|
|
| به نزد آنکه جانش در تجلی است |
|
همه عالم کتاب حق تعالی است |
| عرض اعراب و جوهر چون حروف است |
|
مراتب همچو آیات وقوف است |
| از او هر عالمی چون سوره‌ای خاص |
|
یکی زان فاتحه و آن دیگر اخلاص |
| نخستین آیتش عقل کل آمد |
|
که در وی همچو باء بسمل آمد |
| دوم نفس کل آمد آیت نور |
|
که چون مصباح شد از غایت نور |
| سیم آیت در او شد عرش رحمان |
|
چهارم «آیت الکرسی» همی دان |
| پس از وی جرمهای آسمانی است |
|
که در وی سوره‌ی سبع المثانی است |
| نظر کن باز در جرم عناصر |
|
که هر یک آیتی هستند باهر |
| پس از عنصر بود جرم سه مولود |
|
که نتوان کرد این آیات محدود |
| به آخر گشت نازل نفس انسان |
|
که بر ناس آمد آخر ختم قرآن |
|
|
|
| مشو محبوس ارکان و طبایع |
|
برون آی و نظر کن در صنایع |
| تفکر کن تو در خلق سماوات |
|
که تا ممدوح حق گردی در آیات |
| ببین یک ره که تا خود عرش اعظم |
|
چگونه شد محیط هر دو عالم |
| چرا کردند نامش عرش رحمان |
|
چه نسبت دارد او با قلب انسان |
| چرا در جنبشند این هر دو مادام |
|
که یک لحظه نمی‌گیرند آرام |
| مگر دل مرکز عرش بسیط است |
|
که آن چون نقطه وین دور محیط است |
| برآید در شبانروزی کم و بیش |
|
سراپای تو عرش ای مرد درویش |
| از او در جنبش اجسام مدور |
|
چرا گشتند یک ره نیک بنگر |
| ز مشرق تا به مغرب‌همچو دولاب |
|
همی گردند دائم بی‌خور و خواب |
| به هر روز و شبی این چرخ اعظم |
|
کند دور تمامی گرد عالم |
| وز او افلاک دیگر هم بدین سان |
|
به چرخ اندر همی باشند گردان |
| ولی برعکس دور چرخ اطلس |
|
همی‌گردند این هشت مقوس |
| معدل کرسی ذات البروج است |
|
که آن را نه تفاوت نه فروج است |
| حمل با ثور و با جوزا و خرچنگ |
|
بر او بر همچو شیر و خوشه آونگ |
| دگر میزان عقرب پس کمان است |
|
ز جدی و دلو و حوت آنجا نشان است |
| ثوابت یک هزار و بیست و چارند |
|
که بر کرسی مقام خویش دارند |
| به هفتم چرخ کیوان پاسبان است |
|
ششم برجیس را جا و مکان است |
| بود پنجم فلک مریخ را جای |
|
به چارم آفتاب عالم آرای |
| سیم زهره دوم جای عطارد |
|
قمر بر چرخ دنیا گشت وارد |
| زحل را جدی و دلو و مشتری باز |
|
به قوس و حوت کرد انجام و آغاز |
| حمل با عقرب آمد جای بهرام |
|
اسد خورشید را شد جای آرام |
| چو زهره ثور و میزان ساخت گوشه |
|
عطارد رفت در جوزا و خوشه |
| قمر خرچنگ را همجنس خود دید |
|
ذنب چون راس شد یک عقده بگزید |
| قمر را بیست و هشت آمد منازل |
|
شود با آفتاب آنگه مقابل |
| پس از وی همچو عرجون قدیم است |
|
ز تقدیر عزیزی کو علیم است |
| اگر در فکر گردی مرد کامل |
|
هر آیینه که گویی نیست باطل |
| کلام حق همی ناطق بدین است |
|
که باطل دیدن از ضعف یقین است |
| وجود پشه دارد حکمت ای خام |
|
نباشد در وجود تیر و بهرام |
| ولی چون بنگری در اصل این کار |
|
فلک را بینی اندر حکم جبار |
| منجم چون ز ایمان بی‌نصیب است |
|
اثر گوید که از شکل غریب است |
| نمی‌بیند مگر کین چرخ اخضر |
|
به حکم و امر حق گشته مسخر |
|
|
|
| تو گویی هست این افلاک دوار |
|
به گردش روز و شب چون چرخ فخار |
| وز او هر لحظه‌ای دانای داور |
|
ز آب وگل کند یک ظرف دیگر |
| هر آنچه در مکان و در زمان است |
|
ز یک استاد و از یک کارخانه است |
| کواکب گر همه اهل کمالند |
|
چرا هر لحظه در نقص و وبالند |
| همه درجای و سیر و لون و اشکال |
|
چرا گشتند آخر مختلف حال |
| چرا گه در حضیض و گه در اوجند |
|
گهی تنها فتاده گاه زوجند |
| دل چرخ از چه شد آخر پر آتش |
|
ز شوق کیست او اندر کشاکش |
| همه انجم بر او گردان پیاده |
|
گهی بالا و گه شیب اوفتاده |
| عناصر باد و آب و آتش و خاک |
|
گرفته جای خود در زیر افلاک |
| ملازم هر یکی در منزل خویش |
|
بننهد پای یک ذره پس و پیش |
| چهار اضداد در طبع مراکز |
|
به هم جمع آمده، کس دیده هرگز؟ |
| مخالف هر یکی در ذات و صورت |
|
شده یک چیز از حکم ضرورت |
| موالید سه گانه گشته ز ایشان |
|
جماد آنگه نبات آنگاه حیوان |
| هیولی را نهاده در میانه |
|
ز صورت گشته صافی صوفیانه |
| همه از امر وحکم داد داور |
|
به جان استاده و گشته مسخر |
| جماد از قهر بر خاک اوفتاده |
|
نبات از مهر بر پای ایستاده |
| نزوع جانور از صدق و اخلاص |
|
پی ابقای جنس و نوع و اشخاص |
| همه بر حکم داور داده اقرار |
|
مر او را روز و شب گشته طلبکار |
|
|
|
| به اصل خویش یک ره نیک بنگر |
|
که مادر را پدر شد باز و مادر |
| جهان را سر به سر در خویش می‌بین |
|
هر آنچ آمد به آخر پیش می‌بین |
| در آخر گشت پیدا نفس آدم |
|
طفیل ذات او شد هر دو عالم |
| نه آخر علت غایی در آخر |
|
همی گردد به ذات خویش ظاهر |
| ظلومی و جهولی ضد نورند |
|
ولیکن مظهر عین ظهورند |
| چو پشت آینه باشد مکدر |
|
نماید روی شخص از روی دیگر |
| شعاع آفتاب از چارم افلاک |
|
نگردد منعکس جز بر سر خاک |
| تو بودی عکس معبود ملایک |
|
از آن گشتی تو مسجود ملایک |
| بود از هر تنی پیش تو جانی |
|
وز او در بسته با تو ریسمانی |
| از آن گشتند امرت را مسخر |
|
که جان هر یکی در توست مضمر |
| تو مغز عالمی زان در میانی |
|
بدان خود را که تو جان جهانی |
| تو را ربع شمالی گشت مسکن |
|
که دل در جانب چپ باشد از تن |
| جهان عقل و جان سرمایه‌ی توست |
|
زمین و آسمان پیرایه‌ی توست |
| ببین آن نیستی کو عین هستی است |
|
بلندی را نگر کو ذات پستی است |
| طبیعی قوت تو ده هزار است |
|
ارادی برتر از حصر و شمار است |
| وز آن هر یک شده موقوف آلات |
|
ز اعضا و جوارح وز رباطات |
| پزشکان اندر آن گشتند حیران |
|
فرو ماندند در تشریح انسان |
| نبرده هیچکس ره سوی این کار |
|
به عجز خویش هر یک کرده اقرار |
| ز حق با هر یکی حظی و قسمی است |
|
معاد و مبدا هر یک به اسمی است |
| از آن اسمند موجودات قائم |
|
بدان اسمند در تسبیح دائم |
| به مبدا هر یکی زان مصدری شد |
|
به وقت بازگشتن چون دری شد |
| از آن در کامد اول هم بدر شد |
|
اگرچه در معاش از در به در شد |
| از آن دانسته‌ای تو جمله اسما |
|
که هستی صورت عکس مسما |
| ظهور قدرت و علم و ارادت |
|
به توست ای بنده‌ی صاحب سعادت |
| سمیعی و بصیری، حی و گویا |
|
بقا داری نه از خود لیک از آنجا |
| زهی اول که عین آخر آمد |
|
زهی باطن که عین ظاهر آمد |
| تو از خود روز و شب اندر گمانی |
|
همان بهتر که خود را می‌ندانی |
| چو انجام تفکر شد تحیر |
|
در اینجا ختم شد بحث تفکر |
|
