|
|
|
| اين درياچه که در واقع بخشى از کوير نمک ايران است در شرق قم واقع شده و بقاياى درياچهٔ خشک شدهٔ قديمى است که با تبخير تدريجى آب، املاح فراوانى در داخل آن رسوب نموده است. در بعضى نقاط کوير نمک رشته‌هاى منفردى از کوه‌هاى اطراف پيش آمده و نواحى کوهستانى خيلى خشک تشکيل داده است. در درياچه نمک فقط در فصل زمستان آب يافت مى‌شود و در فصل تابستان به جاى آب ورقه‌هاى نمک جلب‌نظر مى کند. هوا در اين ناحيه خيلى خشک است و اختلاف درجه حرارت شب و روز آن به ۷۰ درجه سانتى‌گراد مى‌رسد. به همين علت، سنگ کوه‌هاى آن بر اثر اختلاف درجه هوا متلاشى شده و به صورت سنگ‌ريزه و شن درآمده است. در موقع وزش باد توده‌هاى عظيم شن مانند امواج دريا به حرکت در مى‌آيد و تپه ماهورهاى موقتى را تشکيل مى‌دهد. ارتفاع برخى از اين تپه‌ها به ۴۰ متر و طول برخى از آنها به چند کيلومتر مى‌رسد.
|
|
|
|
| درياچه هامون يکى از پديده‌هاى طبيعى ارزشمند از نظر ملى و بين‌المللى و درخور توجه ويژه است. ارزش اقتصادى آن از ديرباز شناخته شده است و در طول صدها سال مردم حاشيه‌نشين تالاب از برکت و نعمات گياهان، پرندگان و آبزيان آن بهره‌مند شده‌اند.
|
|
| اين منطقه ويژه و منحصر به فرد، پناهگاه بسيارى از گونه‌هاى نادر و در خطر انقراض حيوانى و گياهى و حمايت‌کننده زنجيره‌هاى غذايى در پهنهٔ دشت کوير است. علاوه بر ارزش اقتصادى، ارزش‌هاى اکولوژيکى هامون نيز درخور توجه فراوان است. اين درياچه مأمن مناسبى براى استقرار آشيانه و توليدمثل انواع مختلف پرندگان و بعضى مهره‌داران ديگر است. گونه‌هايى از ماهى‌ها براى تخم‌ريزى، پوشش گياهى فشردهٔ درون آب را ترجيح داده و هنگام توليدمثل در چنين مکان‌هايى تجمع مى‌کنند. همچنين پوشش گياهى هامون محل مناسبى براى مخفى شدن و در امان ماندن بعضى از پرندگان، پستانداران و ساير آبزيان از جمله شاهين‌ها، عقاب‌ها و باکلان‌ها است.
|
|
| پوشش زير آب درياچه نيز همراه با نيزارهاى آن در تأمين نيازهاى حيات‌وحش نقش اساسى دارند. درياچهٔ هامون براى بعضى از موجودات زيستگاه دائمى و براى تعدادى ديگر سکونت‌گاه موقتى و محل گذر و تغذيه محسوب مى‌شود.
|
|
| درياچه و تالاب ارژن، شيراز
|
|
| وسعت تقريبى اين درياچه در حدود ۲۰۰۰ هکتار و از جمله درياچه‌هاى آب شيرين کشور است. اين درياچه بخشى از منطقهٔ حفاظت شده ارژن و پريشان است که در فاصلهٔ ۶۰ کيلومترى شيراز و در مجاورت جادهٔ اصلى شيراز - بوشهر قرار دارد.
|
|
| درياچهٔ ارژن يکى از زيستگاه‌هاى مهم پرندگان مهاجر است که در حدود نيمى از سال، ميزبان هزاران پرندهٔ مهاجر است. اين منطقه، تابستان‌هاى خنک و زمستان‌هاى سرد دارد که معمولاً در فصل زمستان با بارش برف همراه است.
|
|
| منطقهٔ گردشگاهى درياچهٔ ارژن به دليل استقرار در مسير جادهٔ اصلى شيراز - کازرون، نزديکى با آثار تاريخى بيشاپور و غار شاپور و همچنين راه ارتباطى استان‌هاى خوزستان و بوشهر با شيراز، از اهميت ويژهٔ جذب جهانگرد برخوردار است.
|
|
| تالاب اين درياچه که در ميان آن قرار گرفته است، علاوه بر ارزش‌هاى تفريحى، ارزش اکولوژيکى ويژه دارد و در گذشته‌اى نه چندان دور، در شمار محدودهٔ منطقهٔ حفاظت شدهٔ ارژن و پريشان با عنوان پارک بين‌المللى ثبت شد و در حال حاضر، يکى از ذخاير بيوسفر جهان محسوب مى‌شود.
|
|
| درياچهها و آبگيرها، استان كرمان
|
|
| درياچهٔ مهم استان کرمان، هامون جازموريان است که ميزان آب و وسعت آن متغير است و جزو درياچه‌هاى دائمى به شمار نمى‌رود. رودخانهٔ هليل‌رود از طرف غرب و رود بمپور از جانب شرق به اين درياچه مى‌ريزند. چالهٔ لوت واقع در شمال شرقى کوه‌هاى کرمان را هم مى‌توان يکى از آبگيرهاى منطقه به شمار آورد که از خشک‌ترين و کم‌آب‌ترين حوزه‌هاى آبريز ايران است. حاشيهٔ غربى آن به علت مجاورت با کوه‌هاى کرمان به طور نسبى مرطوب‌تر از ديگر حواشى آن است. رود شور در شمال بيرجند و رود شورگز در جنوب آبگير از مهم‌ترين رودهاى چالهٔ لوت هستند.
|
|
| اين درياچه در حدفاصل استان‌هاى سيستان و بلوچستان و کرمان واقع شده و حوزهٔ آبريز بخش غربى آن، مناطقى از استان کرمان را مشتمل بر شهرستان بافت، کهنوج و سبزواران در بر مى‌گيرد.
|
|
| درياچهٔ جازموريان در واقع يک حوضچهٔ تبخيرى است که محل تخليهٔ تمامى زهکش منطقه و رودهاى هليل و بمپور (رود بمپور در حوزهٔ آبريز شرق جازموريان است) و ديگر انشعابات فرعى رودهاى کوچک و فصلى موجود در حوزه است. حجم اين درياچه هر چند در مواقع پر باران تا حدود يک ميليارد متر مکعب در گزارشات موجود ثبت گرديده، ولى به علت عدم تداوم تغذيه و تبخير فوق‌العاده زياد، دائمى نبوده و فقط در سال‌هاى پرآب چند ماهى داراى آب و در ساير اوقات سال کاملاً خشک است.
|
|
| درياچهها و سواحل، استان آذربايجان غربى
|
|
| استان آذربايجان غربى بزرگترين درياچهٔ کشور يعنى درياچهٔ اروميه را در کنار خود جاى داده است. اين درياچه در ۳۷ درجه و ۱۰ دقيقه تا ۳۸ درجه و ۲۰ دقيقهٔ طول شرقى و ۴۵ درجه و ۱۰ دقيقه تا ۴۶ درجهٔ عرض شمالى در ارتفاع ۱۲۶۷ مترى از سطح دريا واقع شده است. اين درياچه شبيه گودال تقريباً مستطيلى شکل است که در غرب فلات آذربايجان از شمال به جنوب کشيده شده است.
|
|
| درياچهٔ اروميه در کتب پهلوى «چى‌چست»، در شاهنامه «خنجست»، در نزهه‌القلوب «درياى شور» و در آثار به جاى مانده از آشورى‌‌ها و مادها «ريما» (درياى افول خورشيد) خوانده و نوشته شده است.
|
|
| درياچهٔ اروميه که تقسيم طبيعى آذربايجان غربى و شرقى را موجب شده است. آب‌هاى حوضه‌‌اى به مساحت ۳۵۰۰ کيلومترمربع از فلات آذربايجان را جذب مى‌کند.
|
|
| اين درياچه در دورهٔ ائوسن تشکيل شده و وسعت آن در زمان کم‌آبى ۴۰۰۰ و در مواقع پرآبى ۶۰۰۰ کيلومترمربع مى‌باشد. طول آن حدود ۱۳۰ تا ۱۴۰ کيلومتر و عرض آن بين ۱۵ تا ۵۰ کيلومتر متغير است. کمترين پهناى درياچه در شمال شرقى اروميه مقابل جزيرهٔ اسلامى (شاهي) قرار دارد. عمق متوسط درياچه را ۵۰ الى ۶۰ متر تخمين زده‌اند، ليکن اين ميزان در قسمت شمال غربى در مواقع کم‌آبى به ۱۴ متر نيز مى‌رسد. گنجايش آن دو ميليارد مترمکعب و وزن مخصوص آن ۱۱/۵۵ و هر مترمکعب آن به هنگام کم‌آبى ۱۵۵ کيلوگرم و در مواقع پرآبى ۱۱۱/۳ کيلوگرم املاح دارد که قسمت اعظم آن را کلرورها، يدورها و برمورهاى سديم و منيزيم، سولفات منيزيم، سولفات سديم و منيزيم و آهن تشکيل مى‌دهد. مواد خارجى محلول در لجن‌زارها ۱۸۸ گرم در ليتر است.
|
|
| آب درياچه اروميه بى‌نهايت شور و ميزان نمک محلول آن دو برابر اقيانوس‌ها است. از اين روى هيچ ماهى و نرم‌تنى به جز گونهٔ سخت‌پوستان، و هيچ رستنى به جز جلبک‌هاى کبود سيانوفه در آن زندگى نمى‌کنند. به همين علت نيز آب آن هيچ‌وقت يخ نمى‌زند.
|
|
| از زمانهاى قديم آب درياچهٔ اروميه به علت املاحى که در آن محلول است، مورد توجه بيماران امراض جلدى و اطباء محل بوده است. پزشکان استفاده از آب درياچه (مخصوصاً از لجن آن) را به بعضى از بيماران خود توصيه مى‌کردند.
|
|
| از گِل‌هاى طبى در درمان اين بيمارى استفاده مى‌شود : درد بندها، پى‌ها و ماهيچه‌ها (بر اثر رماتيسم يا عفونت) و بعضى از بيمارى‌هاى زنانه و نيز در درمان ضربه‌هاى وارده به استخوان‌ها، بندها و قسمت‌هاى نرم اندام.
|
|
| استفاده از آب و گِل درياچهٔ اروميه توسط اهالى محل و مسافرين ساير شهرهاى ايران، از زمانهاى قديم معمول بوده است. فصل آبتنى معمولاً از اوايل تير تا نيمهٔ دوم مرداد طول مى‌کشد و از اين زمان به بعد آب درياچه سرد مى‌شود.
|
|
| پس از جنگ جهانى دوم و تأسيس بيمارستان صليب سرخ شوروى سابق در تهران، از طرف اين بيمارستان شعبه‌اى جهت معالجهٔ بيماران با گل درياچهٔ اروميه تأسيس شده بود. اطاقک‌هاى کوچک بادرجهٔ حرارت معين در بيمارستان وجود داشت که در هر سال گِل درياچه را در ظروف سربسته به بيمارستان حمل مى‌کردند و در اين اطاقک‌ها طبق دستور پزشک، اعضاى بدن بيمار را گل مى‌گرفتند و اين عمل طبق برنامه معين و بنا به ضرورت براى هر مريض چندين بار تکرار مى‌شد تا مريض بهبودى حاصل کند.
|
|
| در سواحل درياچهٔ اروميه چندين بندر از سال‌هاى گذشته جهت پهلو گرفتن کشتى‌ها و سواره و پياده کردن مسافران و بارگيرى و تخليهٔ بار ايجاد شده است.
|
|
| درياچهٔ اروميه داراى جزاير و شبه جزيره‌هاى متعددى است که از اهميت توريستى قابل توجهى برخوردارند. اين درياچه داراى ۱۰۲ جزيرهٔ کوچک و بزرگ با صخره‌هاى سنگى بدون سکنه (غير از جزيرهٔ اسلامي) مى‌باشد که محل تخم‌‌گذارى انواع پرندگان مهاجر و آبزى است.
|
|
| جزاير غيرمسکونى که جزو پارک ملى درياچه به شمار مى‌روند عبارتند از : کبودان (قويون داغي)، اشک، اسپير و آرزو.
|
|
| کليه اين جزاير در نيمهٔ جنوبى درياچه واقع و از طرف سازمان جهانى يونسکو به عنوان يکى از ۵۹ منطقهٔ ذخاير طبيعى جهان معرفى و ثبت شده است و داراى لوح مخصوص پارک‌ها است؛ به همين جهت نيز از طرف سازمان حفاظت محيط زيست، ورود غيرمجاز براى شکار و صيد، بهره‌بردارى از معادن و استخراج نمک، شخم اراضى جزاير غيرمسکونى، استفاده از حريم پارک ملى و ساير بهره‌بردارى‌ها از طرف اشخاص و مؤسسات (به استثناى سازمان و بنادر کشتيراني) ممنوع شده است.
|
|
| درياچه‌هاى تار و مومَج، دماوند
|
|
| درياچه‌هاى تار و مومَج روى محور چين‌دار ميان دو رشته کوه قره‌داغ (با ارتفاع ۰۸۰۴ متر) در شمال، و کوه زرين (با ارتفاع ۳۸۳۵ متر) در جنوب واقع شده است. دره‌هايى از هر يک از اين درياچهها منشعب مى‌شود. اين دره‌‌ها درشرق به سوى فيروزکوه و درهٔ والى‌چاى و در غرب به سوى شهر دماوند کشيده مى‌شوند. اين درياچهها در مدخل کوه و در ارتفاع ۲۵۰۰ مترى قرار دارند و سطح آب آنها در فصل‌هاى گوناگون سال تغيير مى‌کند. آب اين درياچهها از رودخانه‌هايى تأمين مى‌شود که از سمت شمال جريان مى‌يابند. در فصل زمستان، آب درياچهها يخ مى‌بندد و يخبندان در برخى سال‌ها تا ارديبهشت ادامه مى‌يابد. کناره‌هاى درياچهها در بيشتر گستره‌ها شيب‌دار است و عمق آنها به ده‌ها متر مى‌رسد. در تابستان آب اين درياچهها بسيار خنک است آن‌قدر که نمى‌‌توان در آنها براى مدت طولانى آبتنى کرد. آب اين رودخانه‌ها جز در مصب آنها، شفاف و زلال است و چشم‌انداز سواحل و اطراف درياچه بسيار زيباست.
|
|
| از انتهاى جنوبى درياچهٔ دراز مومَج که بر زمينى هموار و بدون شيب جارى است به بهترين وجه مى‌توان استفاده کرد. درياچهٔ لوزى شکل تار نيز منطقهٔ ساحلى کوچکى در امتداد بخش جنوبى خود دارد. مصب رود در شمال غربى واقع است و اطراف آن (در حدود چهار کيلومتر) بيشتر شيب‌دار و در برخى نقاط بيشتر صخره‌اى است.
|
|
| زمين‌‌هاى اين قسمت از خار و خاشاک پوشيده شده و بدون درخت است. دسترسى به اين منطقه در تابستان چندان مشکل نيست؛ زيرا تنها در حدود ۱۱۳ کيلومتر از تهران فاصله دارد و پيش از فيروزکوه از طريق جابان قابل دسترسى است.
|
|
| اين منطقه داراى آب و هواى کوهستانى است، که در تابستان هواى به نسبت خنک آن با بادهاى مداوم و شديد در گذرگاه‌ها همراه است. ناحيهٔ ساحلى درياچهها که قابل استفاده‌اند از چند هکتار تجاوز نمى‌کنند. اين ناحيه شبيه دالان دراز با ديوارهاى شيب‌دار است که چشم‌اندازى زيبا را به وجود آورده است.
|
|
| درياچهها چشم‌اندازى دلفريب دارند و براى تفريحات آبى از جمله شنا و قايقرانى مناسب‌‌اند. کوهنوردى در دو قلهٔ جنوبى و شمالى مسلط بر درياچهها امکان يک گردش چهار - پنج ساعته را ميسر مى‌کند. از فراز اين قله‌ها مى‌توان چشم‌اندازهايى جذاب و باصفا را ديد.
|
|
| علاوه بر اين درياچه‌هاى طبيعى، درياچه‌هاى پش سدها نيز جذابيتى ويژه دارند و براى گذران اوقات فراغت بسيار مناسب هستند.
|
