|
| قلعهٔ ضحاك هشترود، هشترود
|
|
| بر فراز تونل راه‌آهن تهران - تبريز (بين مراغه و ميانه) در شرق ايستگاه خراسانک، بقاياى يک آبادى قديمى، سطح وسيعى را پوشانده است که به قلعهٔ ضحاک معروف است.
|
|
| قلعه که بنايى است محکم و ديوارى دو لايه با پيش‌آمدگى‌هاى مدور دفاعى دارد، احتمالاً توسط اسماعيليه بازسازى شده و مورد استفاده قرار گرفته است. قدمت آن ممکن است حتى به دوره ساسانى نيز برسد. ساختمان قلعه با دو حصار جانبى از سمت شرق و غرب پرتگاه‌هاى مشرف به رودخانهٔ قرانقو را مى‌بندد و از جبههٔ جنوبى، مدخل آن را که در زمينى، باريک بين دو سطح مرتفع واقع است، حفاظت مىکند.
|
|
| در بقاياى اين حصار قديمى، هنوز جايگاه دروازهٔ آن مشخص است و در اطراف آن سفال‌هايى متعلق به هزارهٔ دوم قبل از ميلاد مسيح يافت شده است که از قدمت قلعهٔ ضحاک حکايت مىکند.
|
|
| قلعهٔ ضحاک به احتمال زياد قلعه‌اى ديده‌بانى بود. اين قلعه از هزارهٔ دوّم قبل از ميلاد تا ابتداى دورهٔ اسلامى مسکونى بود و مکانى پراهميت به شمار مى‌رفت.
|
|
| قلعهٔ طبرك و بارو و حصار قديم، رى
|
|
| اين بارو و حصار شهر، از آثار بر جاى ماندهٔ دوران خلفاى عباسى و مهم‌ترين آثار اسلامى رى است که شامل يک رشته ديوارهاى خشتى و سنگى است.
|
|
| داخل حصار، بنايى به نام طبرک وجود داشت که به دستور طغرل سلجوقى منهدم شد. در بالاى کوه، نقشى از بهرام گور بود که بعدها در دوران قاجاريه به صورت «فتح‌على‌شاه» را به جاى آن تراشيدند.
|
|
| قلعهٔ محمدزمان‌خان رشوند، قزوين (صفويان, قاجاريان)
|
|
| اين قلعه که در قسمت شمالى قزوين قرار دارد، محل اقامت محمدزمان‌خان رشوند بوده و او آن را به صورت قلعه‌اى بزرگ ساخته است. اين بنا از سنگ و ملاط گچ ساخته شده است و داراى برج‌هايى است که با سنگ‌هاى بزرگ به وزن ۴۰۰ تا ۴۵۰ کيلوگرم بنا شده است.
|
|
| بناى قلعه به سه بخش تقسيم مى‌شده که عبارت‌اند از : اندرونى، بيرونى و محل زندگى خدمتکاران.
|
|
| در کنار بناهاى مزبور، حمام و آسياب و اصطبل جاى گرفته‌اند. تالار بزرگ بيرونى که محل باريابى نمايندگان و بزرگان هفت ناحيهٔ رودبار بوده، هنوز پابرجاست و گچ‌برى‌هاى جالب آن معرف شکوه و عظمت ديرين آن است.
|
|
| آب‌انبار بزرگى در قلعه وجود دارد که ديواره‌هاى آن با آجرهاى بزرگ ساخته شده است و در حال حاضر نيز از آن استفاده مى‌شود.
|
|
| بناى مزبور با وجود آن‌که به شدت آسيب ديده است، با اين حال، هم‌اکنون نيز مى‌تواند عظمت و شکوه دوران آبادانى خود را در نظر بيننده مجسم سازد.
|
|
| قلعهٔ نويزرشاه، روستاى گرم‌رود، قزوين (ساسانيان، سلجوقيان (اسماعيليه))
|
|
| اين قلعه در شرق «شترخان» و در شمال شرقى روستاى «گرم‌رود» بر فراز کوه بلندى که ديواره‌هاى صخره‌اى آن به طور عمودى به سوى دره‌هاى اطراف پايين مى‌رود و بلندترين نقطهٔ آن ۲۰۰۰ پا ارتفاع دارد، واقع شده است.
|
|
| از ديوار قلعه هنوز قسمتى برپا است و در بالاى يکى از دو ديوار آن، روزنى قرار دارد. از بناهاى آن چند اتاق و ساختمان بزرگ هنوز برپا است. اين قلعه با توجه به وضع طبيعى آن، از جمله قلعه‌هاى مستحکم و تسخيرناپذير منطقه به شمار مى‌رفته است.
|
|
| در اين ناحيه، ويرانهٔ برج‌ها و قلعه‌هاى ديگرى چون ايلان، سفيددر و قلعه‌اى در نزديکى روستاى فرندج بر فراز کوه مشاهده مى‌شود. اغلب اين ويرانه‌ها، از جمله آثار قلعهٔ ايلان، برج‌هاى مراقبت در طول راه‌هايى بوده‌اند که به قلعهٔ الموت منتهى مى‌‌شده‌اند. اسماعيليان براى آن‌که بر تمامى منطقه مسلط باشند و بتوانند از آن مراقبت نمايند، در طول راه‌هاى کوهستانى که از ارتفاعاتى چون سيالان مى‌گذشت و به سوى شمال و کنار دريا مى‌رفت، قرارگاه‌ها و برج‌هاى مراقبت برپا مى‌کرده‌اند که ويرانه‌هاى آنها در حال حاضر به طور پراکنده به چشم مى‌خورد.
|
|
| قلعهٔ هلندى‌ها، خارك، بوشهر
|
|
| قلعهٔ هلندى‌ها در شمال شرقى جزيرهٔ خارک قرار دارد. اين قلعه سابقاً برج و بارويى داشته که اکنون از بين رفته است. در سال ۱۷۴۸ ميلادى مقارن با حکومت دورهٔ صفوى که ايران مورد حملهٔ افاغنه قرار گرفت، هلندى‌ها پس از تعطيلى دارالتجارهٔ بندرعباس، جزيرهٔ خارک را مرکز خود قرار دادند و اين قلعه را احداث کردند. اين قلعه به وسيلهٔ «بارون کينپ هاوزن» در سال ۱۷۴۷ بنا گرديده و به قلعهٔ هلندى‌ها معروف است.
|
|
| قلعه آردمين، دهكده آردمين، ساوه (قاجاريان)
|
|
| در ۵۶ کيلومترى جاده ساوه - همدان در انتهاى سه راهى غرق‌آباد در فاصلهٔ ۱۶ کيلومترى، دهکده‌اى با صفا و سرسبز به نام آردمين وجود دارد که در دامنه جنوبى کوه‌هاى رحمان قرار گرفته است. در ميان آبادى و در داخل بافت مسکونى و باغ‌ها، بناى عظيمى خودنمايى مىکند که اهالى به آن «قلعه» مى‌گويند. بافت اصلى معمارى روستا و ارتباط آن با قلعه به دليل دورى جاده به ميزان زيادى دست نخورده باقى مانده است. قلعه آردمين شامل بخش‌‌هاى اندرونى، ايوان‌ها، تالارهاى شاه‌نشين و ارسى‌هاى گره‌‌کارى شده و برج‌هاى متعدد است که همگى حکايت از معمارى اشرافى آن دارند. وجود عناصرى مانند حصار گلين، برج‌هاى رفيع، انبارهاى بزرگ، اصطبل و طويله را مى‌توان از عوامل معمارى روستايى قلعه دانست. نماى بنا از داخل حياط، چارچوب‌هاى مستطيل آجرى دارد که يک در ميان با استفاده از گچ تعبيه شده‌اند. تعداد اندکى از گچبرى داخلى بنا به خصوص در تالار اندرونى باقى مانده است. ارسى‌هاى داخلى برج جنوب غربى با گره‌‌کارى و شيشه‌هاى الوان، نرده‌هاى چوبى و در دو لنگه ورودى بيرونى تزئين شده‌اند. بخش تحتانى برج نيز جلوه‌هاى گوناگونى از هنر چوبکارى دارد. در ضمن ميخ‌پرچ‌ها و کوبه‌هاى فلزى در ورودى بيرونى نيز به عنوان ارزش‌هاى تزئينات بنا مورد توجه مى‌باشند.
|
|
| قلعه آقاخان محلاتى، محلات (قاجاريان)
|
|
| اين قلعه در قسمت جنوبى شهر محلات قرار دارد که قسمت عمدهٔ آن نيز تخريب شده است. در حال حاضر فقط ديوار قسمت شمالى قلعه باقى مانده است. مصالح به کار رفته در بناى قلعه خشت و گل است. اين قلعه توسط آقاخان محلاتى که در زمان خود نفوذ بسيارى در منطقه داشته، ساخته شده است.
|
|
|
|
| قلعه ارجان در شهرستان بهبهان واقع شده است. «پل آمير» نويسنده کتاب خداوند الموت دربارهٔ ارجان مى‌نويسد: «قلعه ارجان بالاى کوهى سنگلاخ بنا شده است. قلعه در مرتفع‌ترين قسمت کوه متکى به يک تخته سنگ بزرگى ساخته شده و آب باران از همان تخته‌سنگ وارد انبارهاى قلعه مى‌‌‌گرديده و آنها را پر مى‌‌کرده است.»
|
|
| اسلوب ساختمان برج‌ها از قلاع رومى اقتباس شده و به شکل مکعب مى‌باشد. صحن قلعه ارجان نسبتاً وسيع است و از طرف صحن سه طبقه حجره يکى بالاى ديگرى ديده مى‌شود و تمامى حجره‌ها داراى طاق چند شاخه معروف به طاق رومى مى‌باشند.
|
|
| قلعه اَرك يا اَرخ، سردشت، بهبهان
|
|
| اين قلعه روى کوهى مشرف به شلاه ساخته شده و پايين کوه روبروى آسياب‌هاى آبى قلعهٔ ديگرى وجود دارد که جوى آبى به صورت دايره در درون حياط آن کشيده شده است. اين کاخ - قلعه در بين دو رودخانه قرار دارد که روى يکى از آنها پلى وجود داشته و بر اثر زمان خراب شده و فقط يکى از ستون‌‌هاى آن باقى مانده است. اين کاخ قلعه مقر حکومت قوم عيلام بوده است.
|
|
| قلعه اسماعيليه، روستاى قزل‌قلعه، ساوه (قبل از ميلاد، سلجوقيان)
|
|
| اين قلعه در کنار روستاى «قزقلعه» بر روى کوه قره‌داغ در ۳۵ کيلومترى جنوب غربى ساوه ساخته شده است. وضع طبيعى کوهى که قلعه در آن بنا شده است، دسترسى به آن را مشکل مى‌سازد. در مرتفع‌ترين سطح صخره که يک تکه به نظر مى‌رسد قلعه‌اى بنا شده که با استادى و مهارت تمام نقب‌‌هايى در آن تعبيه شده است که هر کدام نوعى سنگر دفاعى به حساب مى‌آيند. کنار قلعه در دل سنگ کوه، آب‌انبارى ديده مى‌شود. از دروازه به قلعه، جاده خاکريز سربالايى وجود داشته که بقايايى از آن هنوز باقى مانده است. ابعاد قلعه در جبهه جنوب غربى و شمال شرقى ۲۵/۳۰ متر و در جبهه شرقى - شمال غربى ۲۴ متر است. ساختمان اصلى قلعه بر روى تراسى رو به دشت ساوه قرار دارد.
|
|
| قرينه‌سازى در ساختمان بنا بسيار دقيق رعايت شده است. در هر طرف راهرو، سه اطاق ساخته شده که به ايوان ارتباط دارند. در جوار بناى اصلى، سمت دروازه، بناى ديگرى احداث شده که نماز‌خانه‌اى در آن قرار دارد و محراب آن هنوز در قسمت جنوب غربى ديده مى‌شود. در شمال قلعه بقاياى يک آبادى و تپه‌اى وجود دارد که در آن سفال‌هايى از هزارهٔ چهارم و پنجم قبل از ميلاد پيدا شده است.
|
|
| قلعه الوير، روستاى الوير، ساوه (ساسانيان، صفويان)
|
|
| قلعه تاريخى الوير يکى ديگر از مکان‌‌هاى تاريخى است که در شمال غربى شهرستان ساوه قرار دارد. الوير يک روستاى تاريخى محسوب مى‌شود که سه تپه باستانى در محدوده آن وجود دارد. در يکى از تپه‌ها سفالهاى مربوط به دوره‌هاى قبل از اسلام کشف شده است. قلعه الوير در کنار تپه دوم قرار دارد و از سنگ و خشت و سفالهاى ساده و لعاب‌دار منقوش آن چنين استنباط مى‌شود که قدمت آن به دوره‌هاى ساسانى و بعد از اسلام تا زمان صفويه مى‌رسد. همچنين در دو کيلومترى شرق الوير يک تپه باستانى قرار دارد که قدمت سفالهاى پراکنده پيرامون آن بعضاً قرمز رنگ با نقش سياه‌اند، به هزارهٔ چهارم، سوم و دوم قبل از ميلاد مى‌رسد. از اين تپه سفالهاى متعدد مربوط به دوره ساسانيان و دوره اسلامى تا عصر ايلخانيان نيز کشف شده است.
|
|
| قلعه اميرآباد، روستاى اميرآباد، مهران
|
|
| اين قلعه در روستاى اميرآباد در کنار راه مهران - صالح‌آباد قرار دارد و در دورهٔ واليان از سنگ، آجر، خشت و گِل بنا شده است.
|
|
| آثار بجا مانده از اين قلعه شامل يک فضاى عمومى، تعدادى اتاق هر يک به مساحت ۱۲ مترمربع و چند زيرزمين مى‌باشد. وضعيت فعلى بناى قلعه نيمه ويرانه است.
|
|
|
|
| اولتان روستاى بزرگى در سه کيلومترى جنوب پارس‌آباد است و قلعه اولتان در ۵۰۰ مترى اين روستا در کنار رود ارس قرار دارد. وضع ظاهرى قلعه، ساختمان يک قلعه نظامى را القا مىکند. بانى اين قلعه اشکانيان بودند، ولى به واسطه استحکام و موقعيت مناسب تا قرن دوازدهم هجرى مورد استفاده قرار مى‌گرفت. در کاوش‌هاى باستان‌شناختى، سفالهاى بى‌مانند و متنوع اسلامى از قلعه اولتان به دست آمده است. در حال حاضر اين قلعه رو به نابودى کامل است. اين تخريب از دو طريق صورت مى‌گيرد. يکى به دليل فرسايش سواحل رود ارس که به تدريج در اثر بارندگى ديواره‌هاى ساحلى قلعه تخريب مى‌گردد و ديگرى به دليل کارخانه شن و ماسه‌اى که درست بر روى بناى قلعه احداث شده است. عوامل اين کارخانه با گودبردارى جهت به دست آوردن شن و ماسه به تدريج کل محوطه قلعه را از بين مى‌برد و از طرف ديگر پوششى براى کند و کاوهاى احتمالى نيز هست. به طورى که اگر وضع به همين منوال ادامه يابد، به زودى هيچ نشانه‌اى از اين ميراث تاريخى که چندين هزار سال قدمت دارد بر جاى نخواهد ماند.
|
|
| قلعه پلنگان، دهستان ژاورود‌شرقى، سنندج
|
|
| اين قلعه در دهستان «ژاورود» شهرستان سنندج قرار دارد و در اواخر قرن ششم هجرى قمرى به وسيلهٔ حکام اردلان به منظور مرکز حکومت ساخته شده است.
|
|
| آثار يک لنگه دروازه قلعه که از تخته سنگ بزرگ ساخته شده، هنوز هم باقى مانده است.
|
