|
| بقعهٔ پيرعلمدار، سمنان (مظفريان)
|
|
| در خيابان حکيم الهى و نزديک ميدان امام خمينى (ره) سمنان، مقبره‌اى وجود دارد که به پير علمدار مشهور است. در مورد نسب و تاريخ زندگانى مدفون اين آرامگاه اطلاع کافى در دست نيست.
|
|
| عده‌اى معتقدند که در هنگام مسافرت حضرت رضا از مدينه به مرو، در سال ۱۹۸ هجرى قمرى، پير علمدار نيز جزو ملتزمان رکاب ايشان بود و وقتى به سمنان مى‌رسند پير حسين علمدار فوت مى‌کند و در محل کنونى دفن مى‌شود. عده‌اى ديگر اعتقاد دارند که علمدار يکى از مجاهدان و سرداران ملى سمنان در موقع حمله مغول به شهر سمنان بوده که در راه دفاع از ميهن شربت شهادت نوشيده و بعد از خروج مغولان، جنازهٔ او را در کنار دروازهٔ عراق به خاک سپرده و بر آن بنايى ساخته‌اند.
|
|
| نماى خارجى بقعه به صورت مکعب مستطيل است که تمامى آن از آجر و خشت ساخته شده است. ايوان آرامگاه که متصل به بقعه و رو به مشرق واقع است، تقريباً پنج متر بلندى و به اندازه ارتفاع بقعه است. قوس ايوان به صورت نيم دايره و داراى پشت بغل‌هاى سادهٔ گچى است. حرم به صورت اتاقى مربع شکل به طول و عرض پنج متر است که در وسط آن ضريح چوبين نسبتاً قديمى روى قبر گچى قرار دارد. بر دو قسمت شمالى و شرقى درهايى وجود دارد که به طرف نماى داخلى باز مى‌شود. در بالاى حرم و در چهارگوش آن، چهار فيل‌پوش به وجود آمده که قسمت بالاى آن به داخل محوطهٔ حرم انحنا يافته و به کمک تاقنماهاى مثلث شکل به طرح دايره‌اى و مدور تبديل شده و گنبد روى آن بنا شده است.
|
|
| نماى خارجى گنبد مخروطى شکل با کاشى‌هاى فيروزه‌اى لعاب داده شده است و در ميان آن عبارت يا اللّه يا لا اله الا اللّه و يا على ادرکنى بر روى کاشى‌هاى سفيد زينت‌‌بخش گنبد است.
|
|
| تزئينات خارجى بقعه، به جز گنبد، منحصر به کتيبه‌اى از کاشى لاجوردى است که بر فراز در ورودى شمالى بقعه به خط ثلث به چشم مى‌خورد. از مضمون اين کتيبه برمى‌آيد که امام‌زاده پير حسين علمدار از اولاد امام چهارم شيعيان حضرت سجاد (ع) است.
|
|
| بقعهٔ پيغمبران، سمنان (اشکانيان)
|
|
| اين بقعه در ۱۸ کيلومترى شمال شرقى سمنان بر فراز کوهى بلند قرار دارد. دربارهٔ شجرنامهٔ اين بقعه اطلاع صحيحى در دست نيست، اما طبق اعتقادات مردم سمنان و همچنين طبق مفاد کتيبهٔ موجود، صاحبان بقعه از فرزندان نوح بن پيغمبرند که به نام‌هاى سام‌النبى و لا‌م‌النبى مشهورند. بارگاه پيغمبران شامل حرم، گنبد، ايوان و صحن است. حرم محوطه چهار گوشه است، در وسط آن، زير گنبد و روى قبر، صندوق مشبک چوبين قرار دارد. گنبد مخروطى بقعه، يک لايه و فاقد پوشش است. دو ايوان پيغمبران رو به جنوب و شرق است و دو طرف ديگر بقعه پرتگاه است. در يکى از اين دو ايوان، کتيبه‌اى از کاشى وجود دارد که مفاد آن چنين است: «در بيان شب شريف پيغمبران سيم و لام (ع) بدان که دو بزرگوار دو پيغمبرند از نسل نوح يکى سام و يکى لام. پيروان عراق بن سام بن نوحند. بناى سمنان از ايشان شده. از راه البرز به سمنان آمده و قلعهٔ جنبندان و اسفنجان و ناسار و کوشمغنان و زاوغان را بنا نهاده و بعضى از مردم سمنان از نسل سام و لامند و وجه تسميه سمنان آن است که باعث آن سمنک پيغمبر شده و کوه را سيمنک مى‌نامند.»
|
|
| ترديدى نيست که اين مقبره يکى از معابد ايرانيان دوران باستان به خصوص اشکانيان بوده است. برخى احتمال مى‌دهند که مربوط به آيين مهر در مذهب اشکانيان باشد.
|
|
| در سال‌هاى اخير با هماهنگى اداره اوقاف و فرماندارى سمنان تعمير و بازسازى اين بقعه آغاز شد و با توجه به اينکه زائران به منظور زيارت بقعه، کوه مرتفعى را بايد طى کنند، چهار اتاق براى اسکان موقت زائران در منتهى‌اليه جادهٔ (پاى کوه) احداث شده و به اين ترتيب، مشکل تردد زائرين نيز حل شده است.
|
|
| بقعهٔ جوان مرد قصاب (شهر ري)، رى
|
|
| بناى بقعهٔ جوان مرد قصاب که در منصورآباد شهر رى واقع شده به صورت مربعى است به ضلع شش متر، در ميان اين بقعه سکويى مستطيل شکل. به ارتفاع يک متر، طول دو متر و عرض يک متر قرار دارد. در چهار طرف بالاى سکو، نرده‌‌اى آهنى و در وسط آن لوحه‌اى سنگى نصب شده است. روى اين لوحهٔ سنگى دو بيت شعر به خط زيباى نستعليق برجسته نوشته شده است.
|
|
| بقعهٔ چهل تنان، شيراز (زنديان)
|
|
| در جنوب بلوار هفت تنان و شرق باغ جهان‌نماى شيراز، تکيهٔ چهل تنان قرار دارد که از بناهاى دورهٔ کريمخان است و در محوطهٔ آن ۴۰ سنگ قبر کوچک که متعلق به ۴۰ درويش بود، ديده مى‌شود. در اين تکيه قبور چند تن از بزرگان شيراز نيز وجود دارد که معروفترين آنها شيخ ابواسحاق شيرازى معروف به «بسحاق اطعمه» مى‌باشد.
|
|
| بقعهٔ حَبَقّوقِ نبى، تويسركان
|
|
| اين مقبره نزديک شهر تويسرکان واقع شده است و بناى آن را به قرن هفتم نسبت مى‌دهند.
|
|
| حَبقّوق نبى يکى از پيامبران بنى‌اسرائيل است که نگهبان معبد سليمان در اورشليم بود و نامش در کتاب تورات (عهد عتيق) ذکر شده است. اين شخص هنگام حملهٔ بنوکد نصَّر و بابليان همراه با خيل يهوديان به اسارت درآمد و ساليان متمادى را در زندان بابل به سر برد. پس از فتح بابل توسط کوروش هخامنشى و آزادى يهوديان، به ايران آمد و در اکباتان (همدان) مسکن گزيد و پس از مرگ در تويسرکان به خاک سپرده شد.
|
|
| اين بقعه بناى برج مانندِ آجرى با گنبدى مخروطى شکل است که پوشش داخلى آن مدور است و پوشش خارجى آن مخروط ناوى شکل است. در نماى خارجى هر ضلع از بناى هشت ضلعى، طاق‌نماى کم عمقى تعبيه شده است که بالاى آن کاشىکارى است. يکى از طاق‌نماها اختصاص به در ورودى بقعه دارد. مابين طاق‌نماها يک ترک بدون تزئينات و ساده واقع شده است.
|
|
| در وسط بنا قبرى قرار دارد که مشخصات صاحب آن به دو خط بر روى آن نوشته شده است. در حفريات سال ۱۳۶۸ بقاياى حصار مربع شکل با چهار برج مشخص گرديد که به نظر مى‌رسد از خود بنا قديمى‌تر باشد.
|
|
| در اينجا قسمتى از «دعاى حبقوق نبى بر شجونوت» نقل مى‌شود:
|
|
| «اگرچه انجير شکوفه نياورد و ميوه در موْها يافت نشود و حاصل زيتون ضايع گردد و مزرعه‌ها آذوقه ندهد، و گله‌ها از آغل منقطع شود و رمه‌ها در طويله‌ها نباشد، ليکن من در خداوند شادمان خواهم شد و در خداى نجات خويش وجد خواهم نمود.»
|
|
|
|
| اين بقعه در ضلع جنوب شرقى صحن آستان قدس رضوى واقع شده و ده پله از کف صحن پايين‌تر است. بقعه داراى حرم باشکوهى به طول ۱۲ و عرض حدود ۸ متر است. در منتهى‌اليه ضلع شمال غرب حرم، ايوان کوچکى به ارتفاع ۳۰ سانتىمتر بالاتر از کف حرم قرار دارد که قبر در وسط آن است. بر روى قبر، سنگ مرمر سبزرنگى به طول ۱/۵ متر و به عرض ۸۰ سانتىمتر قرار گرفته است. ضريح نقرهٔ نفيسى، ايوان مذکور را از حرم جدا کرده است. تمامى ايوان آيينهکارى شده است و کتيبه‌اى از آيينه، حديث شريفى را از کميل در مدح علما در بر دارد. اطراف ديوارهاى حرم را به ارتفاع يک متر با سنگ مرمر سفيد پوشانده‌اند. همهٔ ديوارها و سقف حرم به طرز زيبا و به شکل هندسى آيينهکارى گرديده‌اند.
|
|
| اين بقعه، مدفن شيخ محمد (جبل‌عامل ۱۰۳۳، مشهد ۱۱۰۴ هـ.ق) فرزند حسن‌بن على حر عاملى است که نسب وى به شهيد کربلا حر بن يزيد رياحى مى‌رسد و از اعاظم علماى شيعه و صاحب کتاب معروف وسايل‌الشيعه است.
|
|
| بقعهٔ حضرت يحيى بن موسى (ع)، سمنان (تيموريان)
|
|
| در انتهاى بازار جنوبى سمنان و در گوشه جنوب غربى تکيهٔ معروف پهنه، بقعه‌اى با بارگاه رفيع و مجلل به نام حضرت يحيى (ع) وجود دارد. حضرت يحيى بن موسى (ع) فرزند حضرت موسى بن جعفر (ع) و يکى از مرشدان راه حق و حقيقت بود. در سال ۱۹۸ هجرى قمرى، حضرت على بن موسى‌الرضا (ع) براى ارشاد مردم اين سامان، برادر خويش حضرت يحيى بن موسى (ع) را در سمنان، مأمور اين امر مهم فرمودند.
|
|
| بعد از شهادت حضرت امام رضا (ع) به تحريک مأموران خليفهٔ عباسى، حضرت يحيى (ع) نيز به شهادت رسيد و در محل کنونى به خاک سپرده شد. در اين زمان حاکم سمنان شخصى به نام سياه‌گوش بود. بقعه داراى گنبد عظيم و ايوان کاشىکارى شده و حرم و صحن است و گنبد آن قريب به ششصد سال پيش احداث و در سال ۱۳۴۸ مرمت و کاشىکارى شد. قدمت آن مربوط به قرن هشتم و دوران مغول است. طول ضلع حرم مربع شکل آن هفت متر است که در وسط آن، ضريح فلزى بسيار زيبا و ارزشمندى وجود دارد که در سال ۱۳۶۹ به همت هيأت امناء ساخته شده است. تزئينات حرم منحصر به ازاره کاشىکارى آن است که با کاشى خشت‌هاى سفيد که داراى گل‌هاى لاجوردى است انجام شده است. گنبد عظيم بقعه که بر بالاى حرم و روى چهار فيل‌پوش استوار است، پيازى شکل است و نماى خارجى آن را از کاشى‌هاى فيروزه‌اى پوشانده‌اند.
|
|
| اين بقعه در حال حاضر محل دفن شهداى گرانقدر انقلاب اسلامى و جنگ تحميلى سمنان است و به همين دليل، بيش از گذشته مورد توجه و علاقه مردم سمنان است. علاوه بر اين، در طول سال و در ايام مختلف، انبوهى مراجعه‌کننده و زائر از دور و نزديک به زيارت حضرت يحيى (ع) به محل آستانه مى‌آيند.
|
|
| بقعهٔ خواجه تاج‌الدين، كاشان
|
|
| اين بقعه در نزديکى مسجد آقابزرگ کاشان واقع شده و در اصل مجموعه‌اى بوده است از مسجد، مدرسه، مناره، آب‌انبار، خانقاه و بقعه که امروزه تنها دوگنبدى آجرى قرينهٔ بقعه و خانقاه آن بقاى مانده است. خواجه تاج‌الدين شيروانى و دو برادر ديگرش خواجه عمادالدين محمود و خواجه زين‌الدين - از چهره‌هاى معتبر دوران آق‌قويونلو در قرن نهم در کاشان - آثار و بناهاى مهمى ساختند که بقعه و خانقاه فوق از آن جمله‌‌اند. بقعهٔ مزبور، مدفن دو تن از امام‌زادگان به نام شاه‌زاده اسحاق و شاه‌زاده ابى‌طالب - فرزندان شاه‌زاده حمزه بن موسى بن جعفر (ع) - است و مانند بناى خانقاه، براساس طرح چهارگوش و پوشش گنبدى کم‌خيز، بنا شده است. اين دو بنا، توسط رواق بزرگ صفه‌دارى به همديگر مربوط مى‌شوند. قبور امام‌زادگان با کاشى‌هاى معرق زيبايى پوشيده شده و داخل صندوق چوبى مشبکى قرار داده شده‌اند. در ميان سقف آجرچينى اين بقعه، ترنج گردى با کاشى‌هاى معرق عهد مغول - نظير کاشى‌هاى روى قبر امام‌زادگان - ساخته شده است. پيرامون ترنج، آجر‌کارى‌هايى به شيوهٔ رسمى‌بندى و سپس تزئينات مقرنس انجام گرفته است.
|
|
| گنبد شرقى که همان خانقاه کهن است، پس از درگذشت حاج ملامحمد حسن قطب نطنزى - از عارفان و قطب‌هاى سلسلهٔ نعمت‌اللهى - بر روى آرامگاه او ساخته شده است و تزئيناتى در داخل آن به اجرا درآمده است. در زير سقف اين بقعه نيز ترنجى از کاشى معرق به گونهٔ ترنج موجود، در سقف بقعه قرار داشته است و در مرمت‌هاى انجام شده، در سه رديف پيرامون آن، کتيبه‌هاى گچ‌برى و آيينهکارى مشتمل بر يک غزل عرفانى و سروده‌‌هاى ملامحمدحسن قطب، با خط نسخ و نستعليق برجسته افزوده شده است. مطلع غزل چنين است:
|
|
| «مژده اى همنفسان کوى مغانست اينجا
|
|
| رخ متابيد که خلوتگه جانست اينجا»
|
|
|
| تاريخ اجراى اين تزئينات، سال ۳۰۲ هـ.ق است.
|
|
|
|
| اين بقعه در محلهٔ خواهر امام رشت واقع شده است. بر روى سقف اصلى بقعه با خط نستعليق سفيد بر زمينهٔ آبى، آيه‌هايى از قرآن و مطالبى را به تاريخ ۱۳۰۶ هـ.ق نوشته‌اند. سر درِ حياط بقعه، با آجرهاى لعابدار چيده شده و ابياتى به تاريخ ۱۲۹۰ هـ.ق بر آن نوشته شده است. بر سمت چپ درِ بقعهٔ خواهر امام، کتيبهٔ سنگى از دورهٔ ناصرالدين‌شاه در مورد معافيت مالياتى نانوايان به تاريخ ۱۲۷۲ هـ.ق نصب شده است.
|
|
| بقعهٔ زرنديان، مرياباد، يزد
|
|
| اين بنا در مرياباد در حومهٔ يزد واقع و بقعه‌اى قديمى است که در دورهٔ اخير آن را مرمت و سفيدکارى و نماسازى کردهاند. مدفون بقعه را سيد ناصرالدين - از نزديکان امام‌زاده جعفر مدفون در شهر يزد - ذکر کردهاند. بناى بقعه براساس کتيبهٔ چوبى ضريح، مربوط به قرن دهم هجرى و بانى آن شمس‌الدين محمد ابرقوهى است. بناى اصلى بقعه به پيش از قرن دهم هجرى قمرى مربوط است.
|
