نقش برجسته های گلی در کوه خواجه

كوه خواجه با ارتفاع ۹۰۰ متر تنها برجستگی منطقه سیستان و یكی از با ارزش ترین و قدیمی ترین مناطق تاریخی ایران است كه قلعه كافرون یا كهن دژ از جمله آثار باستانی این كوه به شمار می رود.این قلعه در دامنه جنوب شرقی كوه قرار گرفته و مساحت آن حدود ۴۰ هزار مترمربع و از سه حصار متفاوت تشكیل شده است.حصار نخست در كنار دریاچه و پایین كوه قرار دارد و مصالح آن از جنس خشت و چینه اند. حصار دوم كه راهروی ورودی به دیگر بخش های قلعه در آن تعبیه شده است، ۱۵۰ متر از حصار نخست فاصله دارد؛ این قسمت دو برج، یك هشتی و یك دالان مسقف و مارپیچ دارد كه به بالای قلعه و حیاط مركزی دسترسی دارد. حصار سوم بلندترین حصار قلعه با ارتفاع ۲۰ متر تقریبا در مركز قلعه قرار دارد و قسمت شاه نشین و آتشكده را دربر می گیرد.پس از دالان ورودی مارپیچ قلعه، سطحی مسطح قرار گرفته است كه از طریق ایوان و گنبدخانه به حیاط مركزی وصل می شود.
اطراف حیاط مركزی را حجره هاو ایوان هایی فرا گرفته اند كه نخستین حیاط چهارایوانی در ایران محسوب می شود.در قسمت شمالی حیاط مركزی یك تالار قرار دارد كه از نقاشی های مراسم و اشخاص مهم ساكن قلعه پوشیده بوده است. زمینه این نقاشی ها از ملات گل است و روی آنها را با رنگ های طبیعی نقاشی می كرده اند. اكنون قسمتی از این نقاشی ها به خارج از كشور منتقل شده و بیشتر آنها از میان رفته اند.در كنار تالار گالری، صفه ای است كه بالای آن یك ایوان و آتشكده قرار دارند. در كنار ورودی آتشكده، نقش برجسته های گلی با نقش یك سوار درحال مبارزه و پنج سوار دیگر وجود دارند و تنها نقش برجسته های گلی در جهان به شمار می روند.برخی كارشناسان قلعه را یك بنای ایرانی ـ یونانی می دانند؛ اما گروهی نیز اعتقاد دارند، سابقه آن به دوره هخامنشی می رسد.
بیشتر آثار باقی مانده در بنای فعلی مربوط به دوره اشكانی و ساسانی و از خشت هستند.در بالای كوه دو قلعه به نام های كك كهزاد و چهل دختران مربوط به دوره ساسانی وجود دارند كه نقش نگهبانی ودیده بانی داشته اند. همچنین در بالای كوه تعدادی آرامگاه مربوط به دوره اسلامی به چشم می خورند كه از مهم ترین آنها آرامگاه خواجه است كه در هنگام سفر به افغانستان در این منطقه به دست راهزنان كشته و در بالای كوه دفن شده است.كوه خواجه اكنون وضعیت خوبی ندارد. در سال ۱۳۷۹ به عنوان یك پروژه بزرگ معرفی و برخی كارهای مطالعاتی آن در سال های ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۳ انجام شدند، اما این پروژه در سال ۱۳۸۴ رها شد.یك كارشناس مرمت درباره مرمت های صورت گرفته در كوه خواجه می گوید: مرمت هایی كه در قلعه كهن دژ در سال های اخیر انجام شده، بسیار ضعیف بوده اند و اعتبار مناسب نیز برای آن تخصیص نیافته است.

منبع : روزنامه ابرار