سه شنبه, ۲۹ اسفند, ۱۴۰۲ / 19 March, 2024
مجله ویستا

بازار كلاه مالی، كرمان


  بازار قديمى گرگان، گرگان
اين بازار به بازار «نعلبندان» معروف است و در داخل بافت قديم شهر گرگان - بعد از ميدان شهردارى - قرار دارد. در بافت قديم گرگان، ابنيهٔ تاريخى - مذهبى، آب‌‌انبارها، کاروانسراها و تيمچه نيز وجود دارد.
بازار قديمى گرگان در روزگاران گذشته از جمله مراکز مهم داد و ستد کالا، توزيع و نشر افکار و عقايد فرهنگى - اجتماعى بوده است. اين بازار اگرچه در اثر گذشت زمان و عوامل اقتصادى، ‌ اجتماعى و فرهنگى تحول يافته، معهذا امروزه نيز به عنوان مرکز کالبد اصلى شهر، ‌ محل داد و ستد کالا و تجمع فروشندگان و خريداران کالا مى‌باشد. لازم به ذکر است که در سال‌هاى اخير، توسعه و گسترش بى‌رويه فضاهاى شهرى و شهرسازى به بافت قديمى شهر، به محلات و فضاهاى موجود آن آسيب رسانده و موجب تغييراتى در چهرهٔ اصلى بافت قديم شده است. بازار قديمى گرگان که قدمتى ديرينه دارد، از نظر سبک معمارى و راسته‌هاى مربوطه، يکى از زيباترين بازارهاى استان منطقهٔ‌ شمال ايران محسوب مى‌شود. اين بازار يکى از مراکز مهم عرضه انواع محصولات بومى و غيربومى است و محصولات مهم صنايع دستى آن، به ويژه دستبافت‌هاى ترکمنى معروفيت خاصى دارد.
  بازار قلعه (محمود)، كرمان
بازار قلعه محمود که اولين بخش از بازار شمالى - جنوبى کرمان است در جنوبى‌ترين بخش آن واقع شده است. نقطهٔ شروع آن زاويهٔ راست تقاطع خيابان پيروزى به خيابان مطهرى يعنى محل سابق دروازهٔ ريگ‌آباد است که به خيابان امام خمينى، روبروى بازار ميدان قلعه ختم مى‌شود. طول اين بازار حدود ۵۰۰ متر است و اکثر مغازه‌هاى آن به نسبت بازارهاى ديگر کرمان از سرمايه و رونق کمترى برخوردار مى‌باشد. در گذشته اين بازار از اهميت بيشترى برخوردار بود. هنوز هم آهنگرى‌هايى به سبک قديم در اين بخش از بازار به چشم مى‌خورد.
  بازار قم، قم
بازار قديمى قم از دو بخش راسته بازار کهنه و راسته بازار نو تشکيل شده است. راسته بازار کهنه در جوار محله عربستان که هسته اوليه شهر اسلامى قم محسوب مى‌شود، واقع شده است.
راسته بازار کهنه به همراه بناهاى واجد ارزش پيرامون در شرق خيابان طالقانى از محدوده پامنار آغاز و به سمت شمال امتداد مى‌يابد. راسته بازار نو نيز در ادامه اين مسير به سمت شمال تا سه راهى بازار (تقاطع خيابان ارم - طالقاني) ادامه دارد.
راسته بازار کهنه، ‌سراى درودگران و نجاران سنتى شهر قم محسوب مى‌شود و راسته بازار نو محل کسب بازاريان از صنوف گوناگون است. بناهاى مذهبى پيرامونى نيز غالباً فعال بوده و جهت انجام فرايض دينى مورد استفاده قرار مى‌گيرد. مجموعه راسته بازار قم با اندود گچى سفيد فاقد تزئين خاص است، ‌ ليکن سراهاى پيرامون راسته بازار اغلب با آجرکارى‌هاى شکيل، ستون‌ها و نيم‌ستون‌هاى سنگى تزئين يافته‌اند. برخى از بناهاى مجموعه بازار نيز قدمت سلجوقى - ايلخانى دارد و با استامپ‌هاى گچى اين عصر زينت يافته‌اند. راسته بازار کهنه و نو در مالکيت اشخاص حقيقى و حقوقى است، با اين توضيح که بخش اعظم سراها و مدارس مجموعه بازار موقوفه است. افراد متعددى (برخى با مجوز و برخى بدون مجوز) در آن مشغول به کسب و کارند. مجموعه بازار کهنه و نو در طى سال ۵۴ به وسيله هيئت تعيين حريم و بافت شهرستان قم تعيين حريم و ضوابط گرديد، ليکن به جهت عدم مصوب بودن حرايم مذکور و بى‌توجهى مسئولين شهرى و شهردارى‌ها، از تاريخ فوق تاکنون در راسته بازارهاى مزبور، برخى دگرگونى‌ها رخ داده است. قدمت و استخوان‌بندى بازار کهنه و بناهاى همجوار راسته مذکور به پيش از عصر صفوى مربوط است، ليکن بافت معمارى راسته بازار نو و تيمچه‌ها و سراهاى جانبى آن اغلب به عصر صفوى - قاجار متعلق است.
  بازار قيصريهٔ لار، لار (صفويان)
اين بازار که در شهر قديم لار قرار دارد، در زمان شاه‌عباس صفوى ساخته شده است. بازار قيصريه در سال ۱۳۷۱ جزو آثار ميراث فرهنگى به ثبت رسيده است. اين بنا، يک بار به وسيله فردى به نام فتحعلى خان گراشى در سال ۱۳۱۰ هـ.ق مرمت شد، ‌ اما در سال‌هاى اخير نيز ادارهٔ‌ ميراث فرهنگى آن را تعمير کرده است. براساس مطالعات انجام شده، ميدانى بزرگ به نام قيصريه و به شکل ايوانى ستون‌دار در ميانهٔ شهر وجود داشته که هم اکنون از بين رفته است. افزون بر اين، در نزديکى بازار قيصريه، ‌ کاروان‌سرايى به نام گلشن نيز ساخته شده بود. آنچه اين بازار را بر ديگر بازارهاى معروف برترى مى‌بخشد، کاربرد سنگ‌هاى تراش خورده در ساختار بنا تا زير سقف‌ها است.
  بازار كاشان، كاشان
يکى از ابنيهٔ مهم و جالب توجه کاشان، بازار بزرگ و قديمى آن است، بناى اوليهٔ بازار را به اوايل قرن هفتم هجرى قمرى نسبت مى‌دهند؛ ولى در دوران صفوى از رونق بيش‌ترى برخوردار بوده است. اين بازار با آراستگى و طرح بسيار عالى ساختمانى‌اش، بسيار باشکوه است.
بازار کاشان خيلى زيباست و با تاق‌هايى حيرت‌انگيز پوشيده شده است. در مجموعهٔ اين بازار، ده‌ها کاروان‌سرا، تيمچه، آب‌‌انبار و ... وجود دارد که هر يک نقش و اهميت ويژه‌اى دارند. بازار بزرگ کاشان را راسته‌هاى مس‌فروشان، زرگرها (طلافروشان)، کفاشان و فرش‌فروشان در بر مى‌گيرد. قسمت‌هاى مختلف بازار کاشان به شرح زير است:
تيمچهٔ امين‌الدوله : يکى از بناهاى تاريخى زيبا و باشکوه بازار کاشان، تيمچهٔ امين‌الدوله است. اين تيمچه از جمله بناهاى متعدد مربوط به «فرخ‌خان غفارى کاشي» ملقب به امين‌الدوله است که در سال ۱۲۸۵، ساختمان آن را به پايان رسانده است.
اين بناى مرتفع با سه طبقه و دهنهٔ‌ وسيع از عظمت خاصى برخوردار است، زيبايى‌هاى خيره کننده و شاهکارهاى هندسى‌اش اين بناى کم‌نظير را ممتاز ساخته است. در استحکام تيمچه و طراحى و معمارى آن، چنان دقت و مهارتى به کار برده شده است که پس از يک قرن و نيم هنوز کاملاً سالم و سرپاست و يکى از کانون‌هاى تجارى فعال بازرگانان است.
تيمچهٔ حاج محمد حسين ملک‌التجار : اين سراى سرپوشيده که تقريباً در جوار تيمچهٔ امين‌الدوله قرار دارد، از ابنيهٔ دوران قاجار است که از حيث نقشه و اصول معمارى و نوع مصالح و تاق‌بندى‌هاى سقف و تزئينات روى کار، همانند تيمچهٔ امين‌الدوله است؛ ولى از لحاظ وسعت و اندازهٔ دهنهٔ سقف، کمى کوچک‌تر از آن است. اين تيمچه نيز با درهاى چوبى‌اش به بازار کاشان ارتباط پيدا مى‌کند.
تيمچهٔ حاج سيدحسين صباغ : از ديگر بناهاى دوران قاجارِ بازار کاشان، بناى تيمچهٔ حاج سيدحسن صباغ است که در ناحيهٔ بالاى بازار کاشان، واقع شده است. اين تيمچه در سه طبقه ساخته شده و دو صحن دارد. در نزديکى اين تيمچه، آب‌انبارى نيز به همين نام وجود دارد که از حيث عظمت و شوکت درخور اهميت فراوان است.
سراى شريف‌خانه يا گمرک : بناى اين ساختمان مشتمل بر سه طبقه است و در اواخر دوران قاجار، توسط فردى به نام آقاشريف فدايى ساخته شده است. از خصوصيات اين سرا، تزئين حجره‌ها با کاشى‌هاى منقش و نقاشى‌هاى بسيار زيبا است که مجالس بزم و رزم و شکارگاه را به نمايش گذارده است.
ساير شهرهاى استان از جمله نائين، نطنز و ... نيز بازارهاى قديمى جالب‌توجهى دارند.
  بازار كفاش‌ها، كرمان
بازار کفاش‌ها از انتهاى بازار کلاه مالى شروع و به موازات بازار زرگرى تا اول بازار حاج‌آقا على ادامه مى‌يابد و جهت آن شمالى - جنوبى است. اين بازار سرپوشيده و بيش از ۹۵ درصد مغازه‌‌هاى آن کفاشى است و دو کاروان‌سرا در دو طرف آن واقع شده‌اند. تعداد مغازه‌ها و حجره‌ها‌ى آن بيش از ۱۶۰ باب است.
  بازار كلاه مالى، كرمان
اين بازار که در حدفاصل بازار مسگرى شمالى و بازار کفاش‌ها واقع شده، فقط ۱۳ باب مغازه دارد و از اهميت چندانى برخوردار نيست. در سمت راست اين بازار مدرسهٔ گنجعلى‌خان واقع شده است و در سمت چپ آن بازار زرگرى، مجموعهٔ ابراهيم‌خان و يکى از درهاى کاروان‌سراى ميرزا حسين قرار دارد.
  بازار گنجعلى‌خان، كرمان
اين بازار در حدفاصل چهارسوق و بازار اختيارى و ضلع شمالى ميدان گنجعلى‌خان واقع شده است. در سمت راست اين بازار، حمام تاريخى و زيباى گنجعلى‌خان و مغازه‌ها قرار گرفته‌اند. در سمت چپ آن نيز ۱۶ طاقنما طراحى شده که منظرى زيبا دارند.
طول اين بازار نزديک به ۹۳ متر وعرض آن ۷/۷۵ متر است و جمعاً ۵۳۴/۷۵ مترمربع مساحت دارد. بازار گنجعلى‌خان يادگار دوران صفوى است.
  بازار ماهى بندرعباس، بندر‌عباس
بازار ماهى بندرعباس به واقع يکى از نقاط خاص و ديدنى اين شهر به شمار مى‌رود. اين بازار روز، در محوطهٔ وسيعى، در زير کپر يا در فضاى باز برپا مى‌شود. رونق بساط ماهى‌فروشان و ماهى و ميگو پاک‌کن‌ها که انواع و اقسام ماهى‌ها را در سبدها يا روى حصير به معرض فروش مى‌گذارند، حاکى از تنوع فراوان ماهى‌ها در خليج‌فارس است.
  بازار مسگرى، كرمان
اين بازار جزيى از مجموعهٔ گنجعلى‌‌خان و شامل دو راسته بازار غربى و شمالى است. ابعاد بازار مسگرى غربى ۴۳۵/۵ متر و مساحت آن ۲۳۶/۵ مترمربع مى‌باشد. طول بازار مسگرى شمالى نيز ۹۸ متر و عرض آن ۶ متر و مساحت آن ۵۸۸ مترمربع است.
  بازار مظفرى، كرمان
بازار مظفرى از انتهاى بازار وکيل شروع مى‌شود و تا خيابان ميرزا رضاى کرمانى محل قديم دروازهٔ مسجد ادامه دارد. اين بازار قديمى جزيى از مجموعهٔ اميرمحمد مظفر مى‌باشد. تکيه (صفه) عزاخانه، بازار قدمگاه و مسجد جامع کرمان را نيز در بر گرفته است.
  بازار ملاير، ملاير
اين بازار به زمان شيخ‌‌الملوک (شيخ محمدعلى ميرزا دولتشاه فرزند فتحعلى‌شاه، بانى شهر ملاير) مربوط است و شامل يک بازار اصلى، دو بازار فرعى، تعدادى سرا و منزل مسکونى در اطراف است.
بازار اصلى از يک بازار طويل شمالى - جنوبى و يک بازار شرقى - غربى تشکيل شده است که در محلى به نام چهار سوق با گنبدى بزرگ بر فراز آن يکديگر را قطع مى‌کنند. چهار قسمت اين بازار به چهار محلهٔ شهر منتهى مى‌شود. ورودى بازار در خيابان بروجردى قرار دارد. چندين تيمچه و سرا در دو جهت اين بازار وجود دارد که پاره‌اى از آن‌‌ها چون سراى خان و لحاف‌دوزها از ارزش بيشترى برخوردار است. تيمچه‌اى نيز در قسمت غربى بازار واقع شده است که سقف گنبدى بزرگى دارد. فعلاً از اين بنا به عنوان زورخانه استفاده مى‌شود و از معمارى ويژه‌اى برخوردار است. يکى از تيمچه‌ها به بازار اصلى متصل است.
بازار فرعى دوم در قسمت مسجد شيخ‌الملوک واقع شده است و با چند انحنا به بازار طولى متصل مى‌شود.
  بازار ميدان ارگ (توحيد)، كرمان
اين بخش از بازار که غربى‌ترين قسمت بازار کرمان است، فضايى مستطيل و حدود ۱۴۰ باب مغازه فعال تجارى دارد.
اکثريت مغازه‌هاى بازار ميدان ارگ، لباس‌فروشى هستند و نماى اطراف ميدان، بيش از يک قرن قدمت دارد. در ضلع شرقى بازار ميدان ارگ، سردر ورودى بازار اصلى واقع شده است.
  بازار ميدان قلعه، كرمان
اين بازار از خيابان امام خمينى شروع شده و به چهارسوق گنجعلى‌خان ختم مى‌شود و نسبت به بازار قلعه محمود حائز اهميت بيشترى بوده و از رونق اقتصادى بهترى برخوردار است. طول آن نزديک به ۶۰۰ متر مى‌باشد و در آن حرفه‌هاى لحاف‌دوزى، پشتى‌دوزى، قالى‌فروشى، خواروبار ‌فروشى و عطارى به چشم مى‌خورد.
  بازار نراق، نراق، دليجان (قاجاريان)
در حدفاصل مشهد اردهال و دليجان، ‌ شهر تاريخى نراق قرار گرفته است. از آثار تاريخى ارزشمند و باقى‌مانده اين شهر، بازار سرپوشيده و قديمى نراق است. مصالح ساختمان اين بازار از آجر است و به دوران قاجار مربوط مى‌باشد. معمارى بناى اين بازار همراه با حجره‌ها و تيمچه‌ها از ظرافت و زيبايى خاصى برخوردار است. ساختمان سقف‌هاى گنبدى شکل آن ويژگى منحصر به فردى به آن بخشيده است. هم اکنون سازمان ميراث فرهنگى مشغول تعمير و بازسازى قسمت‌هاى آسيب ديده اين بازار است. از جلوه‌هاى نامأنوس اين بازار، يکى درب‌هاى فلزى جديدى است که به جاى درب‌هاى چوبى قبلى آن تعبيه شده و ديگر حرفه‌هايى است که هم اکنون در اين بازار فعاليت دارند، ولى فعاليت آنان با فضاى قديمى و معمارى آن هيچ نوع هماهنگى ندارد. به عنوان نمونه فروش لوله پوليکا و يا مصنوعات پلاستيکى مثالى از اين عدم هماهنگى‌ها است.
  بازار نو شيراز، شيراز (قاجاريان)
يکى ديگر از وزيران فارس که در شيراز بازارى از خود به يادگار گذاشته ميرزا اشرف يوسف شرفى مازندرانى است. اين بازار در جانب دروازهٔ اصفهان - شيراز و در امتداد بازار وکيل احداث شده است. اين بازار، يادگار سال ۱۳۱۴ هـ.ق است ولى از اواخر دورهٔ‌ قاجار به بازار نو معروف شده است.


همچنین مشاهده کنید