|
|
|
| موقعيت جغرافيايى و تقسيمات سياسى استان
|
|
| استان ايلام با ۰۸۶۱۹ کيلومتر مربع، حدود ۱/۴ درصد مساحت کل کشور را تشکيل مى‌دهد. اين استان در غرب دامنهٔ سلسله جبال زاگرس بين ۳۱ درجه و ۵۸ دقيقه تا ۳۴ درجه و ۱۵ دقيقه عرض شمالى از خط استوا و ۴۵ درجه و ۲۴ دقيقه تا ۴۸ درجه و ۱۰ دقيقه طول شرقى از نصف‌‌النهار گرينويچ در گوشهٔ غربى کشور قرار گرفته است.
|
|
| استان ايلام از جنوب با خوزستان، از شرق با لرستان، از شمال با کرمانشاه (استان‌هاى داخلي) و از سمت غرب با ۴۲۵ کيلومتر مرز مشترک با کشور عراق همجوار است.
|
|
| براساس آخرين تقسيمات کشورى در سال ۱۳۷۵، استان ايلام مشتمل بر ۷ شهرستان، ۱۷ بخش، ۱۵ شهر، ۳۶ دهستان و ۷۵۳ آبادى داراى سکنه بوده است.
|
|
| شهرستان‌هاى استان ايلام عبارتند از : آبدانان، ايلام، ايوان، دره شهر، دهلران، شيروان و چرداول و مهران. مرکز استان شهر ايلام است که به علت زيبائى‌هاى طبيعى فراوانى که دارد، عروس زاگرس نام گرفته است.
|
|
| جغرافياى طبيعى و اقليم استان
|
|
| ناهموارى‌هاى استان ايلام از چين‌خوردگى‌هاى موازى در جهت شمال غربى و جنوب شرقى به وجود آمده است. اين کوهها از رسوبات دوران اول تا چهارم زمينشناسى به يادگار مانده‌اند، ولى شکل‌گيرى کلى آن‌ها عموماً به دوران دوم و سوم زمينشناسى مربوط است. اين کوهها چنان گسترده و فشرده‌اند که امکان شکل‌گيرى دشت‌هاى ميانکوهى در ميان آن‌ها فراهم نشده است.
|
|
| با توجه به نقشه ناهموارى‌هاى استان به خوبى معلوم مى‌شود که شمال و شمال شرقى استان از ارتفاعات و کوهستان‌هاى بلند تشکيل يافته و نيمهٔ غربى و جنوب غربى آن از نواحى کم ارتفاع با شيبى به طرف غرب شکل گرفته است که دشت‌هاى وسيع گرمسير منطقهٔ مهران - دهلران و دشت عباس را در بر مى‌گيرد. ارتفاع اين دشت‌ها از ۳۰۰ متر کمتر است. وجود اين ناهموارى‌ها که در مجاور سرزمين پست قرار گرفته‌اند، اختلاف ارتفاع اين دو نيمه را به حدود ۳۰۰۰ متر مى‌رساند. با توجه به اين خصوصيت طبيعى، شکلى از زندگى اجتماعى پديد آمده است که امروزه به نظام عشايرى و ايلى معروف است.
|
|
| به طور کلى نواحى شمالى و شمال شرقى استان ايلام کوهستانى و نواحى جنوب غربى و غرب آن از اراضى پست و کم ارتفاع تشکيل يافته است. مهم‌ترين ارتفاعات استان کبير کوه و دينار کوه مى‌باشند.
|
|
| استان ايلام از نظر شرايط اقليمى جزو مناطق گرمسير کشور محسوب مى‌شود، ولى به علت وجود ارتفاعات، اختلاف درجه حرارت و بارندگى در بخش‌هاى شمالى، جنوبى و غربى آن زياد است، به طورى که مى‌توان از نظر اقليمى، مناطق سه گانهٔ سردسيرى، گرمسيرى و معتدل را در اين استان به خوبى مشاهده نمود. اين مناطق سه گانه عبارتند از:
|
|
| - مناطق کوهستانى شمال و شمال شرق: استان که آب وهواى نسبتاً سردسيرى با زمستان طولانى دارد. حداقل درجهٔ حرارت اين مناطق در زمستان تا ۱۵ درجه زير صفر مى‌رسد و ميزان بارندگى آن نيز به بيش از ۵۰۰ ميليمتر در سال بالغ مى‌‌گردد.
|
|
| - مناطق جلگه‌اى غرب و جنوب غربى استان: آب و هواى گرمسيرى دارد. حداکثر درجهٔ حرارت اين مناطق تا ۴۵ درجه سانتيگراد بالاى صفر مى‌رسد. ميزان بارندگى اين مناطق، حدود ۲۰۰ ميليمتر در سال است.
|
|
| - مناطق ميانى: آب و هواى معتدل دارد و درجهٔ حرارت آن در زمستان تا ۵ درجه زير صفر و حداکثر حرارت آن در نقاط جنوبى و دره شهر در تابستان به بيش از ۴۰ درجه سانتيگراد مى‌رسد. براساس گزارش ايستگاه سينوپتيک ايلام در سال ۱۳۷۵، در مرکز استان حداکثر مطلق درجهٔ حرارت ۰/۴- درجهٔ سانتيگراد در بهمن ماه، مقدار بارندگى سالانه ۵۷۸/۴ ميليمتر، حداکثر رطوبت نسبى ۶۴ درصد و حداقل رطوبت نسبى ۲۴ درصد و تعداد روزهاى يخبندان در فصل زمستان ۲۷ روز ثبت شده است.
|
|
| در شهرستان دهلران، حداکثر مطلق درجهٔ حرارت ۴۹/۶ درجه سانتيگراد در تيرماه و حداقل مطلق درجهٔ حرارت ۰/۲- درجه سانتيگراد در بهمن ماه، مقدار بارندگى سالانه ۳۴۰/۳ ميليمتر، حداکثر رطوبت نسبى ۵۶ درصد و حداقل رطوبت نسبى ۳۲ درصد و تعداد روزهاى يخبندان آن ۳ روز گزارش شده است.
|
|
| بارندگى‌هاى سالانهٔ فراوان از يکسو و نقش استان به عنوان زهکش آب‌هاى سطحى سلسله جبال زاگرس از سوى ديگر، موجب پيدايش رودخانه‌هاى زيادى شده که به منظور استفاده از آب آن‌ها سدهاى انحرافى و کانال‌هاى متعددى نيز احداث شده است. آب‌هاى زيرزمينى استان ايلام به دليل شرايط ويژه توپوگرافى و زمين‌ساختى غناى قابل توجهى ندارد. با اين وجود استفاده از قنات و چاه‌هاى آب زيرزمينى نيز رواج دارد.
|
|
|
|
| سرزمينى که اکنون استان ايلام نام دارد، بنا به اسناد تاريخى فراوان، بخشى از کشور عيلام باستان بوده است. اين کشور در حدود ۳۰۰۰ سال پيش از ميلاد به وجود آمده و تا سال ۶۴۰ پيش از ميلاد به حيات اجتماعى خود ادامه داده است. در اين سال، به فرمان آشور بانى‌پال به خاک و خون کشيده شده و منقرض شده است. از شهرهاى اين کشور، به اسامى شوش «پايتخت اصلي»، ماداکتو «پايتخت تابستاني»، اهواز، خايدالو، ماساباتيک و کابيانه اشاره شده است.
|
|
| در کتيبه‌هاى بابلى، عيلام را «آلامتو» يا «آلام» خوانده‌اند که به قولى به معناى کوهستان يا «کشور طلوع خورشيد» است. مدتى پس از سقوط عيلام، حوزه فرمانروايى آنان به دو منطقهٔ تحت نفوذ پارس‌ها در شرق و مادها در غرب تقسيم شد. اقوام ساکن زاگرس در دورهٔ هخامنشى جزئى از امپراطورى هخامنشى بوده است. ولى ظاهراً ارتش هخامنشى براى عبور از زاگرس ناچار به پرداخت باج به کوه‌نشينان مقتدر آن بوده است.
|
|
| بنا به نوشتهٔ مورخان يونانى، در زمان سلوکيه، ساکنين زاگرس اکثر اوقات با اقوام مهاجم و بيگانه در نبرد بوده‌اند. وجود آثار باستانى فراوانى از دورهٔ ساسانى در استان‌هاى ايلام و لرستان، نشان مى‌دهد که اين منطقه در آن زمان بسيار آباد و با اهميت بوده است. اسامى شهرهايى مانند «ماسبندان»، «مهرگان کدک»، «دارشهر»، «سيمره»، «اريوخ» و «شيروان» اين نظر را تأييد مى‌کند. محل دقيق برخى از اين شهرها هنوز روشن نشده است.
|
|
| در اواخر دورهٔ ساسانى، خاندان فيروزان بر اين سرزمين و خوزستان حکومت داشته‌اند که آخرين آن‌ها پس از شکست در جنگ جولا به دارالخلافه اعزام شده است. بعد از تسخير ايران به وسيلهٔ عرب‌هاى مسلمان، احتمال دارد که اين ناحيه جزئى از ايالت کوفه شده باشد و اسامى شهرهاى ماسبندان، مهرگان و سيمره معرب شده باشند.
|
|
| در اواخر قرن چهارم هجرى قمرى، حسنويه کرد بر لرستان و ايلام فعلى حکومت مى‌کرده است و تا اوايل قرن ششم هجرى قمرى، حکومت اين خاندان ادامه داشته است.
|
|
| از سال ۵۷۰ تا ۱۰۰۶ هجرى قمرى، اتابکان لُر بر لرستان و پشتکوه حکومت کرده‌اند. آخرين اتابک لُر به نام شاهورديخان را شاه‌عباس صفوى به قتل رسانده و حسين خان سيلورزى جد واليان ابوقداره را به حکومت لرستان و پشتکوه منصوب کرده است. اين خاندان پس از مدتى، مقر حکومت خود را به پشتکوه (ايلام کنوني) منتقل کرده‌اند و غلام‌رضا خان والى ابوقداره، آخرين والى پشتکوه پس از کودتاى ۱۲۹۹ شمسى به نحوى نسبتاً مسالمت‌آميز، منطقه تحت حکومت خود را رها کرده و به کشور عراق رفته است.
|
|
| از سال ۱۳۰۹ شمسى در تقسيمات کشورى، ايلام جزو استان پنجم يعنى کرمانشاه گرديد. سپس به علت موقعيت مهم سياسى و مرزى و محروميت‌هاى فراوان به فرماندارى کل تبديل شد و اکنون يکى از استان‌هاى مهم کشور محسوب مى‌شود.
|
