|
|
|
| فکر کاربرد و فهم مفاهيم آمارى براى دانشجويان سال اول جامعه‌شناسي، گهگاه ايجاد وحشت مى‌کند. اما به هر روي، کاربرد درست مفاهيم آمارى به فهم متون درسى و مقالات مورد مطالعهٔ دانشجويان، کمک بسيار مى‌کند. اين مفاهيم براى آمار جامعه‌شناختى اهميتى اساسى دارند: ميانگين، عددى است که با تقسيم جمع کل موارد به تعداد افراد مورد نظر به‌دست مى‌آيد؛ عدد وسط عددى است که در خط توزيع اعداد، وسط قرار مى‌گيرد. عدد غالب که در خط توزيع عددى ما از همه بيشتر تکرار مى‌شود.
|
|
| مثال:
|
| فرض کنيد نمرات امتحانى درس مبانى جامعه‌شناسى ۹ دانشجو از اين قرار باشد: ۹۷، ۷۸، ۶۰، ۹۰، ۶۶، ۵۷، ۸۰، ۶۰، ۵۰. نمرهٔ ميانگين آنها ۷۱ مى‌شود، بدين ترتيب که تمام نمرات يادشده با هم جمع مى‌شوند و سپس جمع کل آن به عدد ۹ تقسيم مى‌شود. عدد وسط اين ارقام ۶۶ مى‌شود، زيرا در وسط خط توزيع نمرات قرار مى‌گيرد. عدد غالب نيز نمرهٔ ۶۰ مى‌شود که بيشتر از هر نمرهٔ ديگرى تکرار شده است.
|
|
| مفاهيم آمارى اساسى ديگر عبارتند از: ضريب همبستگي. ضريب همبستگى رابطهٔ ميان دو يا چند دسته داده را اندازه‌گيرى مى‌کند. اگر رابطهٔ کاملى ميان دو پديده وجود داشته باشد، ضريب همبستگى ۰۰/۱+ و اگر هيچ رابطه‌اى در ميان نباشد، ضريب همبستگى ۰۰/۰ و اگر رابطهٔ معکوس برقرار باشد، ضريب همبستگى ۰۰/۱- مى‌شود.
|
|
| اعتبار، نشان مى‌دهد که داده‌هاى به‌دست آمده تا چه حد شرايط واقعى را منعکس مى‌کنند. براى آنکه يک پژوهش اعتبار داشته باشد، بايد شرايط موضوع مورد بررسى را به‌درستى منعکس کنند.
|
|
| قابليت اعتماد، به ميزان اجماع محققان دربارهٔ يافته‌هاى يک موضوع مورد بررسى اطلاق مى‌شود. قابليت اعتماد به‌خوبى نشان مى‌دهد که يک بررسى با چه کيفيتى انجام گرفته است.
|
|
| جامعه‌شناسى ناب و کاربردى
|
|
| در هر رشتهٔ علمى بايد ميان جنبهٔ ناب و جنبهٔ کاربردى آن تمايز قائل شد. جامعه‌شناسى ناب در جستجوى دانش جامعه‌شناختى بدون توجه به کاربردهاى عملى آن است. اما جامعه‌شناسى کاربردى در جستجوى دانشى است که بتوان آن را در عمل به‌کار بست.
|
|
|
|
| در رسانه‌هاى همگاني، مباحث جامعه‌شناختى از سوى کسانى که آموزش حرفه‌اى جامعه‌شناختى نديده‌اند، مانند روزنامه‌نگاران، مطرح مى‌شوند. درست است که برخى از اين مباحث از نظر توصيفى نادرست هستند و تأکيدهاى نابه‌جا و تفسيرهاى مشکوکى دارند، اما برخى ديگر بسيار درست هستند و در جهت نشر اطلاعات راجع به يافته‌هاى جامعه‌شناختي، بسيار سودمند مى‌افتند.
|
|
|
|
| بررسى‌هاى مشاهده‌اى را نيز مانند آزمايش‌ها مى‌توان هم در محيط آزمايشگاهى انجام داد و هم در ميدان تحقيق. فرق بررسى‌هاى مشاهده‌اى با آزمايش اين است که جامعه‌شناس در اين روش متغير مستقلى را براى آزمايش تأثير آن بر موضوع بررسى خود دخالت نمى‌دهد. به‌جاى آن، پژوهشگر مى‌کوشد مشاهدات منتظمى را در يک موقعيت واقعى به‌عمل آورد و ثبت کند. اگر اين مشاهدات با يک شرح توصيفى غيررسمى بيان گردد، به آن بررسى برداشت-گونه مى‌گويند.
|
|
| در يک بررسى مشاهده‌اي، پژوهشگر ممکن است با موضوع بررسى خود تماس متقابل داشته باشد و يا نداشته باشد؛ اين امر بستگى به آن دارد که طراح بررسى تأثير مشارکت يا عدم مشارکت افراد مورد بررسى را تا چه حد ارزيابى کند.
|
|
| مثال:
|
| جامعه‌شناسى که خواسته باشد کنش‌هاى متقابل يک گروه کودکستانى را مشاهده کند، مى‌تواند اين کار را از طريق مشاهدهٔ يک‌طرفهٔ يک کودکستان مجهز انجام دهد. اما اگر جامعه‌شناس ديگرى خواسته باشد دربارهٔ يک شهر کوچک در يک دورهٔ يک ساله بررسى مشاهده‌اى انجام دهد، در اين مورد نمى‌تواند از مشارکت در زندگى اين شهر خوددارى کند. او طى مشاهده و مصاحبه با مردم اين شهر، ممکن است با يکى از اهالى شهر غذا بخورد و يا با يکى ديگر تا محل کار وى همراهى کند. و يا شايد پژوهشگر ديگرى تشخيص دهد که در مدت بررسى بايد به‌عنوان مقيم تمام وقت در آن شهر زندگى کند.
|
|
| رشته‌هاى تخصصى جامعه‌شناسى
|
|
| رشتهٔ جامعه‌شناسى به چندين شاخهٔ تخصصى تقسيم مى‌شود:
|
|
| - رفتار جمعى و ارتباطات توده‌گير
|
| - اشتراک اجتماعي
|
| - جرم و بزهکاري
|
| - جامعه‌شناسى فرهنگى
|
| - جمعيت‌شناسى
|
| - رفتار انحرافى
|
| - بوم‌شناسى انسانى
|
| - جامعه‌شناسى صنعتى
|
| - زناشوئى و خانواده
|
| - جامعه‌شناسى پزشکى
|
| - روش‌شناسى
|
| - جامعه‌شناسى سياسى
|
| - روابط نژادى و قومى
|
| - جامعه‌شناسى روستائى
|
| - کنترل اجتماعى
|
| - سازماندهى اجتماعى
|
| - قشربندى اجتماعى
|
| - جامعه‌شناسى آموزش و پرورش
|
| - جامعه‌شناسى دين
|
| - جامعه‌شناسى شهرى.
|
|
|
|
| مسئله بنيادى در علم جامعه‌شناسى اين است که آيا اين علم بايد فارغ از ارزش باشد. آيا جامعه‌شناسان بايد هوادار برنامه‌هاى سياست اجتماعى باشند؟ جامعه‌شناسان اوليه بر اين باور بودند که بايد در شکل‌گيرى سياست اجتماعى نقش فعالى داشته باشند. در ميانهٔ سال‌هاى ۱۹۲۰ تا ۱۹۵۰، اين موضع‌گيرى غالباً با مخالفت‌هائى روبرو بود، اما امروزه بيشتر جامعه‌شناسان بار ديگر به اين اعتقاد روى آورده‌اند که بايد در برنامه‌هاى اجتماعى مشارکت کامل و نقش فعالى داشته باشند. امروزه بيشتر جامعه‌شناسان بر اين همدستان هستند که بايد به‌عنوان يک شهروند عقيدهٔ شخصى خود را بيان کنند و در انواع گوناگون فعاليت‌هاى همگانى فعالانه مشارکت کنند و از قضايائى که به درستى آنها اعتقاد دارند، حمايت و دفاع کنند.
|
|
| دشوارى‌هاى تحقيق جامعه‌شناختى
|
|
| از آنجا که جامعه‌شناس با موضوع‌هاى بشرى و با الگوها، شخصيت‌ها، ارزش‌ها و سنت‌هاى گوناگون زندگى انسان‌ها سروکار دارد، در تحقيق خود با مسائلى روبرو مى‌شود که غالباً با مسائل روياروى دانشمند طبيعى بسيار متفاوت هستند.
|
|
|
|
| تغيير مدام شرايط اجتماعى ايجاب مى‌کند که مقتضيات زمانى و مکانى در هر گزارشى مشخص گردد. گرچه در علوم فيزيکى نيز تغييراتى رخ مى‌دهند، اما در علوم اجتماعى درجهٔ تغيير در کوتاه‌مدت بسيار بيشتر از همين تغيير در علوم فيزيکى است.
|
|
| مثال:
|
| برنامه‌ريزي، هماهنگى و اجراء يک تحقيق جامعه‌شناختي، معمولاً به يک زمان طولانى نياز دارد. براى مثال، اگر دستگاهى خواسته باشد دريابد که چه نوع جرائمى در يک اجتماعى رواج دارند تا براساس آن به اقدامات پيشگيرانه‌اى دست يازد، ممکن است به تحقيقى نياز داشته باشد که يک سال طول مى‌کشد. پس از گردآوري، و تحليل و بازبينى يافته‌هاى اين تحقيق، تازه مقامات اين دستگاه ممکن است کشف کنند که ميزان وقوع آن نوع جرائم کاهش گرفته و جرائم نوع ديگرى رواج يافته‌اند.
|
|
|
|
| طرح يک بررسى و يا حضور بررسى‌کننده ممکن است رفتار موضوع مورد بررسى را تغيير دهد. همچنان که گفته شد، اگر مردى موضوع يک بررسى درباره حقوق برابر براى زنان قرار گيرد، ممکن است در برابر پرسشگر زن واکنشى نشان دهد که با واکنش او در برابر پرسشگر مرد تفاوت داشته باشد و اگر در زمان ارائه پرسش‌ها همسر وى نيز حضور داشته باشد، واکنش او ممکن است باز هم تفاوت پيدا کند.
|
|
| پيش‌بينى ناپذيرى رفتار انسان‌ها
|
|
| گرچه رفتار تک‌تک افراد مورد بررسى غالباً براى يک محقق جامعه‌شناس قابل پيش‌بينى نيست، اما با اين همه، او مى‌تواند پيش‌بينى‌هاى به نسبت درستى از رفتار گروه‌هائى که اين افراد اعضاء آنها هستند، به‌عمل آورد. اين کار از طريق کاربرد اصل احتمال انجام‌پذير است.
|
|
| مثال:
|
| وقتى درسى دربارهٔ مبانى جامعه‌شناسى آغاز مى‌شود، به‌هيچ‌وجه نمى‌توان تشخيص داد که کداميک از دانشجويان نمرات الف يا ب مى‌گيرند. اما بر پايهٔ تجارب گذشته، مى‌توان با درجهٔ صحت بالائى پيش‌بينى کرد که چند درصد دانشجويان کلاس نمرات الف يا ب مى‌گيرند.
|
|
|
|
| جامعه‌شناسي، برخلاف علوم فيزيکى و طبيعي، در اين مورد که چه نوع تحقيقى از نظر اخلاقى پذيرفتنى است، محدوديت‌هاى فراوانى دارد. يک جامعه‌شناس با موضوع‌هاى انسانى سروکار دارد و به ناچار بايد به حقوق، خواست‌ها و شئون انسان‌ها احترام گذارد.
|
|
|
|
| در بسيارى از موارد، با آنکه مى‌دانيم يافته‌هاى يک بررسى بسيار ارزش دارند، اما هزينه‌هاى آن بسيار سنگين‌تر از آن است که بتوان آن را اجراء کرد. از اين گذشته، جامعه‌شناسان بايد مراقب باشند که به موضوع مورد آزمايش لطمه‌اى وارد نشود.
|
