استان یزد (۳)

وضعيت اجتماعى و اقتصادى استان

براساس سرشمارى عمومى نفوس و مسکن سال ۱۳۷۵، جمعيت استان ۷۶۹‚۷۵۰ نفر بوده است که از اين تعداد ۷۵/۱۵ درصد در نقاط شهرى و ۲۴/۸۵ درصد در نقاط روستايى سکونت داشته‌اند. در آبان‌ماه همين سال، از کل جمعيت استان ۹۳۶‚۳۸۵ نفر مرد و ۸۳۳‚۳۶۴ نفر زن بوده‌اند که در نتيجه نسبت جنسى جمعيت استان ۱۰۰ نفر زن در مقابل ۱۰۶ مرد بوده است. نسبت‌هاى مذکور در نقاط شهرى براى اطفال کمتر از يک سال ۱۰۲ و براى بزرگسالان ۹۵ و در نقاط روستايى به ترتيب ۱۰۵ و ۱۰۶ بوده است.

براساس همين سرشمارى ۹۹/۲۵ درصد از جمعيت استان مسلمانان هستند. اين نسبت در نقاط شهرى ۹۹/۱ درصد و در نقاط روستايى ۹۹/۷ درصد مى‌باشد.

در فاصلهٔ سال‌هاى ۱۳۶۵ تا ۱۳۷۵ حدود ۷۵۴‚۹۴ نفر از ديگر استان‌ها به استان يزد مهاجرت نموده و يا در داخل آن جابجا شده‌اند. محل اقامت قبلى ۴۳/۵۳ درصد از مهاجران، ساير استان‌ها، ۲۱/۶۸ درصد شهرستان‌هاى ديگر همين استان و ۳۰/۵۱ درصد در شهرستان محل سرشمارى بوده است. محل اقامت بقيهٔ افراد، خارج از کشور يا اظهار نشده است. اين وضعيت نشان مى‌دهد که طى سال‌هاى ۶۵ تا ۷۵ حدود ۲۱/۹۹ درصد مهاجران از روستا به شهر، ۵۲/۸۴ درصد از شهر به شهر، ۶/۸۰ درصد از روستا به روستا و ۱۴/۱۰ درصد از شهر به روستا مهاجرت کرده‌اند بيشترين تعداد مهاجران وارد شده به استان و يا جابه‌جا شده در داخل آن با ۲۰/۵۷ درصد مربوط به کمتر از يک سال قبل از سرشمارى و کمترين تعداد آنان با ۲ درصد مربوط به ۹ سال قبل از سرشمارى بوده است.

براساس سرشمارى عمومى آبان‌ماه ۱۳۷۵ از ۳۷۰‚۶۶۲ نفر جمعيت بالاى ۶ سال استان، ۸۳/۶۴ درصد باسواد بوده‌اند. نسبت باسوادى در گروه سنى ۱۴-۶ سال برابر ۹۶/۵۶ درصد و در گروه سنى ۱۵ سال و بيشتر ۷۷/۹۴ درصد بوده است. در بين افراد لازم‌التعليم (۱۴-۶ سال) نسبت باسوادى در نقاط شهرى ۹۶/۶۴ درصد و و در نقاط روستايى ۹۶/۲۹ درصد بوده است. در اين استان نسبت باسوادى در بين مردان ۸۷/۳۱ درصد و در بين زنان ۷۹/۷۵ درصد بوده است. اين نسبت در نقاط شهرى براى مردان و زنان به ترتيب ۸۹/۵۸ درصد و ۸۲/۵۳ درصد و در نقاط روستايى ۸۰/۳۷ درصد و ۷۱/۴۴ درصد بوده است.

طبق همين سرشمارى از جمعيت ۲۴-۶ سال استان ۷۰/۳۷ درصد در حال تحصيل بوده‌اند. اين نسبت در نقاط شهرى ۷۳/۱۲ درصد و در نقاط روستايى ۶۲/۱ درصد بوده است. در اين استان ۹۴/۴۵ درصد از کودکان، ۸۹/۶۲ درصد از نوجوانان و ۴۱/۶۵ درصد از جوانان به تحصيل اشتغال دارند. در آبان‌ماه ۱۳۷۵ حدود ۳۹ درصد از جمعيت ده سال و بالاتر اين استان را افراد شاغل و افراد بيکار (جوياى کار) تشکيل مى‌داده‌اند. اين نسبت در نقاط شهرى ۳۶/۲۸ درصد و درنقاط روستايى ۴۷/۴۳ درصد بوده است. از جمعيت فعال اين استان ۷۹/۵۴ درصد را مردان و ۲۰/۴۶ درصد را زنان تشکيل مى‌داده‌اند. بيشترين ميزان فعاليت مربوط به گروه سنى ۳۹-۳۵ سال با ۶۳/۴۸ درصد و کمترين ميزان مربوط به گروه سنى ۱۴-۱۰ سال با ۴/۹۳ درصد بوده است. در همين سال از شاغلان ۱۰ ساله و بيشتر استان ۱۴/۲۷ درصد در گروه‌هاى عمده «کشاورزى، شکار و جنگلدارى و ماهيگيري»، ۱۰/۱ درصد در گروه «عمده‌فروشى و خرده‌فروشي»، ۳۰/۷۳ درصد در گروه عمده «صنعت» و ۴۴/۹۲ درصد نيز در ساير گروه‌هاى فعاليت‌هاى اقتصادى به کار اشتغال داشته‌اند. توزيع نسبى شاغلان ۱۰ ساله و بالاتر برحسب گروه‌‌هاى عمدهٔ‌ فعاليت، نشان مى‌‌دهد که هم در نقاط شهرى و هم در نقاط روستايى گروه عمدهٔ «صنعت (ساخت)» بيشترين تعداد افراد شاغل را به خود اختصاص داده است.

به خاطر شرايط اقليمى استان، ‌ وضعيت اقتصادى آن به ويژه در بخش کشاورزى زياد مطلوب نيست و امکان بهره‌بردارى از آب‌هاى سطحى در کشاورزى بسيار اندک است. شرايط خاص جغرافيايى منطقه نظير ميزان اندک نزولات جوى، حرکت ماسه‌هاى روان، ‌ پديدهٔ کويرزايى، ‌ اراضى وسيع خشک و بيابانى، مراتع فقير، کمبود منابع تأمين‌کننده آب و ... موجب شده است که ۲۸ درصد وسعت استان فاقد هرگونه بهره‌دهى اقتصادى باشد. از اين گذشته، مناطق نيمه مساعد کشاورزى (۲۰۰ هزار هکتار) نيز با عوامل بازدارندهٔ توسعهٔ اين بخش مواجه است. مهم‌ترين مناطق کشاورزى استان دشت‌هاى يزد، اردکان، بهادران، بهاباد، هرات، مروست، چاهک و ابرکوه است که محصولات کشاورزى آن‌ها، انار، پسته، ‌‌ بادام، غلات، آفتابگردان، کنجد، انگور، پنبه، ‌ چغندرقند، و نباتات علوفه‌اى است.

فقر پوشش گياهى، مهم‌ترين مسأله در تنگناهاى منابع طبيعى استان به شمار مى‌رود. براين اساس، دامدارى متحرک و نيمه‌متحرک جايگاه وسيعى در استان ندارد. در سال‌هاى اخير، تلفيق زراعت با دامدارى همراه با پرواربندى موجب افزايش محصولات دامى استان شده است. پرورش طيور نيز در سال‌هاى اخير توسعهٔ‌ زيادى يافته که تا حدودى نياز منطقه را تأمين مى‌کند و نيز پرورش زنبور عسل به شيوهٔ نوين رو به توسعه است.

اگرچه استان يزد از شرايط اقليمى مناسب براى کشاورزى پر رونق برخوردار نيست، ولى تشکيلات زمين‌شناختى آن ذخاير بسيار عظيم معدنى را در دل خود جاى داده است. اين استان را مى‌‌توان منطقهٔ معدنى ناميد. پوشش گياهى کم و بيرون‌زدگى سنگ‌ها نيز شرايط مناسبى براى شناخت معادن فراهم آورده است. معادن فعال و مهم استان مانند آهن، چغارت، مرمر بورق، ماسه‌سنگ متکسانه، سرب و روى کوشک، نقشى مهم و سازنده در تحولات اقتصادى و عمرانى استان و کشور دارند. مهم‌ترين معادن استان، آهن، ‌ اورانيوم، سرب و روى، انواع سنگ‌هاى ساختمانى، ‌ مس، گچ، نمک، خاک چينى (کائولن) خاک سرخ و بنتوفيت (گل سرشوي) است. در ميان معادن ياد شده، معادن سنگ آهن و اورانيوم از اهميت خاصى برخوردارند.

صنايع استان نيز در رشته‌هاى ريسندگى، بافندگى، مصالح ساختمانى و فلزى از رونق بيشترى برخوردار است. مهم‌ترين صنايع استان عبارتند از صنايع نساجى و انواع مصالح ساختمانى، فرآورده‌هاى نايلونى، ملامين و پلاستيک‌سازى، صنايع غذايى، شيميايى، فلزى، موکت و فرش، لوازم بهداشتى، سيم و کابل، رنگ‌سازى، صنايع برق و الکترونيک، کولر و يخچال‌سازى، مونتاژ راديو و تلويزيون، کابل‌هاى نورى، چينى و کاشى‌سازى، لاستيک‌سازى و ساخت ماشين‌هاى نساجي. صنايع نساجى استان به خاطر قدمت آن، داراى اهميت زيادى است. بافته‌هاى يزدى در سراسر ايران و حتى در خارج از ايران طرفداران و مشتريان فراوان دارد. اين صنعت مانند غالب صنايع به تدريج ماشينى شده‌اند. از جمله دستگاه‌هاى بافندگى سنتى (شعربافي) به ماشين‌هاى بافندگى مدرن تبديل شده‌اند. اين صنايع به دليل وجود کارگران ماهر و ورزيده، به سرعت در حال توسعه و پيشرفت است و رونق صنعت بافندگى يزد باعث رونق صنايع جنبى ديگر، مانند پنبه‌پاک‌کنى، پشم‌شويى، ‌ريسندگى و رنگرزى شده است. امروزه بافته‌هاى پنبه‌‌اى و پشمى (پارچه، پتو، مخمل) و ابريشم و الياف مصنوعى استان يزد قابل مقايسه و رقابت با منسوجات مشابه خارجى است. علاوه بر آن، بافته‌هاى سنتى يزد، چون قالى، ‌ دستمال، شال، ترمه، روکش‌ (شمد) و چادرشب از اهميتى قابل توجه برخوردار است و مشتريان بسيار دارند.