۱۳ دسامبر سال ۱۰۴۸ ـ روزی که بیرونی دانشمند بزرگ ایرانی در گذشت

ابوریحان محمد بیرونی دانشمند بزرگ ایرانی ۱۳ دسامبر سال ۱۰۴۸ میلادی (۲۲ آذر) در شهر غزنه ( افغانستان امروز) وفات یافت . او درنیمه سپتامبر سال ۹۷۳ میلادی درمنطقه خوارزم که در قلمرو سامانیان بود به دنیا آمده بود و زادگاه او که در آن زمان روستای کوچکی بود بعدا به « بیرونی » تجدید نام داده شده است .
بیرونی در ریاضیات ، هیات ( علوم فضایی ) ، فیزیک ، زمین شناسی و جغرافیا سرآمد دانشمندان عصر خود بوده است. دائرهٔ المعارف علوم چاپ مسکو ابوریحان را دانشمند همه قرون و اعصار خوانده است . در بسیاری از کشورها نام بیرونی را بر دانشگاهها ، دانشکده ها و تالار کتابخانه ها نهاده و لقب « استاد جاوید » به او داده اند.
بیرونی گردش خورشید ، گردش محوری زمین و جهات شمال و جنوب را دقیقا محاسبه و تعریف کرده است. خورشید گرفتگی هشتم آوریل سال ۱۰۱۹ میلادی را در کوههای لغمان ( افغانستان کنونی ) رصد و بررسی کرد و ماه گرفتگی سپتامبر همین سال را در در غزنه به زیر مطالعه برد.
در زمان بیرونی ، سامانیان بر شمالشرقی ایران شامل خراسان بزرگتر و خوارزم به پایتختی بخارا ، زیاریان بر گرگان و مازندران و مناطق اطراف ، بوئیان بر سایر مناطق ایران تا بغداد ، بازماندگان صفاریان بر سیستان و غزنویان بر جنوب ایران خاوری ( مناطق مرکزی و جنوبی افغانستان امروز ) حکومت می کردند و همه آنان مشوق دانش و ادبیات فارسی بودند و سامانیان بیش از دیکران در این راه اهتمام داشتند. بیرونی که در جرجانیه خوارزم نزد ابونصر منصور تحصیل علم کرده بود مدتی نیز در گرگان تحت حمایت مادی و معنوی زیاریان که مرداویز سر دودمان انها بود به تحقیق پرداخته بود و پس از آن تا پایان عمر در ایران خاوری آن زمان به پژوهش های علمی خود ادامه داد . با این که محمود غزنوی میانه بسیار خوبی با بیرونی نداشت و وسائل کافی برای تحقیق در اختیار او نبود ولی این دانشمند لحظه ای از تلاش برای تکمیل تحقیقات علمی خود دست نکشید.
بیرونی که بر زبانهای یونانی ، هندی و عربی هم تسلط داشت کتب و رسالات متعدد که شمار انها را زائد بر ۱۴۶ گزارش کرده اند نوشت که جمع سطور انها بالغ بر ۱۳هزار است . مهمترین آثار او « تفهیم » در ریاضیات و نجوم ، «آثار باقیه » در تاریخ و جغرافیا ، « قانون مسعودی » که نوعی دائرهٔ العارف است و کتاب « هند » در باره اوضاع این سرزمین از تاریخ و جغرافیا تا عادات و رسوم و طبقات اجتماعی آن . بیرونی کتاب دائرهٔالمعارف خود را به نام سلطان مسعود غزنوی حاکم وقت کرد ، ولی هدیه او را که سه بار شتر سکه نقره بود نپذیرفت و به او نوشت که که کتاب را به خاطر خدمت به دانش و گسترش آن نوشته است ، نه پول.
بیرونی معاصر بوعلی سینا بود که در اصفهان می نشست و باهم مکاتبه و تبادل نظر فکری داشتند.
بیرونی در جریان لشکرکشی های محمود غزنوی به هند غربی (پاکستان امروز قسمتی از آن است ) امکان یافت که به این سرزمین برود ، زبان هندی فراگیرد و در باره اوضاع هند تحقیق کند که محصول این تحقیق ، کتاب « هند » اوست .

منبع : تاریخ ایران و جهان در این روز