زمانی که استیلای روسیه بر همه قفقاز تکمیل شد (در این روز ۱۴ سپتامبر)

۱۴ سپتامبر سال ۱۸۲۹ میلادی در پایان جنگ روسیه و عثمانی (تركیه) كه به شكست عثمانی انجامید، این دولت از همه دعاوی خود در قفقاز جنوب غربی صرفنظر كرد. روس ها كه قبلا در دو جنگ با ایران اراضی ماوراء ارس را تصرف كرده بودند به این ترتیب از این زمان مالك همه قفقاز( گرجستان ، ارمنستان و ... جمعا ۷۸ هزار مایل مربع) شدند كه سلطه آنان تا ۱۶۰ سال بعد ادامه یافت و اینك منحصر به قسمت شمالی قفقاز از جمله داغستان و چچن است. دولت عثمانی ضمن قرارداد ۱۸۲۹ آدریانوپل Adrianople امتیازهای متعدد دیگر هم به روسیه داده بود كه باعث خشم سایر قدرت های اروپایی شده بود. زد و خوردهای روسیه با عثمانی كه منجر به امضای این قرارداد شد از ۲۶ آوریل سال ۱۸۲۸ با اعلان جنگ روسیه به عثمانی آغاز شده بود. در آن سال قتل عام یونانیان توسط تركان عثمانی این بهانه را به دولت روسیه داده بود كه به نام حمایت از یونانیان هم مذهب خود با عثمانی وارد جنگ شود. نیروهای روسیه در هشتم ژوئن همین سال از دانوب گذشته و در ۱۲ اكتبر "وارنا "را متصرف شده بودند. عثمانی ها پس از شكست های كولوچا kulevcha، سیلیستریا silistria و آدریانوپل ، پیشنهاد ترك مخاصمه دادند و قرارداد پایان جنگ در ۱۴ سپتامبر ۱۸۲۹ به امضاء رسید. طبق مواد دیگر همین قرارداد بود كه مراد دوم سلطان عثمانی بر استقلال یونان صحه گذارد، و مولدوا و "والاشیا"را هم به روسیه داد.
تا زمان استیلای روسیه، منطقه ای كه امروز جمهوری آذربایجان را تشكیل می دهد، خاك اصلی ایران و گرجستان و ارمنستان تحت الحمایه ایران بودند. روسها پس از تصرف «دربند» قفقاز در سال ۱۷۲۷ چشم طمع از سایر نواحی این منطقه برنداشته بودند كه با استفاده از قزاقهایی كه به تزارها پناهنده شده بودند به دست اندازی در این ناحیه ادامه دادند (قزاق در لغت یعنی ماجراجو ).
پس از فروپاشی شوروی كه برجای امپراتوری روسیه نشسته بود، یكی از دو طرف قراردادهای گلستان و تركمن چای، از میان رفته و دیگر وجود نداشت؛ با این كه نخجوان از لحاظ جغرافیائی منطقه ای "جدا" است، بر خلاف پیش بینی های قبلی، از تهران صدایی و ادعایی به گوش نرسید!.
جمعیت مناطقی كه در ۱۸۲۹ در اختیار امپراتوری روسیه قرار گرفت در زمان فروپاشی شوروی (سال ۱۹۹۱ ) جمعا ۱۷ میلیون نفر بود.
(درباره جنگهای ایران و روسیه و اوضاع قفقاز مطالب متعدد در زمان خود در این سایت آمده است)

منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز