست دادن اعتماد به نفس موجب فلج شدن فکروروح انسان می شود، او را ازخود مایوس ومتکی وابسته به دیگران بار می آورد . والدین به جای اینکه همواره روی نقاط ضعف فرزند خود انگشت بگذارد وبخواهند وبخواهند از طریق سرزنش او را اصلاح کنند، بایددرکنار نقاط ضعف بیشتر به نقاط مثبت وامتیازات او توجه کنند و در این زمینه او را تائید و تشویق نمایند تا اعتماد به نفس او بیشترشود. توجه به نقاط مثبت باعث ایجاد و اعتماد نسبت به والدین و برقرار ارتباط روحی و عاطفی با آنها می شود.[۷]
۷- حفظ شخصیت فرزندان: جوانان ونوجوانان دوست دارند شخصیت او مورد توجه و احترام قرار گیرد و به همین سبب به صورتهای مختلف به ابراز شخصیت می پردازد. اگر روزی دست به خطا زد ، سعی می کند که آن را از دید دیگران پنهان سازد تا خوار نشود. از این حیث شایسته است:[۸]
اولا: از هر عملی که باعث خدشه دار کردن عزت و کرامت فرزندان می شود،اجتناب کنیم.اهانت،تحقیر،بکاربردن الفاظ طعن آلود، سرکوفت زدن ،شکست ها را به رخ او کشیدن، سرزنش بی جا، عواملی هستند که باعث از میان رفتن احساس شخصیت در فرزندان می شود.
ثانیا: برای اصلاح ومعایب فرزندان خود از روش های غیر مستقیم استفاده کنیم.
ثالثا: اگر لازم آید که خطائی را بخواهیم بطور مستقیم یاد آوری کنیم بهتر است این تذکر بصورت علنی و آشکار در حضور دیگران نباشد. ویا اگر فرزند خودش عذرخواهی کرد باید عذر او را به راحتی پذیرفت.
۸- مشورت با فرزندان : [۹]این مشورتها سبب می شود :
اولا آنها احساس کنند که در خانواده به حساب می آیند بدین ترتیب آنچه را که دردل دارند با والدین خود درمیان بگذارند وهمین امر سبب پیدایش صمیمت و همدلی در خانواده می گردد.
ثانیا: اگر فرزندان مورد مشورت قرار گیرند این امرسبب می شود والدین به تدریج راه و روش فکر کردن و تصمیم گیری را به آنان بیاموزند برخی از افراد با وجود برخورداری از تحصیلات عالی ، در تصمیم گیری بسیار ناتوان بوده ودر زندگی اجتماعی وخانوادگی با مشکلات جدی روبرو می شود. این گونه افراد کسانی هستند که در محیط خانوادگی به درستی پرورش نیافته اند.[۱۰]
۹- ابراز مهر و محبت به فرزندان :[۱۱]
باید فرزندان را از مهر ومحبت سیراب کرد. محبتی که فرزندان در خانواده می بیند، موجب آرامش روانی آنها شده وهمین آرامش روان آنها را ازتمایل به بسیاری از لغزش اخلاقی باز می دارد.[۱۲] البته باید خاطرنشان نمود که تاکید برمحبت به معنای افراط نیست محبت باید چنان باشد که:
اولا: فرزندان بیش از حد وابسته بار نیایند وبتوانند درغیاب والدین روی پای خود بایستند وهمواره خود را محتاج توجه ویاری آنها نبینند.
ثانیا محبت افراطی باعث میشود که فرزند از خود راضی ، پرتوقع داری بار بیاید هنگامی که وارد اجتماع می شود چون توقعات او برآورده نمی شود ، سرخورده ومایوس وافسرده می گردد .
خلاصه والدین باید در رفتارهای خود به نکات زیر توجه داشته باشند:
* با کودک و نوجوان ارتباط گرم وعاطفی برقرار کند.
* برای نوجوان ارزش قائل شوند واز به کار بردن صفاتی که بی ارزش را القاء می کند ، پرهیز کنند.
* در حل مسائل به جای پرخاشگری برخورد منطقی داشته باشند تا برای نوجوان الگو شود.
* نوجوان را از توجه به لذات زود گذر مسخ کنندونظرآنان رابه لذات درازمدت ومنطقی جلب کنند.
* زمینه استفاده ازتفریحات سالم وارزشهای مناسب رابرای فرزندان خود فراهم کنند.
* ازتنبیه نوجوان پرهیز کنندواز پاداشهای مناسب در مقابل رفتارهای مطلوب استفاده نمائید.
* از تماشای فیلم های غیر اخلاقی توسط کودکان ونوجوانان جلوگیری به عمل آورند.
در همین راستا، افزایش مراکز خدمات روان شناختی ومشاوره وارتقاع سطح فرهنگی عمومی برای مراجعه به این گونه مراکز درهمه مقاطع زندگی، مخصوصا در دورانهای بحرانی کمک موثری در جهت مصون نگهداشتن افراد در برابر ارتکاب بزهکاری و اعمال مجرمانه محسوب می گردد.
و جان کلام این که : اگربسیاری ازخانواده های ما و مربیان اجتماع به این عشق مولا علی (ع ) که می فرمایند : (همانا قلب وجان وروان جوان مانند زمین خالی ، آماده ای است که هربذری درآن پاشیده شود می پذیرد وباورش میکند .)ارج نهاده بودند وتعلیم وتربیت وآموزشهای صحیح ودادن آگاهی به موقع به جوانان ونوجوانان بذرراستی ودرستی رادرنهاد آنان کاشته بودند امروز باتصمیمی جدی واستوار به استقبال امورزندگی فردی واجتماعی می شتافتند ولی متاسفانه این بذر به موقع درنهاد آنان پاشیده نشده وقلب آنان سخت گردیده وعقل وفکرت آنان به امور دیگری مشغول است وبار کجی دردست آنهاست که آنان را به سرمنزل مقصود واقعی نخواهد رساند . [۱۳]
●فصل آخر
●بحث و نتیجه گیری
بیشترین احتمال وقوع بزهکاری در نوجوانان مربوط به سنین ۱۶ و ۱۷ سال است که این سالها دوران سپری نمودن و گذار از بحران بلوغ و هویت می باشد. در واقع نواسانات خلقی، سرکشی ،رفتارهای تکانشی و بی توجهی به هنجارهای جامعه نشات گرفته از شخصیت تثبیت نشده و در حال شکل گیری نوجوانان و از مشخصات این دوره از رشد آدمی است که عموما خانواده ها نسبت به این مهم به درستی واقف نیستند .
۵/۱۹ درصد نوجوانان بزهکار در پژوهش حاضر به جرم و ضرب و جرح با چاقو و دعوا به کانون ارجاع شده اند. عمدتا ایراد ضرب و جرح چه به عمد و چه غیر عمد در میان نوجوانان بسیار زیاد است و اغلب در هنگام بازی ، شوخی و بعضی از اوقات به قصد انتقام واقع می شود و معمولا جز جرائم اتفاقی است. در این مطالعه ۵/۱۸ درصد جرائم بزهکاری نوجوانان مربوط به سرقت می باشد که به نوعی نشان دهنده نامناسب بودن وضعیت اقتصادی خانواده ، زندگی در خانواده های پر مشغله و بیکاری است.
بیش از ۲۰ درصد نوجوانان بزهکار بنا به دلایلی نظیر فوت ، جدایی و طلاق و صدق والدین با یکی از آنها زندگی می کنند که این موضوع می تواند عوارض نامطلوبی بر رشد روانی ، اجتماعی و عاطفی کودکان و نوجوانان داشته و آنان را در معرض خطر قرار دهد.
۲۴ درصد نوجوانان بزهکار سابقه حضور کمتر از یک هفته در کانون اصلاح و تربیت دارند ، یعنی در مراحل اولیه پذیرش کانون را ترک می کنند در واقع با ورود به کانون فقط برچسب بزهکاری به آنها زده می شود و عملا هیچ اقدامی در راستای توان بخشی و اصلاح رفتار آنها صورت نمی گیرد. حدود ۲۰ درصد از نوجوانان بزهکار سابقه تکرار بزه و عدد مجرد به کانون اصلاح و تربیت داشته اند ، یافته ها نشان دهنده این موضوع است که کانون های اصلاح و تربیت در جهت توان بخشی و درمهن نوجوانان بزهکار موفقیت چندانی نداشته اند.
بطور کلی حاکم بودن روابط مطلوب در درون خانواده رشد ذهنی ، عاطفی ، روانی و اجتماعی فرزندان را امکان پذیر می سازد و مهمترین گام در پیشگیری از به انحراف کشیده شدن آنها است. عملکرد نامطلوب خانواده موجب آشفته شدن روابط عاطفی بین اعضای خانواده می شود در نتیجه در یک دور باطل از تعاملات پیچیده زمینه بروز برای مشکلات روانی و رفتاری بیشتر و شدیدتر خواهد شد.
می توان با ۹۹ درصد اطمینان گفت که بین عملکرد کلی خانواده های نوجوانان بزهکار و غیر بزهکار تفاوت معنی داری وجود دارد ، در واقع هر چه سطح عملکرد خانواده پایین باشد احتمال بروز رفتارهای بزهکارانه در بین نوجوانان بیشتر خواهد بود این موضوع را باید مدنظر قرار داد که عملکرد خانواده به عنوان یک عامل پیش بینی کننده مهم برای بروز اختلالات رفتاری می باشد.
اساسا نقشهای خانوادگی زمانی به موثرترین شکل تحقق می یابد که در برگیرنده تمام کارکردهای ضروری خانواده باشند و بطور عادلانه بین اعضا تقسیم شود و همچنین درباره انجام وظایف اعضا پی گیری مستمری انجام گیرد ، در خانواده های نوجوانان بزهکار به خاطر از هم گسیختگی و غفلت خانوادگی تخصیص نقشها در خانواده به درستی صورت نمی گیرد والدین دچار غفلت شده و به مسائل تربیتی ، تحصیلی ، اقتصادی و تفریحی کودکان و نوجوانان اهمیت نمی دهند و آنها را به حال خود رها کرده و فرزندان بیشتر به اجتماع و گروههای همسالان روی می آورند و نظارت والدین برروی آنها کم می شود.
عموما مرزها در خانواده های نوجوانان بزهکار شرایط مناسبی ندارد ، چنین خانواده هایی احتمالا اعضایش را به سمت رفتارهای مخرب و پرخاشگرانه پنهانی سوق می دهد و مبارزه برای کسب قدرت در خانواده شدت می گیرد. نقشهای خانوادگی در خانواده های نوجوانان غیربزهکار و بزهکار متفاوت می باشند و در خانواده های نوجوانان غیربزهکار نقشها شرایط مطلوبتری دارند. چون نقشهای خانوادگی شامل: نقشها و وظایف اعضای خانواده ، چگونگی تقسیم وظایف بین اعضا ، قدرت برنامه ریزی برای ادای وظایف ، تبیین نقشها و مرزها برای اعضا و وضع مقررات برای برقراری نظم در خانواده های نوجوانان بزهکار نسبت به نوجوانان غیربزهکار در سطح پایین تر می باشد. این امر تاثیر زیادی در ایجاد رفتار بزهکارانه آنان داشته است.
در واقع این موضوعات باعث شده اند که خانواده های نوجوانان غیربزهکار محیطی امن برای آنها بوده و نوجوانان با پناه بردن به آن از گزند آسیب ها دور باشند. ضعف در اجرای نقشهای خانوادگی یکی از زمینه های اصلی بروز اختلالات رفتاری به ویژه بزهکاری در نوجوانان است.
در گروه نوجوانان بزهکار و غیربزهکار در مسائلی نظیر قدرت ابداع خانواده در حل مشکلات خویش ، حمایت از یکدیگر در مواقع بحران ، تدبیر راههایی برای حل مشکل ، ارزشیابی راه حل های اعمال شده، ارتباط صریح ، اعتماد متقابل ، مسئولیت پذیری ایجاد مقررات و آگاهی از مسائل سایر اعضای خانواده با یکدیگر تفاوت دارند واین تفاوت می تواند زمینه ساز بروز رفتارهای ضد اجتماعی در فرزندان نوجوان خانواده گردد.
اصولا وجود مهر و محبت در کانون خانواده به تقویت ایمان ، تلقین ارزشهای اخلاقی و به وجود آمدن خودپنداری مثبت در نوجوانان کمک می کند و اثر مهمی در رفتار نوجوانان دارد ، همچنین ایجاد روابط صمیمی در خانواده محیطی مناسب جهت طرح مشکلات و مسائل نوجوانان و وسیله ای مناسب برای تسکین ناراحتی های دوران بلوغ است.
یافته های این پژوهش نشان می دهد که چون ارتباط عاطفی اعضای خانواده از طریق آگاهی یافتن از احساسات سایرین و ابراز عواطف نسبت به یکدیگر در خانواده های نوجوانان بزهکار نسبت به نوجوانان غیربزهکار در سطح پایین ترین می باشد این موضوع در ایجاد رفتار بزهکارانه در آنان موثر بوده است. و می توان چنین نتیجه گرفت که پایین بودن سطح ابراز عواطف در خانواده نقش تعیین کننده در گرایش نوجوانان به سمت بزهکاری دارد. ارتباط صمیمانه ، روابط صحیح خانوادگی ، ثبات خانوادگی و همچنین کمک به همدلی خانواده و عدم تعارض والدین باعث می شود که کودکان و نوجوانان کمتر دست به بزهکاری بزنند. [۱۴]
مسأله بزهکاری و انحراف اطفال و نوجوانان از دیرباز در جامعه بشری مورد توجه اندیشمندان بوده است. همزمان با گسترش انقلاب صنعتی و وسعت دامنه نیازمندی‌ها، محرومیت‌های حاصل از عدم امکان تأمین خواست‌ها و احتیاجات زندگی، موجب توسعه شدید و دامنه‌دار فساد، عصیان، تبهکاری، سرگردانی، دزدی و امثال آن در اطفال و نوجوانان شده است. این‌گونه مسائل، امروزه برای کشور ما هم مطرح است و آثار مهلک آنها در سیمای جامعه آشکار است. کودکان و نوجوانان سرمایه‌های جامعه هستند و سلامت روح و جسم آنها تضمین کننده سلامت جامعه آینده است، بنابراین مسائل آنان از جمله مسائلی است که باید به آن توجه کافی مبذول داشت. مطالعات کشورهای غربی حاکی ازآن است که تجربه رفتارهای بزهکارانه در میان نوجوانان بسیار شایع است. برخی ادعا کرده‌اند ۹۰ درصد نوجوانان مرتکب اعمالی شده‌اند که چنانچه به مداخله پلیس می‌انجامید موجب بازداشت می‌شد. حاصل این بررسی‌ها نشان می‌دهد شیوع رفتارهای بزهکارانه در این نوجوانان بیشتر از آن است که مردم انتظار دارند.
تجربه نشان می‌دهد تنها تعدادی از نوجوانانی که دست به قانون‌شکنی می‌زنند، دستگیر می‌شوند و از کسانی که دستگیر شده‌اند، تنها تعداد محدودی بازداشت می‌شوند و از میان بازداشت‌شدگان عده‌ای خاص به زندان فرستاده می‌شوند و از کسانی که محاکمه شده‌اند نیز تنها بخشی به عنوان بزهکار محکوم می‌شوند. بنابراین بسیار دشوار است که بدانیم در هر جامعه چند نفر بزهکار وجود دارد. بزهکاران از نظر روانشناسان یک گروه افراد جوان و نوجوان بسیار ناهمگون و نامتجانس هستند و مسیری که به بزهکاری ختم می‌شود گوناگون است. نوجوانانی را که با بزه‌ درگیر هستند یا می‌‌شوند، نمی‌توان به سادگی در الگوی رفتاری یا ویژگی‌های منحصر به فرد جا داد. بزهکاری پیامد و نتیجه تعامل و تأثیر متقابل عواملی است که در زندگی فرد وجود دارد، بنابراین بزهکاری رفتاری ناشی از عوامل گوناگون است.
●انواع جرائم ارتکابی نوجوانان و جوانان
انواع جرائمی که از سوی نوجوانان و جوانان انجام شده، به سه گروه تقسیم می‌شود:
الف)جرائم برضد اشخاص : همانند اعمال منافی‌عفت،‌[۱۵] ایراد ضرب و جرح عمدی و یا غیر عمدی [۱۶].
ب)جرائم بر ضداموال : میزان و تنوع این نوع جرائم در هراجتماعی نسبت به اجتماع دیگر متفاوت است. به‌طورکلی تعداد سرقت‌های کودکان و نوجوانان نسبت به سایر جرائم اطفال به اندازه‌ای زیاد است که می‌توان حتی مبحث جرائم کودکان و نوجوانان را به سرقت‌های ارتکابی آنان اختصاص داد . [۱۷]
ج) جرائم بر ضد نظم عمومی جامعه : هر اجتماعی طبق آداب، سنن، رسوم، معتقدات اخلاقی و دینی، وضع اجتماعی، اقتصادی و سیاسی دارای اصول و قواعدی است و اگر فردی از افراد جامعه، اصول و قواعد مزبور را رعایت نکند و بخواهد نظم عمومی جامعه را مختل کند، مجرم محسوب شده و تحت تعقیب قرار می‌گیرد. ازجمله ‌این اعمال عبارتند از: اعتیاد به مواد مخدر[۱۸] و توزیع آن، ولگردی ، گدایی [۱۹]و جرائم منکراتی .[۲۰]
به طور کلی عوامل تهدید‌کننده و مخاطره‌آمیز جامعه را می‌توان به چهار حوزه جامعه، خانواده، عوامل فردی و همسالان و مدرسه تقسیم‌بندی کرد.
نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که بیشترین دامنه‌ سنی با ۸/۶۲ درصد، مربوط به سنین ۱۷-۱۵ سال است که دانش‌آموزان، در دوره دبیرستان و در یک حالت انتقالی به سر می‌برند.
وضعیت شغلی مددجویان در سه گروه دانش‌آموز، بیکار و شاغل بررسی شده که نشان می‌دهد بیشترین مشکلات با ۴۹ درصد مربوط به جوانان و نوجوانان بیکار است. ۲۰ درصد آنان نیز شاغل و ۲۵ درصد دانش‌آموزند.
در مورد نوع اتهام مددجویان، سرقت با ۴۵ درصد، بالاترین آمارها را به خود اختصاص داده است. پس از آن ضرب و جرح با ۲۰ مورد،‌ مواد مخدر با ۱۰ مورد، فیلم مبتذل، قتل و رابطه نامشروع هر کدام با ۵ مورد قراردارد.
تعداد دفعات ورود به کانون نیز در این تحقیق بررسی شده است که نشان می‌دهد ۴۰ مورد از مددجویان برای نخستین بار به کانون آمده‌اند، ۳۵ مورد دومین بار، ۱۰مورد سومین بار و ۵مورد چهارمین بار است که وارد کانون شده‌اند. به عبارت دیگر بیش از نیمی از بزهکاران دارای سابقه ورود به کانون هستند.
“سابقه محکومیت در خانواده” از دیگر مقولات مورد بررسی در این تحقیق است. تنها ۲۵ مورد ازمددجویان در خانواده‌ای زندگی می‌کنند که سابقه محکومیت، در خانواده آنان وجود داشته است و این آمارها حدود یک سوم مددجویان را در‌برمی‌گیرد.
در مورد “سابقه اعتیاد به مواد مخدر” نیز، آمارها از سابقه یک سوم این مددجویان به مواد مخدر حکایت دارد.
“شکست تحصیلی” نیز با ۷۵ مورد در میان ۹۰ مددجو، نشان می‌دهد که از عوامل مؤثر در بزه کودکان و نوجوانان است. (جدول ۱)
۶۰درصد از مددجویان نیز سابقه “فرار از منزل” دارند که بین فرار از منزل و مدرسه و بروز بزهکاری رابطه معناداری وجود دارد. (جدول ۲) [۲۱]
●راهکار :
در این کار تحقیقی سعی گردید تا به عوامل ایجادکننده جرم و نیز به عوامل پیشگیری کننده پرداخته شود. متغیرهایی که در این زمینه بیشترین سهم را داشتند عبارتند از:
۱. خانواده: ایجاد روابط صمیمانه در خانواده کمکی است به نوجوانان تا بتوانند مشکلات خود را صادقانه با والدین در میان بگذارند و مجبور نباشند به محیط خارج از خانه پناه ببرند. مشاهدات روزمرّه نشان داده اند که کودکان و نوجوانان بزهکار عادات ناپسند خود را از پدر و مادر منحرف خود فرا می گیرند و به عنوان تقلید دست به کارهای خلاف می زنند.
۲. تأمین نیازهای مادی و معنوی : اگر نوجوان در این مورد دچار کمبود باشد به سرکشی و ستیزه جویی پناه می برد. حق هر فرزند است که از تغذیه، پوشاک، مسکن و تفریحات مناسب برخوردار گردد. دولت و مسئولان جامعه حتی در موقع طلاق موظفند حداقل امکانات (یک زندگی معقول) را برای نوجوانان بخصوص افراد کم بضاعت فراهم آورند. بی کاری، تنهایی، نداشتن تحرّک و فعالیت و نداشتن سرگرمی از علل جرم می باشند.
۳. تأمین محل و مسکن مناسب: شهرهای بزرگ که دارای تحرّک جمعیت می باشند از اطراف و اکناف مهاجران دارای آداب و رسوم و فرهنگ های گوناگون را به خود جلب می کنند. هر اندازه خاصیت یکپارچه کردن جمعیت دشوار باشد میزان جرم نیز بالاست.
۴. آموزش و پرورش مناسب : با توجه به تعداد شاگردان در یک کلاس، استفاده از افراد متخصص (به عنوان معلم، وسایل تفریح مناسب) ؛
۵. تربیت مذهبی ؛
۶. فراهم نمودن شغل و سرگرمی ؛
۷. دستگاه های تبلیغاتی: انتشار مطالب سودمند، انتشار عکس ؛
۸. مقرّرات تأمینی: بالا بردن سطح آگاهی مردم، گسترش خدمات بهداشتی، منع رفت و آمد به مراکز فساد، کنترل برنامه ها و افزایش وسایل تفریحی، وضع مقررات به منظور جلوگیری از ولگردی، تعیین ضوابطی برای جلوگیری از انحراف، سلب ولایت قهری از والدین غیرصالح، تحصیل تعلیمات برای رشد ذهنی کودکان و نوجوانان.
۹. تهدید به مجازات: به طور بالقوّه شامل همه بزهکاران می شود.
۱۰. ایجاد مؤسسات راهنمایی و تربیتی: استفاده از روان پزشک، روان شناس، مشاور و مددکار اجتماعی برای مشاوره والدین و نوجوان.
۱۱. پلیس و دادگاه های نوجوانان: پلیس نقش مربی و راهنما داشته باشد نه نقش کیفردهنده. دکتر چسر معتقد است بزهکار بیماری است که باید معالجه شود نه مجازات. پلیس برای پیشگیری باید کنترل کننده باشد (در اماکنی مثل پارک ها، خیابان های شلوغ، محل تفریح، فروشگاه های بزرگ و باشگاه های ورزشی). پلیس باید فردی تعلیم دیده و آشنا به روان شناسی و جرم شناسی باشد. برای کودکان بهتر است از پلیس زن استفاده نمود. رفتار پلیس باید بر اساس تجربه او باشد. او قادر باشد تفاوت بین بزرگسالان مجرم و نوجوان را بشناسد.
در این خصوص نباید به شکنجه متوسل گردید، باید اعتماد نوجوان را جلب کرد. عمل معالجه نیز باید به صورت انفرادی و با توجه به تفاوت های فردی صورت گیرد.
به طور کلی، برای پیشگیری باید تمامی گروه ها و اقشار جامعه همکاری نمایند; مدرسه، نهادهای مذهبی، نیروهای انتظامی و انجمن ها. حتی کسانی که فرزند بزهکار ندارند باید در این امر شرکت نمایند. برای پیشگیری باید به کل بافت جامعه توجه نمود و نظریاتی را در همان اجتماع تدوین نمود نه اینکه از طرح های از پیش ساخته شده سایر جوامع برای حل معضل اجتماع خود استفاده کنیم. خدمات پیشگیری شامل روان درمانی، آموزش های انفرادی و گروهی می گردد.

سعید صالح احمدی
وکیل و مشاور حقوقی قوه قضائیه
۱] برای مطالعه ی بیشتر ر.ک به کتاب بزهکاری اطفال و نوجوانان نوشته دکتر هوشنگ شامبیاتی چاپ ۱۴، ص ۲۶۱ به بعد .
[۲] مجله حمایت از کودک ، شماره ۳۳ ، ص ۴۸ ، شهرزاد بذرافشان .
[۳] منبع پیشین .
[۴] Management Crisit Situation
[۵] شهرزاد بذرافشان
[۶] شعاع کاظمی دکتر ، مهرانگیز ، مجله ش ۱۶ روان شناسی جرم ، ۱۳۸۷
[۷] شعاع کاظمی دکتر ، مهرانگیز ، مجله ش ۱۶ روان شناسی جرم ، ۱۳۸۷
[۸] Centeres for Diseases Control :CDC
[۹] Home Visit Startegies
[۱۰] Durkhim
[۱۱] سالنامه آمار ، استان گلستان ، شاخص های اقتصادی – اجتماعی – فرهنگی ، ۱۳۸۴ .
________________________________________
[۱] شامبیاتی ، هوشنگ ، بزهکاری اطفال و نوجوانان ، چ۱۴ ، ویرایش جدید ، ص ۲۶۱
[۲] همان .
[۳] منبع پیشین ، ص ۲۶۲ .
[۴] منبع پیشین ، ص ۲۶۳ .
[۵] سادات ، محمدعلی ، راهنمای پدران و مادران ، جلد اول ، نشر فرهنگ اسلامی ، سال ۱۳۷۱ ، ص۹۲ .
[۶] منبع پیشین ، ص۲۶۵
[۷] منبع پیشین ، ص۲۶۷ .
[۸] منبع پیشین ، ص ۲۶۷ .
[۹] منبع پیشین ، ص ۲۶۸ .
[۱۰] منبع پیشین ، ص۲۶۹ .
[۱۱] همان .
[۱۲] منبع پیشین ، ص ۲۶۹ .
[۱۳] شهرزاد بذرافشان
[۱۴] جوادی ، سید محمد حسین ، پایان نامه کارشناسی ارشد مددکاری اجتماعی ،استاد راهنما:دکتر محمد زاهدی اصل، بهار ۱۳۸۳ ، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده علوم اجتماعی .
[۱۵] برای مطالعه ی بیشتر ر.ک به منبع پیشین ، صص ۱۲۲ به بعد .
[۱۶] برای مطالعه ی بیشتر ر.ک به منبع پیشین ، صص ۱۳۴ به بعد .
[۱۷] برای مطالعه ی بیشتر ر.ک به منبع پیشین ، صص ۱۳۸ تا ۱۴۵ .
[۱۸] برای مطالعه ی بیشتر ر.ک به منبع پیشین ، صص ۱۴۷ تا ۱۵۰ .
[۱۹] برای مطالعه ی بیشتر ر.ک به منبع پیشین ، صص ۱۵۵ تا ۱۵۷ .
[۲۰] برای مطالعه ی بیشتر ر.ک به منبع پیشین ، صص ۱۵۸ تا ۱۶۰ .
[۲۱] مجله فرهنگ و پژوهش شماره ۱۷۳، اردیبهشت۱۳۸۷ ، خانواده، مدرسه و آسیب‌های اجتماعی‌ ، دکتر مهرانگیز شعاع‌کاظمی، داوود اقدامی‌.
●فهرست منابع و مآخذ
اتوکلاین ،برک ، روانشناسی اجتماعی:ترجمه محمد علی کاروان،تهران :فرانکلین،۱۳۵۶.
اشرف ، احمد ، کژرفتاری مسایل اجتماعی و آسیب شناسی اجتماعی:تهران:آموزشگاه عالی خدمت،۱۳۵۵.
اسعدی،حسن ، پژوهشنامه ای درباره بحران جهانی مواد مخدر:تهران:اطلاعات علمی،۱۳۶۹.
باباخانی پور ، سعیده ، بزهکاری و راه های برخورد با آن، پایان نامه کارشناسی ارشد، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۷۶.
بخاریان،بهمن: بررسی ارتباط گروههای خونی وخصوصیات شخصی:تهران:اطلاعات علمی، ۱۳۶۹.
بیابانگرد ، دکتر اسماعیل روان شناسی نوجوانان .
پارسا، محمد؛ روانشناسی رشد کودک و نوجوان، انتشارات بعثت.
حسنی، علی اکبر :نظری به قوانین جزایی اسلام: تهران :مجله مکتب اسلامی،۱۳۶۲.
جوادی ، سید محمد حسین ، پایان نامه کارشناسی ارشد مددکاری اجتماعی ،استاد راهنما:دکتر محمد زاهدی اصل، بهار ۱۳۸۳ ، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده علوم اجتماعی .
دانش ، دکتر تاج زمان ، مجرم کیست و جرم شناسی چیست ؟
دلاور،علی:مبانی نظری وعلمی پژوهش در علوم انسانی واجتماعی و تهران:رشد،۱۳۷۴.
روزنامه کیهان شماره ۱۸۶۸۴ - ۲/۱۱/۱۳۸۵ .
روزنامه همشهری پنجشنبه ۲۴ فروردین ۱۳۸۵ - سال چهاردهم - شماره ۳۹۵۹ ، بهرام پیراسته .
روزنامه همشهری ، شنبه ۲۸ بهمن ۱۳۸۵.
سالنامه مرکز آموزش سازمان زندانها ، ۱۳۷۴.
سادات ، محمدعلی ، راهنمای پدران و مادران ، جلد اول ، نشر فرهنگ اسلامی ، سال ۱۳۷۱
ساورخانی،باقر: مقدمه ای برجامعه شناسی خانواده: تهران : دانشگاه پیام نور،۱۳۴۳.
ساروخانی ، باقر ، مقدمه ای بر جامعه شناسی خانواده ، تهران ، سروش ، ۱۳۷۰.
ستوده ، هدایت ا... ، آسیب شناسی اجتماعی
سخاوت،جعفر: آسیب شناسی اجتماعی :تهران:دانشگاه علامه طباطبائی، ۱۳۶۸.
سخاوت، جعفر:جامعه شناسی انحرافات اجتماعی: تهران : دانشگاه پیام نور،۱۳۷۴.
سیابی، علی اکبر: روانشناسی جنایی:تهران :دانشگاه تهران، ۱۳۴۲ .
سیاسی ،علی اکبر: روانشناسی جنائی: تهران: امیرکبیر،۱۳۴۳.
شامبیانی، هوشنگ ، بزهکاری اطفال و نوجوانان : تهران : وستیار ، ۱۳۵۷ .
شامبیاتی ، هوشنگ ، بزهکاری اطفال و نوجوانان ، چ۱۴ ، ویرایش جدید . انتشارات ژوبین و مجد ، ۱۳۸۵ .
شبخاوندی، داور:جامعه شناسی انحرافات وآسیب شناسی اجتماعی:تهران:نشروپخش، ۱۳۵۳ .
شفیقی ، تحقیقی درخصوص۵۰نوجوان معتادبه هروئین درکانون اصلاح وتربیت:تهران: حقوق دادگستری،۱۳۵۷.
شیفقی ، تحقیقی در مورد معتاد به هروئین در کانون اصلاح و تربیت ، تهران : حقوق دادگستری ، ۱۳۷۵ .
شعاع کاظمی ، دکتر مهرانگیز ، مجله ش ۱۶ روان شناسی جرم ، شهریور ۱۳۸۷ .
صبوری ، منوچهر ( ترجمه ) ، مبانی جامعه شناسی .
صالحی ، ایرج : زنجیره های اعتیاد : آوای نور ، ۱۳۷۱ .
صلاحی ، جاوید : کودکان و نوجوانان بزهکار و ناسازگار :تهران : گوتنبرک ، ۱۳۵۵ .
عبداللهی، محمد ، جزوه نظریه های جامعه شناسی : تهران : دانشکده علوم اجتماعی،۱۳۷۳.
عبدی ، عباس ، آسیب شناسی اجتماعی تاثیر زندان به زندانی : تهران : نور ، ۱۳۷۱ .
عبقری آدینه ، پیشگیری از جرایم کودکان، پایان نامه کارشناسی ارشد حقوق جزا، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۸۰.
قائمی ،علی:عوارض نابسامانی خانواده بر رشد وتربیت کودکان تهران:امیری،۱۳۷۶ .
قائمی، علی؛ خانواده و دشواریهای رفتاری کودکان، انتشارات انجمن اولیا و مربیان.
کسن،ریموند:مقدمه ای بر جامعه شناسی،ترجمه مهدی کی نیا :تهران : ناشر مولف ۱۳۷۰ .
کوئن ، بروس :درآمدی به جامعه شناسی ،ترجمه محسن ثلاثی : تهران : علمی، ۱۳۷۰
کی نیا، مهدی : مبانی جرم شناسی : تهران : دانشگاه تهران ،۱۳۷۰
کریمی، دکتر یوسف ، روانشناسی بزهکاری،تهران:+مجله پیشنهاد ،۱۳۵۵
کریمی ، دکتر یوسف ، روان شناسی اجتماعی .
کازنو،ژان: جامعه شناسی رادیو وتلویزیون ،ترجمه جمشید ارجمند :تهران: رادیو وتلویزیون ملی ایران ۱۳۵۲.
گواراکیوس،ویلیام سی :بزهکاری نوجوانان،ترجمه نجفی زاده :تهران:نمایشگاه کتاب کودک،۱۳۶۷.
لنگرودی،جعفر : تاریخ ایران از انقراض ساسانیان .
ماهنامه گزارش ، آذر۸۱ ، و آمار محرمانه سازمان زندانها .
محمودی ، منصور ، زمینه بررسی بزهکاری کودکان و نوجوانان ، تهران : نشر چهره ۱۳۵۶
مجله پیام زن : مرداد ۱۳۸۰‌، شماره ۱۱۳ .
مجله روان شناختی خانواده ، ش ۲۳ ، پاییز ۱۳۸۱ ، دکتر شعاع کاظمی، مهرانگیز ، جرم و راه های پیشگیری از آن .
مجله روان شناختی خانواده ، ش ۲۴ ، زمستان ۱۳۸۱ ، دکتر شعاع کاظمی، مهرانگیز ، جرم و راه های پیشگیری از آن .
مجله فرهنگ و پژوهش شماره ۱۷۳، اردیبهشت۱۳۸۷ ، خانواده، مدرسه و آسیب‌های اجتماعی‌ ، دکتر مهرانگیز شعاع‌کاظمی، داوود اقدامی‌.
ولیدی ، محمد صالح . حقوق و جزا و مسئولیت کیفری ، تهران : امیرکبیر ، ۱۳۶۶ .
نوابی‏نژاد، شکوه؛ رفتارهای بهنجار و نابهنجار، انتشارات انجمن اولیا و مربیان.
Smith man, Adata about withdraw all of school bullet in of school research, ۱۹۹۵
Young, A paper about prevention factor for delinguct jarnil, ۱۹۹۸