۱۹ دی ـ ۹ ژانویه ـ پاسخ شاه ایران به «صلح رومی!»

نهم ژانویه سال ۲۹۳ میلادی نرسی پسر شاپور اول شاه ساسانی ایران که به تازگی بر تخت شاهی نشسته بود در پاسخ پیام امپراتور وقت روم که در آن تاكید كرده بود این كشور سر جنگ ندارد و جنگهای روم با دیگران بخاطر برقراری یك صلح پایدار است! (كه در تاریخ به صلح رومی معروف شده) به او نوشت تا تعبیر صلح، چنین باشد كه امپراتور روم بیان كرده است، صلحی وجود نخواهد داشت.نرسی رونوشت پاسخ خود به امپراتور روم را برای تیرداد حكمران ایرانی ارمنستان فرستاد تا فریب وعده های سیاسی رومیان را نخورد و ....
نرسی چند ماه بعد تیرداد را كه با وجود این تذكر به تماس مستقیم با دولت روم ادامه داده بود از شاهی ارمنستان بركنار كرد. دیوکلتیان (دیوکلسین ) امپراتور روم به حمایت از تیرداد و نیز تضعیف نفوذ ایران در منطقه، ارتش خود را روانه شرق ساخت که این ارتش در خاور فرات (نرسیده به حران) و در خاك سوریه امروز از ارتش ایران شكست خورد و عقب نشینی كرد.
مورخان اروپایی تحریك مصریان بر ضد رومیان را كه چندی بعد آغاز شد به حساب ایران گذارده و نوشته اند كه هزینه عملیات ضد رومی مصریان از خزانه ایران پرداخت شده بود. ناآرامی مصریان بر ضد روم پنج سال طول كشیده بود.
دیوكلتیان در آن زمان درگیر مسائل داخلی امپراتوری بود که سالها روی هم انباشته شده بود. وی در سالهای ۲۹۳و ۲۹۴ میلادی دست به یك رشته اصلاحات داخلی در روم زده بود. از جمله موسسات نظامی و غیرنظامی را مطلقا از یكدیگر منفك كرده بود. او رعایت سلسله مراتب را در ادارات دولتی برقرار ساخت كه مقدمه بوروكراسی امروز جهان است كه ضمن آن كسی حق نداشت مقام بالاتر از خود را دور بزند و به مقام بالاتر از او مراجعه كند. ضوابط مالیاتی را به گونه ای ساده كرد كه تقلب در آن راه نداشته باشد. تعیین مزدها و قیمت ها را در كنترل دولت قرار داد كه مجازات نقض این دو مورد اعدام یا تبعید بود و در ارتش اصل اطاعت كوركورانه و محض از فرمانده را برقرار ساخت. دیوكلتیان تنها امپراتور روم بوده است كه خود را بازنشسته كرد و اول ماه مه سال ۳۰۵ كنار رفت و بقیه عمر را به استراحت پرداخت.

منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز