رفسنجان، استان كرمان

بم

بم در قديم يکى از پنج کورهٔ ايالت فارس بود. ابن حوقل مؤلف کتاب صوره‌الارض در قرن چهارم هجرى از بم به نام شهرى که از جيرفت بزرگ‌تر و هوايش از آن سالم‌تر و داراى نخلستان‌هاى زياد بوده ، ياد کرده است ، نويسندهٔ مذکور از سه مسجد بم به نام‌هاى مسجد خوارج و مسجد هزاران و مسجد قلعه نام برده و به تفصيل از پارچه‌هاى مرغوب و زيبايى که در آنجا بافته مى‌شد ، ذکر کرده است. بنا به گفتهٔ مقدسى در کتاب احسن‌التقاسيم ، باروى شهر بم چهار دروازه به نام‌هاى نرماشير ، کوسکان ، آسبيکان و کورجين داشته است. طبق گفتهٔ وى بيشتر بازارهاى بم در خارج شهر و تعدادى هم در داخل شهر قرار داشته است. بم در مسير جاده‌هايى که جنوب شرقى ايران را با سيستان ، افغانستان و بلوچستان مرتبط مى‌کند قرار دارد. به همين جهت اين شهر از دورهٔ ساسانيان اهميت نظامى و بازرگانى زيادى داشته است. اين شهر در سال ۱۱۳۱ هـ.ق به تصرف محمود افغان درآمد ، ولى به علت شورشى که در قندهار روى داد آنجا را رها کرده عازم قندهار شد ولى بار ديگر در سال ۱۱۳۴ هـ.ق بر بم استيلا يافت و اين وضع تا سال ۱۱۴۳ که نادر اشرف افغان را شکست داد ادامه داشت. در همين شهر بود که لطفعلى‌خان زند در سال ۱۲۰۹ هـ.ق توسط عمال آغامحمدخان قاجار دستگير شد. خان قاجار به يادگار اين موفقيت کله مناره‌اى از سرهاى ۶۰۰ تن از مخالفين خود در بم برافراشت. شهر و قلعهٔ باستانى بم يکى از يادگارهاى شگفت معمارى فلات مرکزى ايران است که در جاى خود به تفصيل مورد اشاره قرار خواهد گرفت. بم امروزى ، شهرى در حال توسعه و رشد است.

جيرفت

مورخين و جهانگردان عقيده دارند که شهر جيرفت در اثر سيل بنيان‌کنى نابود گرديده است. خرابه‌هاى شهر قديمى جيرفت در يک کيلومترى جيرفت فعلى (سبزواران) قرار دارد. خرابه‌هاى شهر قديم را به عهد دقيانوس نسبت داده‌اند و از اين خرابه‌ها سکه‌ها و آثار عتيقهٔ بسيار به دست آمده است. جيرفت از دو کلمهٔ «جير» به معنى پست و پايين و «افت» به معنى افتاده تشکيل شده است. به طور کلى جيرفت به معناى «جلگهٔ پست آبرفتي» است. اين سرزمين ديرپاى کهن به علت درختان سر به فلک کشيده و انواع محصولات گرمسيرى و سردسيرى به «هند کوچک» معروف شده است. نام جيرف در سال ۳۵ هـ.ق براى اولين بار به مناسبت تصرف آن توسط مجاشع بن مسعود در تاريخ ثبت شده است و از آن به بعد نيز مکرر از آن شهر نام برده شده است. ابن حوقل در قرن چهارم هجرى از جيرفت به نام شهرى بزرگ که سه فرسخ طول آن بوده و يکى از مراکز مهم خراسان و سيستان محسوب مى‌شده و محصولات نواحى گرمسيرى و سردسيرى در آن به عمل مى‌آمده ياد کرده است. بنا به گفتهٔ مقدسى جيرفت از استخر بزرگتر بوده و خانه‌هاى آن را از خشت با پايه‌هاى سنگى بنا کرده بودند. به استناد گفتهٔ ياقوت حموى ، جيرفت «جرودس» نام داشته است. جيرفت قبل از حملهٔ مغول يکى از شهرهاى آباد و ثروتمند جهان اسلام بود. شاهراهى که از خليج فارس و بندر هرمز عبور مى‌کرد و راهى که از هندوستان و از طريق جالق امتداد مى‌يافت در جيرفت به هم متصل مى‌شد. کالاهاى تجارتى که از هندوستان به ايران صادر مى‌شد از جيرفت به ساير شهرهاى ايران توزيع مى‌گرديد. مارکوپولو تاجر و سياح ونيزى از اين شهر به نام «کاماداي» ياد کرده است. ظاهراً در زمان عبور وى اين شهر به کلى ويران شده بود.

رفسنجان

رفسنجان اسامى مختلف دارد که بيشتر در ارتباط با ذخاير زيرزمينى آن نامگذارى شده است. مانند رفسنگان يا رفسنگ به معناى مس است که معرب آن رفسنجان است. اين شهر قدمتى ديرينه دارد و باغ‌هاى پستهٔ آن مشهور است. يکى از شخصيت‌هاى معروف تاريخ معاصر ايران به نام آيت‌اله اکبر هاشمى رفسنجانى در اين شهر تولد يافته و اين شهر از اين جهت نيز اشتهار جهانى يافته است.

سيرجان

نام اين شهر سيرگان بوده است و بناى آن را به بهمن پادشاه اشکانى نسبت مى‌دهند ، عرب آن را سيرجان مى‌نامد. در قرون وسطى ايالت کرمان داراى دو کرسى بود: سيرجان و بردسير. جغرافيا‌نويسان اسلامى سيرجان را به صورت «السيرجان» ضبط کرده‌اند. خرابه‌هايى که در ساليان اخير در محل قلعه سنگ در شرق سعيدآباد بر سر راه بافت کشف شده به احتمال زياد همان محل سيرجان قديم است. پس از استيلاى مسلمانان بر ايران ، کرمان همچنان مرکز ايالت بود و اين موقعيت را تا اواسط قرن چهارم هجرى که جنوب ايران به تصرف آل‌بويه درآمد حفظ کرده بود. در زمان اين سلسله کرسى ايالت کرمان از سيرجان به بردسير منتقل شد ، به همين علت سيرجان اهميت و اعتبار خود را از دست داد. بنا به گفتهٔ مقدسى ، ‌ سيرجان در زمان آل‌بويه از شيراز بزرگ‌تر بوده است و دومين شهر ايالت کرمان محسوب مى‌شده و ۴۵ مسجد کوچک و بزرگ داشته است. بعد از حملهٔ مغول ، سيرجان به تصرف سلاطين آل‌مظفر درآمد و بعد از انقراض اين سلسله توسط اميرتيمور ، والى سيرجان گودرز نامى بود که همچنان به نام آل‌مظفر در آن‌جا حکومت مى‌کرد. تيموريان بعد از دو سال محاصره شهر را به تصرف درآوردند و آن را به ويرانه‌اى مبدل ساختند. سيرجان امروزى رو به آبادى و توسعهٔ تجارى و صنعتى است و بارانداز معروف و پررونقى دارد. شهر سيرجان به دليل موقعيت خاص جغرافيايى و استقرارش بر سر راه‌هاى ارتباطى کرمان ، ‌ يزد ، بندرعباس ، شيراز و نيز وجود زمين‌هاى کشاورزى حاصلخيز و منابع بسيار غنى معدنى ، از ديرباز تاکنون پذيراى مهاجرين مختلف بوده است که در رشد و توسعه آن مؤثر بوده‌اند.

شهر بابك

شهر بابک از شهرهاى قديمى ايران است و بناى آن را به بابک پدر اردشير بابکان نسبت مى‌دهند. اردشير بابکان مؤسس سلسله سلاطين ساسانى بوده و شهر فعلى بابک در آن زمان از توابع کرمان محسوب مى‌شده است. جغرافى‌دانانى مانند اصطخرى و مقدسى و ديگران از آن نام برده ولى دربارهٔ آن توضيح بيشترى نداده‌اند. حمداللّه مستوفى نيز در کتاب نزهه‌القلوب آن را از توابع کرمان دانسته است. در کل مى‌توان گفت که پيشينه تاريخى شهر بابک با جغرافياى تاريخى کرمان در هم آميخته است.