پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا

ترانه دعا


يکى از ويژگى‌هاى ترانه‌هاى بومى ايران، بازتاب رنگ و بو و حال و هواى مختصات جغرافيائى و اقليمى، در بافت مصنوعى ترانه‌ها است. در عين حال ترانه سفر مى‌کند و در محل جديد رنگ و خاصيت تازه‌اى به خود مى‌گيرد. وجود پديده‌هاى مشترک و متشابهات فراوان در برخى از کليات پديدهٔ سفر ترانه را به‌خوبى در حوزه‌هاى جغرافيائى نشان مى‌دهد.
از ديگر ويژگى‌هاى ترانه‌هاى عامّه، تنوع و وسعت موضوع است.
پناهى سمنانى، ويژگى‌هاى فرهنگى را در مضمون ترانه‌هاى عاميانه به دو عنوان کلى و تقسيم مى‌کند؛ آنچه را در مجموعهٔ تلاش‌هاى عامّه مردمى که ترانه در آنها زاده مى‌شود، مى‌گنجد و با پديده‌هاى مادى سر و کار دارد، 'فرهنگ مادي' و جلوه‌ها و مضامينى را که معتقدات و باورهاى مردم در ارتباط است، 'فرهنگ معنوي' مى‌نامد. وجه مثبت با فرهنگ مادى است؛ زيرا عوام، بقاى خود و استمرار زندگى را در حيات عملى خود مى‌جويند و چون حيات عملى آنها با کار توليدى و غلبه بر موانع طبيعت معنامى يا بد، بنابراين عناصر تشکيل‌دهندهٔ فرهنگ مادى در ترانه‌ها را طبيعت پيرامون و روايت کشش و کوششى که صرف غلبه يا هماهنگى و همسازى با آن مى‌شود فراهم مى‌کند. به برکت فرهنگ مادى است که اساس فولکلور بر واقع‌گرائى است. سادگى، خوش‌بينى، اميدوارى، استغناء روح و اتکاء نفس ويژگى‌هاى برخاسته از اين واقع‌گرائى است. (ترانه و ترانه‌سرائى در ايران)
مظاهر معنويت نيز چيرگى خاصى بر مضمون فرهنگ معنوى ترانه‌ها دارد. 'جادو' ، 'اسطوره' ، 'راز' و هزاران باور همچون، شايست‌ها و نشايست‌ها، فال، استخاره، طلب، شفاخواهى براى بيمار، توسل به اولياء و بزرگان و... در حقيقت مبارزهٔ عوام است براى برداشتن موانعى که بر سر راه آن قرار دارند. (ترانه و ترانه‌سرائى در ايران)
جدال‌ها، درگيرى‌هاى سياسى و اجتماعى و... وجوه ديگرى از اشکال فرهنگ معنوى است که در ترانه‌ها يافت مى‌شود.
يکى از پژوهشگران معاصر، مضمون در ترانه‌هاى عاميانه را به شش دسته تقسيم مى‌کند؛ ترانه‌هاى بارى، ترانه‌هاى مخصوص لالائى و نوازش، ترانه‌هاى مربوط به قصه‌ها، ترانه‌هاى انتقادى، ترانه‌هاى رقص و ترانه‌هائى که به شکل تصنيف خوانده مى‌شوند، ترانه‌هاى غنائي؛ به اين مجموعه مى‌توان ترانه‌هاى طلب، شادى، عزا، ترانه‌هاى مربوط به چيستان‌ها و ترانه‌هاى سياسى را افزود.
ترانه‌هاى عاميانه در مسير حرکت تاريخ، پديده‌ها و حوادث مختلف را دريافت مى‌کنند و منعکس مى‌سازند و بدين‌ترتيب ردپائى از دوره‌هاى مشخص تاريخى بر جاى مى‌گذارند که ارزش خاصى دارد. (ترانه و ترانه‌سرائى در ايران)
   ترانهٔ يافتن اشياء گمشده (سمنان)
شيطون کله‌ پا
موره پيدا که
نسيم من آرد ته مدن
ته جنينه حلوا که.
(اى شيطان پاکوتاه
براى من پيدا کن
نيم من آرد به تو مى‌دم
براى زنت حلوا کن)
(ترانه و ترانه‌سرائى در ايران)
   ترانهٔ خال در بدن
هر که دارد خال پا
آن نشان کربلا
هر که دارد خال گَرده
آن نشانش عمّه گرگه
هر که دارد خال دَس
آن نشانش مشهدس
هر که دارد خال رو
آن نشانش آبرو
هر که دارد خال سينه
آن نشانش وصله‌پينه
هر که دارد خال گردن
آن نشانش دزدى کردن
(يا: آن نشانش سر بريدن)
(کتاب هفته، ش ۶) ، (ترانه و ترانه‌سرائى در ايران)
   از ترانه‌هاى طلب آفتاب
خورشيد خانم آفتاب کن
يه من برنج تو آب کن
ما بچه‌هاى گرگيم
از سرمائى بمرديم
ابرو ببر به کوه سيا
آفتابو بيار به شهر ما
به حق نور مصطفى
به حق گنبد طلا
(ترانه و ترانه‌سرائى در ايران)
   ترانهٔ شادى براى آمدن باران
بارون مياد جر جر
پشت خونهٔ هاجر
هاجر عروسى داره
دمب خروسى داره
   از ترانه‌هاى اسپند دودکن
اسفند و اسفندونه
اسفند سى و سه دونه
از خويش و قوم و بيگونه
هر که از دروازه بيرون برود
هر که از دروازه تو بيايد
کور شود چشم حسود و بخيل
شنبه زا، يکشنبه زا، دو..... جمعه زا
کى کاشت
پيغمبر
کى چيد؟
فاطمه.
براى کى دود کردند؟
براى امام حسن و امام حسين
به حق شاه‌مردان
درد و بلا بگردان
(نيرنگستان)
   ترانه دعا
شکر مى‌کنم خدا را
محمد مصطفى را
على شير خدا را
فاطمهٔ زهرا را
خديجهٔ کبرىٰ را
اى ذوالجلال عالم
فکرى بکن به حالم
مرغ شکسته‌بالم
تاب قفس ندارم
جهنم توبه دارم
بهشت اجاره دارم
قل هوالله رجا
اسم بزرگت همه جا
يا فرجا، يا فرجا
(عقايد و رسوم مردم خراسان)


همچنین مشاهده کنید