زجاجیه (Vitreous)

شبکيه

شکبيه بافتى است عصبى که سطح داخلى دوسوم خلفى کره چشم را پوشانده است ودر جلو در حدود جسم مژگانى به‌صورت حاشيه مضرس (Ora Serrata) ختم مى‌شود. حاشيه مضرس در سمت نازال نسبت به‌سمت تمپورال به خط شوالب نزديک‌تر است. لايه شبکيه حسى با واسطه فضاى زير شبکيه‌اى به لايه اپى‌تليوم رنگى شبکيه رابطه دارد که اين فضا محل بالقوه جداشدگى شبکيه مى‌باشد. به‌علت اتصال محکم اين دو لايه در ديسک اپتيک و حاشيه مضرس جداشدگى شبيکه در اين دو ناحيه محدود مى‌شود. فضاى بالقوه فوق مشيميه‌اى (بين صلبيه و مشيميه) اين محدوديت را نداشته لذا جداشدگى مشيميه تا خار صلبيه‌اى زاويه اتاق قدامى مى‌تواند ادامه يابد. سطح داخلى شبکيه بر روى زجاجيه قرار دارد.

شبکيه از ۱۰ لايه تشکيل شده است که از داخل به خارج عبارتند از: ۱. پرده محدودکننده (Limiting) داخلي؛ ۲. لايه فيبرهاى عصبى (آکسون سلول‌هاى گانگليونى که به‌سمت عصب بينائى مى‌روند)؛ ۳. لايه سلول‌هاى گانگليوني؛ ۴. لايه مشبک (پلکسى ف.م) داخلى محل سيناپس سلول‌هاى گانگليونى با سلول‌هاى دو قطبى و آماکرين؛ ۵. لايه هسته‌دار (نوکلئار) داخلى حاوى جسم سلولى سلول‌هاى دوقطبي، آماکرين و افقي؛ ۶. لايه مشبک خارجى که محل سيناپس سلول‌هاى دوقطبى و افقى با گيرنده‌هاى نورى مى‌باشد؛ ۷. لايه هسته‌دار خارجى حاوى هسته سلول‌هاى گيرنده نوري؛ ۸. پرده محدودکننده خارجي؛ ۹. لايه گيرنده‌هاى نورى مخروطى و استوانه‌اي؛ و ۱۰. اپى‌تليوم رنگى شبکيه که غشاء بروک، غشاء پايهٔ اين اپى‌تليوم است.

ضخامت شبکيه از ۱/۰ mm در حاشيه مضرس تا ۵۶/۰ mm در قسمت خلفى متغير است. در قطب خلفى متغير است. در قطب خلفى شبکيه ناحيه‌اى است به قطر ۳mm به رنگ زرد (رنگدانه گزانتوفيل) به‌نام لکهٔ زرد يا ماکولا که در آن لايه سلول‌هاى عقده‌اى بيش از يک رديف سلول ضخامت دارند. در مرکز ماکولا به فاصلهٔ ۵/۳ ميلى‌متر خارج از ديسک بينائى يک فرورفتگى به‌نام فووه‌آ وجود دارد که در افتالموسکوپى انعکاس خاص نورى دارد و در آنژيوگرافى فلورسئين بدون عروق است. در اين ناحيه لايه هسته‌دار خارجى نازک شده، بقيه لايه‌ها وجود ندارند و آکسون‌هاى سلول‌هاى گيرنده نورى (لايه الياف هنله) مسيرى مايل دارند. در مرکز فووه‌آ، نازک‌ترين ناحيهٔ شبکيه (۲۵/۰ mm) به‌نام فووه‌ئولا (Foveola) قرار داد که فقط گيرنده نورى مخروطى دارد. ماکولا، به‌علت در حداکثر بودن فضاى بالقوه خارج سلولى در بيمارى‌هاى با تجمع مواد خارج سلولي، مستعد درگيرى است.

ثلث خارجى ضخامت شبکيه از عروق مشيميه (تا داخل لايه مشبک خارجي) و دو ثلث داخلى آن از شريان مرکزى شبکيه تغذيه مى‌شود. فووه‌آ منحصراً از مشيميه (کوريوکاپيلاريس) تغذيه مى‌شود لذا در جداشدگى شبکيه مستعد آسيب برگشت‌ناپذير است. عروق خونى شبکيه برخلاف مشيميه منفذدار نيستند که سد خونى - شبکيه‌اى داخلى را مى‌سازند. سد خونى - شبکيه‌اى خارجى در سطح اپى‌تليوم رنگى شبکيه قرار دارد.

زجاجيه (Vitreous)

زجاجيه (Vitreous) جسم ژله‌اى بدون رگ و شفاف مى‌باشد که سطح خارجى آن (غشاء هيالوئيد) در تماس با کپسول خلفى عدسي، شبکيه و سر عصب بينائى قرار دارد. با افزايش سن اتصال زجاجيه به همه اين نواحى (به‌جز کپسول عدسى و سر عصب بينائي) حالت محکم خود را حفظ مى‌کند. زجاجيه دو ثلث حجم و وزن کره چشم را تشکيل مى‌دهد و %۹۹ آن آب مى‌باشد. ۱% بقيه کلاژن و هيالورونات است.

لندمارک‌هاى آناتوميک خارجى

لندمارک‌هاى آناتوميک خارجي۳ -۲ ميلى‌متر خلف ليمبوس، پارس پليکاى جسم مژگانى (محل اعمال جراحى تخريبى جسم مژگانى در گلوکوم مقاوم) قرار دارد. حاشيه مضرس در قسمت نازال ۵/۵ mm و در قسمت تمپورال ۷mm از ليمبوس فاصله دارد (در محافظت محل اتصال عضلات رکتوس). پارس پلاناى جسم مژگانى (محل انجام تزريقات داخل زجاجيه‌اي)، ۴mm جلوتر از حاشيه مضرس قرار دارد.