۳۱ اردیبهشت ـ ۲۱ می ـ وضعیت دمکراسی در زادروز افلاتون - نگاهی کوتاه به اندیشه های افلاتون

امروز زادروز افلاتون اندیشمند بزرگ یونان باستان است كه ۲۱ ماه مه سال ۴۲۷ پیش از میلاد به دنیا آمده بود. اندیشه های افلاطون به ویژه در زمینه دمكراسی، بیش از هر فیلسوف عهد باستان در شكل گرفتن افكار اندیشمندان قرون جدید و معاصر نفوذ داشته است. گرچه نتیجه انتخابات چند دهه اخیر در كشورهای مختلف، اندیشمندان معاصر را بر آن داشته است كه بگویند مشاركت و شناخت، اراده و آزادی عمل رای دهندگان در تمرین دمكراسی اصیل (حكومت مردم) و در نتیجه تحقق آن به معنای واقعی كلمه، حتی در كشورهای بسیار پیشرفته هم آن طور كه باید، عملی نشده است.
به نظر این اندیشمندان، عوام الناس قبلا و وسیعا باید آموزش دمكراسی ببینند و با فلسفه انتخاب نماینده از جانب خود عمیقا آشنا شوند و با تمام وجود و علاقه و احساس مسئولیت در انتخابات مشاركت كنند.
بسیاری از این اندیشمندان خواستار تجدید نظر در روش های تمرین دمكراسی و بازسازی ابزارهای مربوط شده اند و گفته اند كه وضعیت دمكراسی سال به سال نمایشی تر و ظاهری می شود زیرا كه احزاب برپایه منافع اشخاص ایجاد و یا تغییر شكل می دهند، رسانه ها هرچه بیشتر تجاری و محل كسب درآمد شده اند و طبقه کوچکی از مردم با استفاده از بی اعتنایی و غفلت توده ها نسبت به فرضیه ها و اصول دمكراسی كه «انتخاب بهتر ها و داوطلبان صمیمی خدمت به جامعه خود و بشریت» است دارد به صورت «مشتاقان حكومت كردن بر دیگران، سلاطین كوچولو، رؤسای مادام العمر و ...» ایجاد می شود كه پس از ریشه گرفتن آن، تصحیح وضعیت با راههای متعارف امكان پذیر نخواهد بود. تجدید انتخاب مكرر همان نمایندگان، خرید تمایل مردم به نامزد مورد نظر با آگهی و اعلان و هزینه كردن پول (تبلیغات)، نبود منطق انتخاباتی و ... از جمله این مسائل و انحراف از اصول و تعاریف دمكراسی است. دولت و اصحاب فرضیه دمكراسی و مصلحین باید چشم و گوش رای دهندگان برای گزینش هرچه بهتر و دقیقتر را باز كنند. متدهای دمكراسی در هر جامعه باید برپایه شرایط و روانشناسی آن جامعه باشد. بنابراین تا صدها سال دیگر هم نمی شود یك الگوی دمكراسی برای همه جوامع بشر در نظر گرفت و به اجرا درآورد.
به نظر این اندیشمندان، دمكراسی افلاتون را در جوامع كوچك (روستاها، شهرهای كم جمعیت و كوی و برزن شهرهای بزرگتر) می توان به صورتی دقیقتر پیاده كرد و در اصل هم، فرضیه افلاتون برای شهر آتن آن زمان طراحی شده بود كه نفوس چندانی نداشت. بنابراین، عملی ترین راه انتخابات، فعلا باید به صورت هرم دمكراسی (شبیه به روش ساویت ها در روسیه پس از انقلاب ۱۹۱۷، ولی نه ظاهری بلكه واقعی) باشد.
افلاتون شاگرد سقراط و معلم ارسطو و بنیادگذار آكادمی (مدرسه علوم، فلسفه و ادبیات) بود. آثار او به صورت گفت و شنود (مناظره) است كه معروفترینشان «جمهوری» است و همچنین «پوزش» و «ذات عدالت».
افلاتون در سال ۳۹۹ پیش از میلاد شاهد خودكشی آموزگارش سقراط به حكم دادگاه آتن (محكمه خلق) بود و در این باره نوشته است كه سقراط پیشنهاد فرار از آتن را رد كرد و به حكم دادگاه كه می دانست درست نبوده تسلیم شد و جام زهر را نوشید تا احترام به قوه قضایی كه حفظ حقوق مردم و امنیت و آرامش آنان برعهده آن است محفوظ بماند.
این نظر افلاتون كه سران دولتها باید فیلسوف باشند و یا فلسفه بدانند و نیز نخبگان دارای یكی از این سه خصلت؛ هوشمندی (آگاه)، دلیری (شجاع) و زور بازو (نیروی جسمانی، هدف: آگاه از فنون رزم بوده است) باید باشند تا كنون در هیچ تفسیری رد نشده اند. وی برجستگان یك ملت را دو گروه كرده است: مردان (افراد) عمل و مردان فكر، كه جامعه باید از هر فرد در جای خود استفاده كند و اگر هر دو شرط در یك و یا چندین فرد یك جامعه جمع باشد، كه خوشا به حال آن جامعه. افلاتون روی مدیریت شایسته و استفاده بهینه یك جامعه از دانش، استعداد، لیاقت و مهارت اعضای خود تاكید و سفارش بسیار كرده است.
افلاتون (Plato پلیتو، كه پلاتون در زبان یونانی به معنای چهار شانه است، بنابراین نام دوران كودكی او باید چیز دیگری باشد) در ۷۴ سالگی در سال ۳۴۷ پیش از میلاد درگذشت.

منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز