طرح اداره ایران زیر نظر یک هیات امناء سه نفره! (در این روز ۱۶ اکتبر)

۲۴مهرماه سال ۱۳۲۲(۱۶ اكتبر ۱۹۴۳ ــ دوران جنگ جهانی دوم) وزیران امورخارجه آمریكا و انگلستان كه با شوروی ایران را در اشغال نظامی داشتند به تهران آمده بودند تا مقدمات نشست سران این سه كشور را كه درجنگ بر ضد آلمان و ژاپن با هم متحد بودند در پایتخت ایران فراهم سازند و سپس برای تنظیم برنامه مذاكرات به مسكو بروند. تعیین تکلیف ایران پس از جنگ، هم از جمله برنامه های این نشست بود.
مطابق اعترافات دین آچسن وزیر امورخارجه پیشین آمریكا كه در كتاب خاطرات او (نوشتاری و اودیویی) منعكس است، این متحدان درسال ۱۹۴۱ (۱۳۲۰) قرار گذارده بودند كه پس از جنگ، ایران با حفظ تمامیت ارضی تا تدوین و تصویب یك قانون اساسی تازه، زیر نظر یك هیات امنای!! سه نفره (نمایندگان سه کشور) اداره شود. در اجلاس سران دولتهای سه گانه در تهران كه از ششم آذر (۲۸ نوامبر ۱۹۴۳) آغاز بكار كرد این تصمیم لغو شد و سران سه دولت در پایان اجلاس خود ضمن اعلامیه ای علاوه بر تمامیت ارضی، استقلال و حاكمیت ملی ایران را هم تضمین كردند.
هنوز از چگونگی این تحول اطلاع جامعی در دست نیست، ولی روشت است كه ترس روزولت و چرچیل این بود كه استالین ایران از چنگ هیات امناء خارج سازد، ولی درگیری با دولت ایران باعث بپاخیزی ایرانیان خواهد شد و فرصت كمك رسانی به آنان وجود خواهد داشت. اسناد ی که تا کنون منتشره شده است، حكایت از آن دارد كه چون سران سه گانه كه هركدام بر پایه منافع ملی خود نظر جداگانه و متفاوتی در باره آینده ایران مطرح كرده بود و چون حصول توافق آسان نبود و ادامه بحث هم در آن زمان به مصلحت نبود زیرا که جنگ هنوز با شدت ادامه داشت و نتیجه قابل پیش بینی نبود؛ راه دیگری نبود جز این كه وضعیت سیاسی ایران به همان صورتی كه بود (بدون تغییر) باقی بماند.
در جریان این نشست، شاه وقت تنها سه دقیقه با سران سه کشور ملاقات کرده بود آن هم برای گفتن «خیر مقدم» . وی از این دیدار کوتاه استفاده کرده و درخواست کرده بود که چون پدرش پیر و بیمار است موافقت شود که از جزیره بد آب و هوای موریس به تبعیدگاه دیگری فرستاده شود که چرچیل پذیرفت و رضا شاه به افریقای جنوبی منتقل شد که در همانجا در یوهانسبورگ درگذشت.
مورخان متاخر نوشته اند که بیم از توسعه طلبی استالین سبب شد که سران آمریکا و انگلستان بر تثبیت وضعیت سیاسی ایران تاکید کنند و قانون اساسی به همان صورت باقی بماند.

منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز