|
|
|
| اين بناى قديمى در حد فاصل خيابان منوچهرى و جمهورى اسلامى در کوچه پيرنياى لاله‌زار واقع شده و منتسب به حسن پيرنيا ملقب به مشيرالدوله است که از رجال برجستهٔ دورهٔ قاجار بود.
|
|
| عمارت مشيرالدوله سه طبقه است و مصالح به کار رفته در آن عمدتاً خشت و آجر است، ولى شيوه پوشش در طبقات مختلف متفاوت است. تزئينات بنا در نهايت سادگى کار شده و سطوح نماى خارجى آن ساده و يکدست آجر با بندکشى گچى و سطح و داخل بنا نيز عمدتاً صاف و يکدست است. گچبرى و فرنگى کارى ايوان شمالى و کاشى‌کارى اتاق‌هاى زيرزمين بنا مهمترين تزئينات آن را تشکيل مى‌دهند. کاشى‌هاى به کار رفته در زيرزمين از جنس خشت و در ابعاد بزرگ است و منقوش به تصوير شخصيت‌هاى اساطيرى و تاريخى است.
|
|
| اکنون اين بنا در تملک دانشگاه علوم پزشکى تهران است و قرار است در آينده با همکارى سازمان ميراث فرهنگى به عنوان «مرکز مطالعات تاريخ پزشکي» مرمت و مورد استفاده قرار گيرد.
|
|
| اين بنا به لحاظ قدمت و اهميت معمارى آن تحت شماره ۱۸۹۹ در فهرست آثار ملى ايران به ثبت رسيده است.
|
|
| ديگر خانه‌هاى قديمى تهران عبارت‌اند از:
|
|
| - خانهٔ احسانى واقع در خيابان اميرکبير، پامنار، کوچهٔ بهاءالدوله.
|
| - خانهٔ بازار مسگرها واقع در خيابان شهيد مصطفى خميني.
|
| - خانهٔ صفوى واقع در خيابان شهيد مصطفى خمينى، سرچشمه.
|
| - خانهٔ ماندلا (کوشک) واقع در خيابان فردوسى، خيابان کوشک.
|
| - خانهٔ قوام‌السلطنه واقع در خيابان سى تير که اکنون موزهٔ آبگينه است.
|
| - خانهٔ ابوالقاسم تفصيلى واقع در خيابان اميرکبير روبه‌روى اکباتان.
|
| - خانهٔ هدايت واقع در خيابان هدايت.
|
| - خانهٔ استاد حسين بهزاد واقع در خيابان بهزاد (شهيد حسن نوفلاح).
|
| - خانهٔ کلارا آبکار واقع در خيابان جمهوري.
|
| - خانهٔ قديمى سه راه امين حضور مربوط به دورهٔ قاجاريه، سه راه امين حضور.
|
| - خانهٔ علاءالدوله مربوط به دورهٔ قاجاريه، خيابان فردوسي.
|
| - خانهٔ نصرالدوله مربوط به دورهٔ قاجاريه، سرچشمه، کوچهٔ مرآت.
|
| - خانهٔ مستوفى‌الممالک مربوط به دورهٔ قاجاريه، بوذرجمهرى، گذر مستوفي.
|
|
|
|
| اين خانهٔ نمونه در حدود يکصد و بيست سال قبل در يکى از بازارهاى مهم شهر ساخته شده و متعلق به ملکالتجار (متوفى به سال ۱۳۳۳ شمسي) است. مدخل خانه به اسلوب روزگار خود داراى کوچه‌اى دراز و باريک با ديوارهاى بسيار بلند است. تزئينات داخلى اتاق‌هاى آن دست کمى از خانه‌هاى قديمى ديگر ندارد و شايد از حيث اختصاصات مزيت هم داشته باشد.
|
|
| اين خانه را جد ملکالتجار موسوم به حاج على عسگر شيرازى ساخته است و چهار نسل به طور متوالى در آن زندگى کرده‌اند. نقاشى اتاق‌هاى اين خانه کار يک نقاش شيرازى است که از حيث اسلوب، کاملاً با نقاشى‌هاى عمارت نارنجستان شيراز همسان است.
|
|
|
|
| خانوادهٔ منجم‌باشى گيلان، هم‌زمان با روى کار آمدن آغامحمدخان قاجار صاحبِ نام و عنوان شدند و نخستين عضو اين خاندان که منجم باشى لقب گرفت، ميرزا صادق بود که در سال ۱۲۱۲ هجرى قمرى، جسد بنيان‌گذار سلسلهٔ قاجار را براى تدفين به کربلا برد.
|
|
| خانهٔ منجم‌باشى در «فشکالى محله»، در جنب سبزه ميدان لنگرود از يادگارهاى اين خاندان است. اين خانه تا امروز باقى مانده و شامل بيرونى، اندرونى، خلوت‌خانه، مسجد، حمام و اصطبل است. درگاه اصلى ساختمان بيرونى که «مهتابي» ناميده مى‌شود، بر گذر عمومى مشرف است. سردر آن هلالى شکل است و گچبرى ساده‌اى دارد. ميان درگاه اصلى و سرسرا، يک هشتى قرار دارد که با چند پله به طبقهٔ فوقانى بنا مرتبط مى‌شود. طبقهٔ فوقانى از يک سالن پذيرايى و سه اتاق تشکيل شده است. سالن اصلى از داخل با گچ‌برى‌هاى استادانه و قاب‌بندى‌هاى متعدد ميان درها و پنجره‌ها تزئين شده و همين تزئينات، در نماى خارجى نيز به شکل ستون‌ها و سرستون‌ها ادامه يافته است. اين سالن و تزئينات آن، نمونه‌اى از هنر معماران گيلان در دورهٔ قاجار است. گذشت زمان و متروک ماندن بنا و بى‌توجهى در نگهدارى و بازسازى آن موجب شده است، قسمت زيادى از تزئينات بيرونى آن فرو ريزد.
|
|
| قسمت بالاى ستون‌ها با نقش‌هاى مختلف تزئين شده است. چهارلنگه درِ بسيار نفيس با نقش گل و بوته، تالار را به اتاق‌هاى کنارى آن ارتباط مى‌دهند. تاقچه‌ها و ديوارهاى داخلى تالار و اتاق‌ها، همه نقش‌هاى تزئينى با رنگ و روغن دارند. اين بنا، با شمارهٔ ۳/۱۴۹۸ در تاريخ ۱۳۳۶، در فهرست آثار ملى به ثبت رسيده است.
|
|
|
|
| بناى اين ساختمان در سال ۱۲۵۳ هـ.ق (قرن سيزدهم) به پايان رسيد و شامل تالارها و اتاق‌هاى متعددى است که با گچ‌برى‌هاى عالى مزين شده‌اند.
|
|
| خانهٔ حاج كاظم رسوليان، يزد
|
|
| اين خانه که بيش از يک قرن از عمر آن مى‌گذرد، در محلهٔ سهل بن على يزد واقع شده و شامل دو بخش متمايز به صورت بيرونى و اندرونى است. حياط بيرونى محل پذيرايى از ميهمانان و برگزارى مراسم روضه‌‌خوانى حضرت امام حسين (ع) بوده است. اتاق بزرگ اُرُسى با شيشه‌هاى رنگين، حوضخانه، تالار، زيرزمين و بادگير، فضاهاى اصلى قسمت بيرونى را تشکيل مى‌دهند.
|
|
| حياط اندرونى که بخش کاملاً خصوصى خانه است شامل اتاق‌هاى سه درى، پنج درى، ارسى، تالار، کلاه‌فرنگى و بادگير است که پيرامون حياطى بزرگ و مشجر با حوضى وسيع در ميان آن قرار گرفته‌اند. در قسمت تحتانى اتاق‌ها، تالار، کلاه‌فرنگى، زيرزمين‌ها و جوى آب قرار دارند که هر کدام، براى نگهدارى لوازم زندگى، مواد غذايى و استراحت در فصل تابستان مورد استفاده بوده است. خانهٔ رسوليان داراى حمام سنتى است که حدفاصل حياط بيرونى و اندرونى قرار دارد.
|
|
| اين خانه که يکى از خانه‌هاى ارزشمند يزدى است در سال ۱۳۶۸ به صورت وقف در اختيار دانشگاه يزد قرار گرفت و پس از مرمت، به عنوان هستهٔ اوليه دانشکدهٔ معمارى و شهرسازى حيات نوين خود را آغاز کرد.
|
|
| هم اکنون بخش‌هاى متنوع اين خانهٔ قديمى به فضاهاى آموزشى تبديل شده و با خريدارى واحدهاى مسکونى همجوار آن که هر کدام از آن‌ها نيز واجد ارزش معمارى هستند، مجموعهٔ فرهنگى، تاريخى و آموزشى ممتازى را به وجود آورده‌اند که در سطح کشور شاخص است.
|
|
| اين مجتمع هنرى، گذشته از نقش آموزشى و پژوهشى آن، تا به حال محل برگزارى سمينارهاى مختلف علمى و پذيراى شخصيت‌هاى داخلى و خارجى بوده است.
|
|
|
|
| يکى از خانه‌هاى قديمى لنگرود، خانهٔ دريابيگى از خانواده‌هاى سرشناس گيلان است. اين بنا ديوارهاى بلند آجرى دارد که دو طرف آن به دو بخش برج مانند ختم مى‌شود. بنا از دو طبقهٔ هم‌کف تشکيل شده است و اتاق‌هاى طبقهٔ بالاى آن، اُرُسى‌هاى چوبى مشبک دارد. در درگاه بنا، دو درِ بزرگ چوبى قديمى با گل‌ميخ‌ها و کوبه‌هاى قديمى وجود دارد. درها به يک دالان و هشتى کوچک راه مى‌يابد و پس از گذشتن از دالان و هشتى مى‌توان وارد حياط بنا شد.
|
|
| بناى اصلى در مقابل درِ ورودى قرار دارد و دو طبقه است. هر طبقه سه اتاق دارد. جلوى هر طبقه، يک ايوان چوبى زيبا به چشم مى‌خورد. در ساختن ايوان‌ها، نهايت ظرافت و دقت به کار رفته است.
|
|
| تالار شاه‌نشين بنا سراسر مقرنس‌کارى شده و داراى گچ‌برى‌ها و نقاشى‌هاى ارزندهٔ دورهٔ قاجار است. درهاى اين تالار نيز هر يک شاهکارهاى هنرى است و با نقاش‌هاى گل و بوته و پرندگان به طرز استادانه‌اى نقاشى شده‌اند. بر دو طرف هر يک از اين درها، تاقچه‌هايى قرار گرفته که داخل آن، آئينه‌هاى سنگى قديمى نصب شده است. اين بنا، از نظر تزئينات داخلى، از آثار تاريخى و هنرى مهم گيلان مى‌باشد.
|
|
|
|
| خانهٔ رئيس على دلوارى در ۴۵ کيلومترى بوشهر در دلوار قرار دارد که پس از تعمير و نوسازى به يک مجموعهٔ فرهنگى تبديل شده است. موزهٔ مردم‌شناسى استان بوشهر و ديگر فعاليت‌هاى سنتى روستايى در اين مکان برقرار است. مبارزات رئيس على دلوارى بر عليه تجاوز انگليس در بيش از هشتاد سال پيش، خاطره‌اى بس شگرف و فراموش نشدنى در ذهن مردم منطقه بر جاى گذاشته است.
|
|
|
|
| مجموعه‌اى است از دو خانهٔ بزرگ و کوچک واقع در «سرقدمگاه» محلهٔ فهادان، نزديک مسجد چهل محراب و به حاجى ميرزا احمد عرب تعلق دارد.
|
|
| تزئينات داخلى خانهٔ بزرگ شامل سر درهاى مقرنس پنج درى، راهروها و درها و همچنين گچبرى رف‌ها و جاسازى در آن‌ها است. تزئينات داخلى خانهٔ کوچک شامل اتاق آينه‌کارى، نقاشى رنگى ديوارها، درهاى ابزارسازى، گچبرى بدنهٔ ديوارهاى حياط و ... است. تاريخ نقاشى يکى از اتاق‌ها ۱۲۸۱ هجرى است.
|
|
| خانهٔ کوچک اين مجموعه را استاد على‌‌اکبر فرزند مرحوم استاد باقر در سال ۱۲۹۸ هجرى ساخته است.
|
|
|
|
| يکى از آثار ديدنى و تاريخى سنندج «خانه آصف» است که در مرکز شهر سنندج واقع شده و قدمتى حدود ۱۳۰ سال دارد. اين عمارت از لحاظ گچ‌برى‌ها و ارسى‌هاى قديمى، بسيار زيباست. سبک معمارى، سنگ‌هاى تراش خورده و برجسته و طاق‌هاى هلالى اين ساختمان، منظره‌اى بديع و قابل تحسينى به وجود آورده است. قسمت تالار و ارسى آن در نوع خود بسيار هنرمندانه و زيبا ساخته شده است.
|
|
| يکى ديگر از مشخصات اين ساختمان حمام بزرگ و بسيار جالبى است که در داخل حياط بزرگ اين بنا قرار گرفته و از هر جهت جالب و ديدنى است.
|
|
|
|
| خانه حاج قلى خان (محل اداره ميراث فرهنگي) در مرکز بافت قديم شهر که به محله چهار مردان معروف است واقع شده و کوچهٔ دسترسى آن گذر قلعه است که به دروازه قلعه در جنوب غربى شهر در دوره قاجار منتهى مى‌شد. با توجه به فرم ساختمانى، مصالح به کار رفته و کسب اطلاعات از مالکين قبلى، بناى ساختمان به اواخر دورهٔ قاجار تعلق دارد، ليکن اتاق‌ها و فضاهاى جبهه جنوبى که قديمى‌ترين بخش بنا هستند قدمتى بيش از ۱۲۰ سال دارند.
|
|
| ورودى بنا شامل سردرى کوتاه با طاق قوسى رومى آجرى است که از طريق پاگرد شش ضلعى (هشتي) و دالان جبههٔ شمالى به حياط مرکزى (ميانسرا) ارتباط مى‌يابد. کل مساحت بنا ۴۰۰ مترمربع است که ۳۲۰ متر آن زيربناى مفيد است.
|
|
| علاوه بر سرويس‌هاى بهداشتى، اين خانه در مجموع ۱۳ اتاق دارد که چهار اتاق آن نسبتاً بزرگ‌اند. شاخص‌ترين بخش خانه پنج درى جبهه شرقى است که از طريق بادگيرهاى دوگانه با فضاهاى خارجى و زيرمين مرتبط مى‌باشد. به علاوه شش درى بخش شمالى با ستونهاى سنگى ايوان، از قسمت‌هاى با اهميت خانه است.
|
|
| نوع بهره‌بردارى و خصوصيات بارز بنا ساختار مسکونى دارد، ليکن با تغييراتى جزئى در حال حاضر کاربرد ادارى يافته است. بادگيرهاى دوگانه که به زيرزمين شاه‌نشين جبهه غربى مرتبط مى‌باشند و ستونهاى سنگى همراه با سرستون‌ها و پايه ستونهاى ايوان‌هاى شمالى و شرقى و پنج درى‌هاى چوب گردو از خصوصيات بارز بنا محسوب مى‌گردد.
|
|
| خانه حاج ميرزا ابراهيم صادقى، اردبيل
|
|
| اين خانه در کوچه «سرتيپ‌آباد» در محله «اوچ دکان» اردبيل واقع شده و به علت سبک معمارى سنتى و استفاده از هنر مقرنس و مشبک‌کارى، در ارسى‌ها داراى ارزش هنرى است. بنا در سال ۱۲۸۳ هـ.ق ساخته شد، ولى در سال‌هاى گذشته به علت سکونت مستمر در آن، رو به انهدام گذاشته است و خرابى‌هاى وسيعى به آن وارد شده است.
|
|
| در تالار اصلى عمارت، بر تاقنماها و بالاى تاقچه‌ها، مقرنس‌هاى گچى ديده مى‌شود. در ازاره ديوارهاى جانبى بر يک کتيبه زيبا با خط نستعليق «آيه‌الکرسي» نقش بسته است.
|
|
| در نماى بيرونى تالار - مشرف به حياط - سقف تالار به صورت دو بام ديده مى‌شود.
|
|
| عمارتى ديگر به صورت بيرونى در جنب اين ساختمان وجود دارد که نماى آن آجرى است. ساختمان داراى يک تالار در وسط و دو خواجه‌نشين است که با تالار مرتبط‌اند.
|
|
| تالار داراى دو در ورودى شرقى و غربى است که تاقنماهاى آن‌ها مقرنس‌کارى شده است. در ضلع شمالى روى شاه‌نشين تالار نيز نيم‌قوس مقرنس‌هاى گچى ديده مى‌شود. تالار داراى چهار ارسى مشبک‌کارى با شيشه‌هاى الوان است که استادان مشهور خلخالى آن را ساخته‌اند برخوردارى از هنر ظريف مشبک و گره‌چينى از ويژگى‌هاى اين ساختمان است.
|
|
| در ازاره بيرونى تالار، روى ديوارهاى جانبى ساختمان، نقاشى‌هاى زيبا با رنگ روغن از مناظر طبيعى، شکارگاه، تصوير حيوانات اهلى و وحشى نقش بسته است.
|
|
| بنا در سال ۱۳۰۷ هـ.ق ساخته شده و در مجموع داراى ارزش تاريخى و فرهنگى است که بايد در مرمت و بهسازى آن همت گماشت.
|
