پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا

امام‌زاده سلطان محمود علوی، كاشان


  امام‌زاده سلطان محمد عابد، كاخك، گناباد
اين آرامگاه در شهر کاخک، در ۲۴ کيلومترى جنوب گناباد واقع است. سلطان محمد عابد را برادر حضرت امام رضا (ع) مى‌دانند؛ ولى چنان‌که از قراين برمى‌آيد، وى محمد بن جعفر الصادق (ع) عموى بزرگوار امام رضا (ع) است که به «محمد العابد» شهرت داشته است.
بنا به روايتى، ‌ اين بنا توسط اميرعبداللّه توتى در اواخر دورهٔ‌ سلجوقى بر روى يک سکو ساخته شده است، و در دوره‌هاى تيمورى و صفوى مورد تعمير قرار گرفته است. بر سردرِ ايوان شمالى، کتيبه‌اى با کاشى معرق و به خط عليرضا عباسى جاى دارد که نام شاه اسماعيل صفوى را در بر دارد. تاريخ کتيبه : «سنهٔ ثمانين و تسعمائه (۹۸۰)» است. اين بنا در زلزلهٔ شهريور ۱۳۴۷ ه-.ش صدمه ديد و بعدها بازسازى شد.
بناى اين مقبره عبارت است از : يک تالار مربع به ضلع ۸/۵ متر با درگاهى در وسط هر ضلع، دو تالار مستطيل در شرق و غرب تالار به طول ۲۴ و عرض ۲۷/۲۵ متر؛ يک ايوان در وسط جبههٔ‌ شمالى و دو ايوانچه در طرفين؛ و يک فضاى بدون سقف در جلوى ايوان، و دو ايوانچهٔ مذکور. پلکان در غرب ايوان شمالى واقع است. فرم کلى مقبره از خارج مکعب مستطيل به نظر مى‌رسد که ارتفاع آن از ازارهٔ پايين در حدود ۶ متر است. بالاى اين مکعب، با زدن گوشواره‌ها و طاق‌نماها به کثيرالاضلاع تبديل شده و گنبد بر آن قرار گرفته است.
مصالح عمدهٔ بنا را آجر و گچ و ساروج تشکيل مى‌دهد و در تعميرات اخير، سيمان نيز به کار رفته است. تالارهاى مستطيل طرفين تالار مربع، فعلاً با گچ سفيد اندود شده‌اند.
در وسط تالار مربع، زير ضريح سلطان محمد عابد، صندوق زيباى قبر قرار دارد که از پايين به بالا، با يک ازاره و يک سطح مشبک و يک کتيبه مزين گرديده است.
دکتر عباس زمانى، با ذکر دلايلى از جمله شباهت نقشهٔ بنا با بناهاى قبل از اسلام مانند کاخ بيشابور و تالار مربع جنوبى مسجد جامع اصفهان و ... معمارى بنا را الهام‌يافته از معمارى بناهاى پيش از اسلام و اوايل دورهٔ‌ اسلامى مى‌داند.
   امام‌زاده سلطان محمود، روستاى صرم، قم
اين امام‌زاده در جهت شمال غربى و خارج روستاى صرم در جنوب قم واقع شده و مدفن سه تن به اسامى سلطان محمود و شاهزاده سليمان از احفاد امام سجاد (ع) و يک زن به نام ستى زينب از احفاد امام کاظم (ع)‌ است.
اين بنا از خارج هشت ضلعى و از داخل به صورت مربع متساوى‌الاضلاعى است که در هر ضلع آن، شاه‌نشينى ساخته شده است و از هر شاه‌نشين هم درى به خارج گشوده مى‌شود. بناى بقعه با تعبيه نيم‌طاقى‌هايى از داخل به هشت ضلعى و سپس فلکه‌اى تبديل شده و پاکار گنبد عرقچينى بر روى آن قرار گرفته است. مصالح به کار رفته در اين بقعه، آجر است و نماى داخلى آن نيز سفيدکارى ساده و خالى از تزئينات هنرى است. در جانب شرقى و شمالى بقعه، ايوانى ساده و در جهت جنوبى آن، رواقى چشمه‌پوش و مرکب از سه قسمت است که تهى از ويژگى‌هاى هنرى است.
   امام‌زاده سلطان محمود علوى، كاشان
اين امام‌زاده در روستاى علوى، سر راه کاشان به مشهد اردهال، واقع شده است. بنا به صورت هشت‌‌ضلعيِ متساوى‌الاضلاع با قطر ۷ و ارتفاع ۹ متر است که در هر ضلع آن، صفه‌اى با دهانهٔ ۲/۵۰ و ارتفاع ۵ متر ساخته شده که جدار آن با سفيدکارى تزئين شده است. در ابتداى پاتاق‌ها، کتيبه‌اى گلوبندى از گچ وجود دارد که روى آن، ابياتى از محتشم کاشانى به خط نستعليقِ برجسته - هر مصراع در يک ترنجِ کشيده - نوشته شده است. بر فراز بناى آرامگاه، گنبد هرميِ دوازده‌ترک با ارتفاع ۱۳ متر بنا شده که آراسته به کاشى‌کارى معقل است و تارک آن نيز مزين به کاشى‌هاى دوالى فيروزه‌اى‌فام است. اين بنا کتيبه‌اى به خط ثلث سفيد در زمينهٔ لاجوردى دارد که روى آن صلوات کبيره، نام شاه طهماسب و نام بانى آن، خواجه شهاب‌الدين على و تاريخ سال ۹۴۲ ه-.ق نقش بسته است.
   امام‌زاده سلطان ميراحمد، كاشان
اين بقعه در کوى سلطان ميراحمد کاشان واقع شده است و داراى صحن، ايوان، بارگاه، رواق‌هاى وسيع و گنبد مخروطى شکل دوازده ترک مزين به کاشى معرقِ دورهٔ‌ صفوى است. خودِ بنا نيز از دورهٔ صفوى به يادگار مانده است. کاشى‌‌کارى جلوى ايوان بزرگ و دو گلدستهٔ طرفين آن، در دورهٔ‌ قاجار تجديد بنا شده است. قبر برجستهٔ امام‌زاده که درون ضريح چوبى مشبکى قرار دارد، از قديم‌الايام با کاشى‌هاى گرانبهاى عهد مغول پوشيده شده بوده که در اوايل قرن حاضر به سرقت رفته‌اند. ازاره‌هاى داخل رواق‌ها، در جاهاى مختلف، با کاشى خشتى معمولى صفوى پوشيده شده‌اند. در مدخل صحن وسيع جلوى ايوان شمالى، آب‌‌انبارى بزرگ و قديمى قرار دارد که گنبد آجرى آن در بيرون صحن واقع شده است. از اشياى نفس قديمى اين امام‌زاده، پنج جفت درِ منبت‌‌کارى‌ شدهٔ تاريخ‌دار آن است که بر روى کتيبهٔ چهار طرف و لنگهٔ يکى از درهاى آن، قصيده‌اى به تاريخ ۱۱۴۶ ه-.ق با اين مَطلَع کنده‌کارى شده است:
«اى بارگاه محترمت قبله حرم وى مستجاب بر تو هم دعا بود».
اين قصيده به خط نستعليق زيبا و خوشى کنده شده و داراى ارزش‌‌هاى هنرى بسيار ممتاز است.
اين بنا تحت شمارهٔ ۳۵۲، ‌ در زمرهٔ آثار تاريخى به ثبت رسيده است.
   امام‌زاده سلطان ويس (قيس)، روستاى بناب، قزوين (سلجوقيان)
اين آرامگاه در روستاى نياق، در ۱۶ کيلومترى قزوين قرار دارد. براى رسيدن به بناى سلطان ويس، بايد از جادهٔ مال‌رويى حدود ۲/۵ ساعت به طرف قلهٔ کوهى که در جانب شمال نياق قرار دارد، پياده رفت. کوهى که بناى سلطان ويس بر فراز آن بنا شده است، در محل به نام «اله‌تر» معروف است. بناى سلطان ويس، از دو بخش آرامگاه و بناهاى وابسته به آن تشکيل يافته است.
بناى آرامگاه از داخل و خارج داراى طرح هشت ضلعى است. طول هر ضلع در داخل، ۲ متر و در خارج، ۳ متر است. ضلع‌هاى هشت‌گانهٔ داخلى در بالا به صورت طاق‌نماهاى تيزه‌دار درآمده‌اند و در حدفاصل بين هر دو طاق‌نما، يک پايهٔ باريک قرار دارد که طرح هشت‌ضلعى را به يک طرح مدور تبديل کرده است.
داخل بنا فاقد هر گونه تزئين خاص و چشم‌گيرى است و سطح آن تنها با لايه‌اى از گچ پوشيده شده است. در وسط آرامگاه، صندوقى شکسته قرار دارد که هيچ‌گونه کتيبه و نقشى بر آن ديده نمى‌شود. درِ ورودى آرامگاه در جانب شرقى آن قرار دارد.
آرامگاه در حال حاضر، به شکل برجى هشت‌ضلعى ديده مى‌شود که حدود ۶ متر ارتفاع دارد. پس از اين ارتفاع، گنبد بنا آغاز مى‌شود؛ ولى بين پايهٔ جدار خارجى گنبد و لبهٔ هر يک از وضع‌هاى هشت‌گانه، فاصله‌اى به صورت يک لبهٔ کم‌عرض وجود دارد. نماى خارجى آرامگاه به طور کامل با سنگ‌هاى سبزرنگ و به کمک ملاط ماسه و آهک ساخته شده است.
زمان ساخت آرامگاه را با توجه به شکل تاق‌بندى، سقف داخل و نماى قسمت ورودى، مى‌توان قرن ششم هجرى دانست.
   امام‌زاده سليمان، روستاى صرم، قم
اين آرامگاه در دو کيلومترى شمال روستاى صرم و ۲۶ کيلومترى جنوب شرقى قم واقع شده است. نقشهٔ بنا از خارج برجى و با مصالح سنگ و گچ است که بعداً رواقى بدان افزوده‌اند و مصالح آن با مصالح گنبد فرق دارد. بنا از داخل به صورت مربع مختلف‌الاضلاعى به ارتفاع ۴/۵۰ متر است که جدار آن سفيدکارى شده و دو در ورودى دارد. کف بنا مفروش به کاشى‌هاى جديد است. پوشش بنا، امرودى شکل و گنبد خارجى آن عرقچينى کاهگلى است که بر رأس آن، ميل مانندى با پوشش کاشى‌ ساخته شده است. در ضلع شرقى بقعه، دو لوح قبر باستانى و کوچک از سنگ سياه نصب شده است که در حاشيهٔ هر دو، به خط ثلث برجسته و مرغوب، صلوات بر معصومين و در متن آن‌ها به خط برجستهٔ نستعليق، ‌ اسامى متوفيان و تاريخ ۹۷۰ و ۹۸۹ ه-.ق. حجارى شده است. اين قبور، زمانى در کنار مرقد امام‌زاده قرار داشتند. در يک جانب مدخل بقعه، يک پارچه کاشى خشتى بزرگ نخودى رنگ بر سينهٔ ديوار نصب شده است که بر روى آن به خط ثلث ممتاز و برجسته، اسامى «محمد» و «علي» به طور تکرارى خوانده مى‌شود. به نظر مى‌رسد بناى اوليه امام‌زاده به دورهٔ ايلخانى مربوط باشد. امام‌زادهٔ مدفون‌، ‌ از سادات حسينى سجاد است.
   امام‌زاده سليمان، فضل و موسى، روستاى آوه، ساوه (صفويان)
در شمال روستاى آوه در ۲۰ کيلومترى ساوه، يک گنبد تاريخى وجود دارد که در سال ۵۵۶ ه-.ق فضل، سليمان، موسى و عبدالله - فرزندان بلافصل امام کاظم (ع) در آن مدفون شده‌اند. گنبد به شکل برجى است که از آجر ساخته شده و شيوه چيدن آجرها، سطح گنبد را منقوش کرده است. بر فراز بنا، پوشش گنبدى به صورت نيمه بيضى است که در عمق آنان چهار نورگير تعبيه شده است. نماى داخلى بنا با هشت طاقنماى محرابى شکل تزئين شده است و سبک ساختمان، به الحاق آنها در دوره صفويه حکم مى‌کند.
  امام‌زاده سهل بن على (ع)، سربند (شازند) (صفويان)
مزار سهل بن على (ع) در شهر آستانه در ميان جاذبه‌هاى طبيعى و چشمگير منطقه سربند واقع شده است. گنبد و بناى امام‌زاده از يادگارى‌هاى عصر آل‌بويه است که از بقاع متبرکه و درجه اول کشور به شمار مى‌رفته است، به نحوى که در قرن نهم و دهم هجرى موقوفات زيادى براى عمران و آبادى گنبد و خرج زائران وقف آن شده است.
ساختمان کنونى اين آرامگاه به دورهٔ‌ صفويه (شاه اسماعيل) ‌تعلق دارد و تاريخ سنگ مرقد آن سال ۷۷۲ هجرى قمرى است. صندوق اصلى که بر مرقد واقع شده کتيبه‌‌اى به خط نسخ دارد و از نظر حکاکى جالب توجه است. صندوق، در و پنجرهٔ مشبک چوبى و نفيس بنا نيز از جمله آثار ارزشمند هنرى و ديدنى آن به شمار مى‌روند.
  امام‌زاده سيد ابراهيم، زرين‌آباد، دهلران
امام‌زاده سيد ابراهيم (ع) از نوادگان امام باقر (ع)‌ مى‌باشد که در فاصلهٔ‌ ۷ کيلومترى پهله زرين‌آباد و مسير سياحتى قلعه شياخ واقع گرديده و فاصلهٔ‌ آن تا مرکز استان ۱۸۰ کيلومتر است. ساختمان اين امام‌زاده به دوران سلجوقى مربوط است و بشکل مخلوط و هندسى خاصى بنا گرديده است. در کنار اين زيارتگاه، زيارتگاه بى‌بى‌ زينب، خواهر سيد ابراهيم قرار دارد که به علّت جلوهٔ خاص معمارى و قدمت تاريخى بنا، از سال ۱۳۷۳ با طراحى مهندسين اداره کل مسکن و شهرسازى و با همکارى ميراث فرهنگى زير نظر مديريت حج و اوقاف ايلام، ساختمان گنبد قديمى آن با آجر نماکارى گرديده است.
اين زيارتگاه مورد توجهٔ خاص مردم قرار دارد و سالانه نظر هزاران نفر از زوار را به سوى خود جلب مى‌‌کند.
   امام‌زاده سيد ابراهيم، نيشابور
حرم امام‌زاده سيدابراهيم - از اعقاب حضرت موسى بن جعفر (ع) - در مغرب بقعهٔ امام‌زاده محمد محروق نيشابور قرار دارد و کوچک‌تر از آن است. در بالاى اين حرم، گنبدى بسيار کوتاه جاى گرفته است. ازارهٔ حرم امامزاده ابراهيم، مانند بقعهٔ‌ مجاور، ‌ داراى کاشى‌هاى شش‌گوش است. در وسط حرم، نماى قبر بزرگى با آجر و گچ ساخته شده است. نماى داخلى بقعه بسيار ساده است و روى آجر ديوار حرم را گچ ماليده و سفيدکارى کرده‌اند و فاقد هر گونه ترئينى است.
   امام‌زاده سيد ابورضا، ساوه (صفويان)
مقبره امام‌زاده سيد ابورضا که از نوادگان امام موسى کاظم (ع)‌است و در کنار بازار ساوه قرار دارد و داراى بقعه و صحن وسيعى است و دور چهار گوشهٔ آن نيم طاقى بالا آمده و چهار ضلعى را به هشت ضلعى تبديل کرده است. ايوان اين بنا گچبرى‌هاى منظمى دارد. در وسط بقعه ضريحى مشبک از چوب است و درون آن مرقدى مزين به کاشى‌هاى خشتى فيروزه رنگ وجود دارد. اين بنا از آثار دوره صفوى است، ولى تزئينات اين دوره را ندارد.
   امام‌زاده سيد جلال‌الدين، روستاى كمس(كرم‌بست)، كندوله، كنگاور
اين بقعه در روستاى کَمَس (کرم بست) در ۶ کيلومترى شمال کندوله واقع شده است. بناى اصلى بقعه مربع شکل است. سه در ورودى در سه جهت شرقى، جنوبى و غربى دارد. درها تخته‌اى ساده است. درهاى ورودى بقعه هر يک به ايوانى باز مى‌شود. با ساختن چهار گوشواره در چهار کنج داخلى بنا، مربع را به شکل دايره در آورده و گنبدى مدور بر روى آن احداث کرده‌‌اند. سنگ قبر قديمى بقعه به علت پاخوردگى زياد قابل خواندن نيست.


همچنین مشاهده کنید