جغرافیای طبیعی و اقلیم استان

موقعيت جغرافيايى و تقسيمات سياسى استان

استان گلستان با مساحتى معادل ۰۰۰‚۲۲ کيلومترمربع، ‌ در قسمت شمال شرقى کشور واقع شده است. اين استان از شمال با درياى خزر (مازندران)، از شرق با استان خراسان، از غرب با استان مازندران و از جنوب با استان سمنان همسايه است.

براساس آخرين تقسيمات کشورى در سال ۱۳۷۵، استان گلستان داراى ۶ شهرستان، ۱۶ شهر، ۱۵ بخش، ۴۲ دهستان و ۹۹۹ آبادى داراى سکنه بوده است. شهرستان‌هاى استان گلستان عبارتند از : بندر ترکمن، على‌آباد، کردکوى، گرگان، گنبد کاووس و مينودشت.

جغرافياى طبيعى و اقليم استان

شکل ناهموارى‌هاى استان گلستان به گونه‌اى است که به روشنى مى‌توان آن‌ها را به دو قسمت جلگه‌اى و کوهستانى تقسيم کرد. امتداد و جهت رشته کوه‌هاى البرز، ‌ به صورت ديوارى مرتفع در مسافتى طولانى، خط ساحلى و جلگه‌هاى کناره‌اى درياى خزر را محصور کرده است، بدين علت، تقريباً در سراسر استان شيب زمين از ارتفاعات به سوى جلگه و درياى خزر (از شمال به جنوب به سوى سواحل جنوبى و از شرق به غرب به سوى سواحل شرقى دريا) کاهش مى‌يابد. در محل تلاقى جلگه و کوهپايه‌هاى شمالى البرز، به علت شدت فرسايش و تراکم آبرفت، قسمتى از ناهموارى‌هاى قديمى به وسيلهٔ رسوبات جديدتر پوشيده شده و تنها در بعضى نقاط به صورت تپه ظاهر شده‌اند. در قسمت‌هاى پائين دست جلگه‌اى سواحل جنوبى و شرقى درياى خزر، تپه‌هاى ماسه‌اى ساحلى تحت تأثير نسيم دريا و بادهاى محلى، تشکيل شده و سدى طبيعى و کم ارتفاع بين دريا و جلگه پديد آورده‌اند. پديدهٔ تشکيل تپه‌هاى ماسه‌اى در حال حاضر فقط در سواحل جنوبى خزر انجام مى‌شود، در حالى که در سواحل شرقى، ( از بندر ترکمن تا ارتفاعات غربى خراسان) در سطح جلگه، تپه‌هاى ماسه‌اى سخت و تثبيت شده‌اى وجود دارند که در گذشته‌هاى دور تشکيل شده‌اند. همچنين در قسمت جلگه‌هاى استان گلستان رسوبات ضخيم لُسى به صورت تپه ماهور نسبتاً مرتفع در آمده‌اند. حداکثر گسترش غربى اين رسوبات به شهرستان‌هاى بهشهر و نکا در استان مازندران محدود است.

رشته کوه‌هاى البرز که بر اثر کوهزاى آلپى دورهٔ‌ ترشيارى تشکيل شده است، در طول بيش از ۷۵۰ کيلومتر، جلگه‌هاى ساحلى استان مازندران و استان گلستان را از قسمت داخلى ايران جدا نموده است. نيمهٔ شرقى البرز، بين درهٔ رود بابل تا درهٔ خوش ييلاق (مسير رود نوده که شاخه‌اى از رود گرگان است) قرار دارد و به تدريج در جهت شمال شرق از ارتفاع آن‌ها کاسته مى‌شود. رشتهٔ جنوبى، شامل کوه‌هاى «ابرکوه» است که بلندترين نقطهٔ آن در «قلهٔ شاوار» به ۳۹۴۵ متر مى‌رسد. رشته شمالى، «شاهکوه» نام دارد که به صورت ديوارى در مقابل جلگهٔ‌ گرگان قرار دارد و ارتفاع آن در قلهٔ پيرگردکوه حدود ۳۲۰۴ متر است. دنبالهٔ البرز شرقى به تدريج در شرق و شمال شرقى استان به کوه‌هاى آلاداغ و به قسمت‌هاى غربى کپه داغ متصل است.

در حوالى جنگل گلستان کوه‌هاى نسبتاً مرتفعى از جمله کوه نارچى به ارتفاع ۲۴۰۰ متر، و در شمال و شمال شرقى رشته‌کوه‌هاى کم ارتفاعى مانند گلى داغ (کمتر از ۱۰۰۰ متر) و نارلى داغ تا نوار مرزى ترکمنستان پراکنده‌اند که به وسيله شاخه‌هاى رود گرگان و اترک به شدت بريده شده‌اند.

در پيدايش و گسترش جلگه‌هاى ساحلى استان گلستان، عواملى از قبيل ميزان آب و وسعت حوضه رودها، شيب بستر رودها، مقاومت سنگ‌ها و عمق دريا مؤثر بوده‌اند. اين عوامل در هر نقطه، با توجه به شرايط محلى، به نسبت‌هاى مختلفى با هم ترکيب شده و توجيه‌کنندهٔ ويژگى‌ها و تفاوت‌هاى محلى و ناحيه‌اى جلگه ساحلى هستند.

استان گلستان، با توجه به موقعيت جغرافيايى خود، تحت تأثير عرض جغرافيايى، ارتفاع و امتداد رشته کوه‌هاى البرز، ارتفاع سطح زمين، دورى و نزديکى به دريا، بيابان‌هاى جنوبى ترکمنستان، وزش بادهاى محلى و ناحيه‌اى و پوشش متراکم جنگلى قرار مى‌گيرد. بدين جهت، با اين که وسعت کمى دارد و برخلاف عموم که آب و هواى آن را در کل معتدل مى‌دانند، آب و هواى گوناگونى دارد.

شمال شرق استان، به ويژه در شرق درياى خزر و حدفاصل گرگان رود تا مرز ترکمنستان، به علت دورى از اثرات درياى خزر، کاهش ارتفاعات البرز شرقى، وسيع بودن جلگهٔ ساحلى و نزديکى به بيابان‌هاى قره قوم و قزل قوم در جمهورى‌هاى آسياى ميانه، تغييرات محسوسى در آب و هواى معتدل مرطوب خزرى (خزرى شرقي) پديد مى‌‌آيد و شرايط خشکى و گرماى هوا تشديد مى‌شود و رفته رفته به اقليم نيمه خشک (نيمه بياباني) تبديل مى‌شود و ميزان بارندگى سالانه کاهش مى‌يابد. همچنين به علت کاهش رطوبت هوا، دامنهٔ گرما افزايش مى‌يابد و اختلاف شديدى بين دماى شب و روز و دماى سردترين و گرم‌ترين ماه‌هاى سال به وجود مى‌‌آيد که مشخصهٔ اصلى آن، تابستان‌هاى گرم و خشک طولانى (۵ تا ۶ ماه) و زمستان‌هاى نسبتاً سرد و بارانى است. به علت پيشروى تودهٔ هواى سردسيرى، تعداد روزهاى يخبندان آن نيز بيشتر است، ولى ريزش برف به ندرت اتفاق مى‌افتد. به علت نزديکى به ارتفاعات شرقى، از جمله شهرهاى کلاله و مينودشت، تغييرات ديگرى در آب و هواى استان ايجاد مى‌شود و با افزايش باران و اعتدال دما، شرايطى مشابه آب و هواى معتدل مرطوب خزرى پديد مى‌آيد.