جغرافیای طبیعی و اقلیم استان ، استان بوشهر

استان بوشهر از نظر پستی و بلندی به دو قسمت جلگه‌ای و كوهستانی تقسیم می‌شود :
قسمت جلگه‌ای استان در امتداد خلیج‌فارس قرار دارد كه عرض آن نیز در جهت شمال غربی (ناحیه بندر دیلم) به قسمت جنوب شرقی افزایش می‌یابد و حداكثر به 140 كیلومتر در امتداد دره رود مند می‌رسد. جلگه مذكور از رسوبات رودهای دالكی، شاپور، اهرم و مند تشكیل یافته است. از جمله این نواحی می‌توان به دشت بوشهر و برازجان اشاره كرد كه سطح وسیعی از شمال استان را در بر گرفته است. این مناطق تا دوران چهارم زیر آب بود. اكثر شهرها و مراكز جمعیتی استان بوشهر در این جلگه استقرار یافته‌اند. این جلگه‌ها تا كویت و دشت‌های جنوبی خلیج‌فارس ادامه دارد.
قسمت كوهستانی استان از دو رشته كوه عمده تشكیل می‌شود كه در سراسر طول استان به موازات هم امتداد یافته‌اند. این رشته‌كوه‌ها مشتمل بر ارتفاعات گچ ترش و ارتفاعات نوكند است كه به ترتیب در محدوده شمالی و شرق استان قرار دارند.
با توجه به استقرار استان بوشهر در منطقه فوق حاره‌‌ای، مهم‌ترین پدیده و فرآیند مشهود اقلیمی آن گرمای هواست. این ناحیه تحت تأثیر فشار زیاد عرض‌های متوسط قرار دارد و فاقد بارندگی قابل توجه است، ولی فرآیند تبخیر آن به علت طولانی بودن فصل گرما شدت و حدت بیشتری دارد. در فصل زمستان به دلیل هجوم و گسترش جبهه‌های هوای سرد شمالی و دریای مدیترانه به سمت شرق، آب و هوای مناسبی توأم با ابر و باران به‌وجود می‌آید.
به ‌طور كلی آب و هوای بوشهر در نوار ساحلی گرم و مرطوب و در قسمت‌های داخلی گرم و خشك صحرایی است. در استان بوشهر دو فصل محسوس وجود دارد‌: زمستان نسبتاً خنك شامل ماه‌های آذر، دی، بهمن، اسفند و تابستان گرم و خشك و طولانی. پاییز و بهار این استان بسیار زودگذر است.
متوسط دمای سالانه استان 24 درجه سانتیگراد است كه بیشترین مقدار آن در تابستان حدود 50 درجه و كمترین مقدار آن در زمستان حدود 6 درجه ثبت شده است. دمای هوا در سردترین ماه‌های سال به ندرت به صفر درجه می‌رسد. گرمای متوسط خنك‌ترین ماه‌های این منطقه یعنی دی‌ماه 15 درجه گزارش شده است. در استان بوشهر بین دهم اردیبهشت تا دهم مهرماه (حدود 140 روز) درجه‌ حرارت بیش از 10 درجه است. در 63 روز از این مدت درجه‌ حرارت بین 40 تا 50 درجه است.
میزان بارندگی در استان بوشهر كم و متغیر است. زمان بارندگی معمولاً بین ماه‌های آبان و اردیبهشت است. در طول این مدت بادهای باران‌زا به طور متوسط 3 تا 6 بار سراسر استان به خصوص سواحل آن را تحت تأثیر قرار می‌دهند. متوسط بارش سالیانه استان 217 میلی‌متر و از نوع باران با دوره‌های ریزش بسیار محدود است. ریزش باران در پاییز و بهار به صورت رگبارهای شدید، كوتاه ‌مدت و همراه با رعد و برق است، در حالی كه در زمستان به صورت باران ریز و مداوم است. ریزش برف در منطقه بی‌سابقه است، ولی تگرگ به طور پراكنده مشاهده شده است.
در ماه‌های خرداد و تیر دمای بیش از حد و رطوبت شدید هوا كه به علت شرایط خاص جوی به حالت اشباع می‌رسد، هوای دم كرده و كم تحركی به وجود می‌آورد كه در اصطلاح محلی به «شرجی» معروف است و تحمل آن بسیار دشوار است. میزان رطوبت نسبی تقریباً در تمام مدت سال یكنواخت است و معدل سالیانه آن 71 درصد است.
بادهای محلی استان بوشهر در حقیقت قسمتی از طوفان‌های خلیج‌فارس است كه در اثر اختلاف فشار بین صحرای عربستان و ارتفاعات جنوبی ایران در فصول مختلف پدید می‌آید. این بادها تقریباً در تمام سواحل خلیج‌فارس می‌وزند و در نقاط مختلف خلیج‌فارس اسامی متفاوتی دارند. این اسامی كه بنا به مقتضیات زمانی (فصل وقوع آنها) و تصورات ذهنی دریانوردان و همچنین خطرات ناشی از آن‌ها است عبارت‌اند از :
باد لهیمر یا لهیمار كه معمولاً در پاییز و به قول دریانوردان در برج عقرب می‌وزد. شدت این باد به اندازه‌ای ناگهانی و غافلگیركننده است كه ممكن است در عرض چند دقیقه و یا چند ساعت خسارات سنگینی به بار آورد.
باد لچیزب یا «گول‌زن» كه معمولاً در پاییز می‌وزد، ولی روز و ساعت معینی ندارد. دریانوردان محلی معتقدند كه این باد ده روز پیش از عقرب می‌وزد و شدت آن نیز كمتر از باد لهیمر است.
باد قوس كه جهت جنوب شرقی - شمال غربی دارد و از مدار رأس‌السرطان در جهت شرقی حركت می‌‌كند. این باد در تابستان گرم و سوزان و در زمستان گرم و مرطوب و اكثراً باران‌آور است. این باد نیز شدید است و گاهی خسارات جانی و مالی فراوان به همراه دارد. در گذشته برای حركت كشتی از هند به بوشهر از این باد استفاده می‌شد. باد باران‌آ‌ور قوس در زمستان جهت شمال شرقی دارد و باعث ریزش باران بیشتری می‌شود.
باد شمال برعكس باد قوس باد خشكی است، وزش آن در زمستان دما را كاهش می‌دهد و گاهی نیز باعث بارندگی می‌شود. معمولاً جهت وزش باد قوس به شمال غربی تغییر می‌یابد و باد شمال نامیده می‌شود. این باد معروف‌ترین باد محلی بوشهر است و تقریباً تنها بادی است كه هوای گرم تابستان را تا حدودی متعادل می‌كند. به همین جهت در گذشته اكثر ساكنین بوشهر پنجره‌های منازل خود را به طرف شمال غربی نصب می‌كردند. این باد نه تنها در زندگی مردم، بلكه در بافت شهری شهرستان بوشهر نیز تأثیر داشته است.
باد بررد كه غالباً شب‌ها به سوی دریا می‌وزد و خشك است.
باد سهیلی كه اواخر تابستان و اوایل زمستان می‌وزد و مردم محلی معتقدند كه این باد ناشی از طلوع ستاره سهیل است.
باد غیوب، باد تریه، باد توبیخ، باد پیرزن و باد سبعه از دیگر بادهای محلی استان بوشهر است.