|
| رشته‌كوه‌هاى غربى، استان گيلان
|
|
| رشته کوه‌هاى غرب گيلان که بلندى‌هاى تالش، ماسوله و پشت‌کوه را در بر مى‌گيرد و از درهٔ رود آستارا تا تنگ منجيل گسترده است. اين رشته، شامل چندين چين‌خوردگى موازى نامتقارن با جهت شمالى - جنوبى است که به سمت جنوب، و به تدريج در جهت جنوب شرقى پيش مى‌روند. دامنه‌هاى شرقى اين کوه‌ها که با شيبى تند به درياى مازندران و به بخشى از جلگهٔ گيلان مشرف مى‌شوند، پوشيده از جنگل‌اند و دامنه‌هاى غربى آنها، اندکى شيب دارند. ارتفاع اين چين‌خوردگى‌ها از کوه‌هاى آذربايجان کم‌تر، اما اهميت جغرافيايى آنها بيشتر است. اين رشته‌کوه، مانند سدى ميان آذربايجان و درياى مازندران قرار گرفته است و مانع عبور بخار آب به ناحيهٔ آذربايجان مى‌شود. از قله‌هاى مهم اين ناحيه، قلهٔ «بکروداغ» يا «بغروداغ» و «ماسوله داغ» با بيش از ۳۰۰۰ متر ارتفاع است. شدت سرما در اين بلندى‌ها به اندازه‌اى است که برف آنها به صورت ذخيره‌هاى يخچالى باقى مى‌مانند. «بغروداغ» و درياچهٔ نئور از يخچال‌هاى معروف اين رشته‌کوه‌ها هستند.
|
|
| رشته‌كوه‌هاى هزارمسجد، قوچان
|
|
| جهت اين ارتفاعات، از شمال غربى به جنوب شرقى و ادامهٔ ارتفاعات کپه‌داغ و بالخان است که در ترکمنستان قرار دارند.
|
|
| بخشى از کوه‌هاى هزارمسجد را «کپه‌داغ» مى‌نامند. در امتداد جادهٔ درگز - قوچان، اين رشته به نام اللّه‌اکبر خوانده مى‌شود که ارتفاع قلهٔ اصلى آن ۲۴۰۰ متر است. اين کوه، ناحيهٔ قوچان را از درگز جدا مىکند. اين کوهستان که عبور از آن دشوار است، به مدت زيادى مانعى عمده براى ارتباط بين دو ناحيهٔ قوچان و درگز بوده است.
|
|
| در شرق اللّه‌اکبر، کوه کاماس و کوه خارپشته قرار گرفته‌اند که ارتفاع آنها به ۲۴۱۰ متر مى‌رسد و هنوز هم انبوه‌ترين جنگل‌هاى اُرُس کوه‌هاى هزارمسجد در آنها ديده مى‌شود. کوه عمارت، در جنوب شرقى اللّه‌اکبر و در شرق شهر قوچان قرار گرفته است، و رودخانهٔ اترک از آن سرچشمه مى‌گيرد که با بسترى به طول ۶۰۰ کيلومتر طويل‌‌ترين رود اين ناحيه از استان خراسان است. قلهٔ مرتفع اين رشته‌کوه، يعنى قله هزارمسجد با ۳۰۰۰ متر ارتفاع، در شمال غربى شهر مشهد قرار گرفته است.
|
|
| بر دامنه‌هاى شمالى اين قسمت (به فاصلهٔ ۱۸۰ کيلومتر خط مستقيم از شمال مشهد) منطقهٔ کلات نادرى قرار گرفته که در کوهپايه‌اى وسيع بين اين کوهستان و دشت قره‌قوم ترکمنستان گسترده شده است. از شمال شرقى شهر مشهد و يا از درهٔ خور، هرچه که به طرف شرق پيش برويم، از ارتفاع و طول اين کوه‌ها کاسته مى‌گردد. امتداد رشتهکوههاى هزارمسجد در اين جا، نام‌هاى قره‌داغ و کوه مزدوران به خود مى‌گيرد. ارتفاع اين کوه‌ها در قره‌داغ از ۱۶۵۰ متر، و کوه مزدوران از ۱۲۰۰ متر تجاوز نمى‌کند. ولى منطقهٔ پساکوه و دشت سرخس را از کشف‌رود جدا مى‌سازد.
|
|
| امتداد هزارمسجد در جنوب منطقهٔ سرخس، به معنى اخص کلمه، از تپه‌هايى تشکيل شده است که ارتفاع آنها از ۸۰۰ متر تجاوز نمى‌کند. رودخانهٔ هريررود که در اين جا تجن نام دارد و مرز ايران و ترکمنستان را تشکيل مى‌دهد، شکافى را در اين تپه‌ها باز مىکند که جهت جنوبى - شمالى دارد و ارتفاع آن حدود ۲۵۰ متر است. مىتوان گفت که کوه‌هاى هزارمسجد و کپه‌داغ ميان رشتهکوههاى بالخان ترکمنستان در غرب، و ارتفاعات شمال افغانستان در سمت شرق، قرار گرفته است.
|
|
| زرشك كوه، روستاى حاجى‌آباد، گرگان
|
|
| کوه نيمه‌جنگلى زرشک کوه در ۲۴ کيلومترى جنوب گرگان و در فاصله ۷ کيلومترى شرق روستاى حاج‌آباد واقع شده است. ارتفاع اين کوه حدود ۲۷۷۰ متر و سرچشمه سوته‌رود و خاصه‌رود مى‌باشد.
|
|
| زيلان، دهستان كوهپايه، گرگان
|
|
| کوه جنگلى زيلان در ۲۷ کيلومترى جنوب شرقى گرگان و در فاصله ۸ کيلومترى جنوب غربى روستاى خولين دره در دهستان کوهپايه قرار دارد. ارتفاع اين کوه حدود ۲۸۱۰ متر و سرچشمه رودهاى چل‌چلى، امام‌زاده، قتور و خولين‌دره مى‌باشد.
|
|
|
|
| اين قله که از طريق دشت جونقان با عبور از رودخانهٔ جونقان به طرف تنگ دره و درهٔ کرفس قابل دسترسى است، حدود ۴۰۰۰ متر ارتفاع دارد. از قلهٔ سالدارون راهى به سمت ده چشمه (پيرغار) و نيز راهى به طرف تنگ درکش ورکش وجود دارد که مورد استفادهٔ کوهنوردان است.
|
|
|
|
| کوه سامله در ناحيه زردلان در فاصلهٔ ۸۴ کيلومترى شمال شرقى ايلام واقع شده است. ارتفاع اين کوه حدود ۲۱۵۰ متر است. رودخانهٔ گشانى از اين کوه سرچشمه مى‌گيرد.
|
|
| سبلان و دامنه‌هاى آن، غرب اردبيل
|
|
| سبلان در غرب شهر اردبيل، ۴۸۱۱ متر از سطح دريا ارتفاع دارد. ارتفاع نسبى آن نسبت به دره قره‌سو در حدود ۳۴۰۰ متر است. رشته‌کوه آتشفشانى خاموش سبلان از دره قره‌سو در شمال غرب اردبيل آغاز مى‌شود و در جهت شرقى - غربى به طول ۶۰ کيلومتر و عرض تقريبى ۴۸ کيلومتر تا کوه قوشاداغ در جنوب اهر امتداد مى‌يابد.
|
|
| سبلان پس از دماوند معروف‌ترين کوه آتشفشانى خاموش ايران است که بر اثر فعاليت‌هاى آتشفشانى، مخروط قله آن شکل گرفته است و در دهانه مخروطى آتشفشان، درياچه‌اى بسيار زيبا به وجود آمده است که در طول سال پوشيده از برف و يخ است.
|
|
| دامنه شمالى سبلان با شيبى تند به سوى جلگه قره‌سو و اهرچاى امتداد مى‌يابد ولى دامنه جنوبى آن به فلات حدفاصل بين سهند و سبلان شيبى ملايم دارد.
|
|
| قله مخروطى سبلان داراى برف‌هاى دايمى است و علت آن، وجود نواحى کوهستانى و وضع عرض جغرافيايى آن است. در کوه سبلان، محل‌هايى ديده مى‌شود که برف دايمى و يخچال جاودانى دارند و علت آن بارندگى به نسبت زياد و ارتفاع نقاط است. حدود برف‌هاى دايمى سبلان از ۴۰۰۰ تا ۴۱۰۰ متر دامنه شمالى است که آثار يخچال قديمى نيز در اين حدود به خوبى ديده مى‌شود.
|
|
| بلندترين قله سبلان «سلطان ساوالان» نام دارد و دومين قله آن را «حرم داغي» مى‌‌گويند که نوکى تيز و غيرقابل صعود دارد. قله سوم که ارتفاع آن نسبت به سلطان ساوالان کم‌تر است، کوه «جنوار داغي» نام دارد. به جز حرم داغى و سلطان ساوالان، چند کوه و قله ديگر نيز وجود دارد که از آن‌جمله مىتوان به گؤى‌داغ، کسرى‌داغ، آغان‌داغ و قزل‌گل‌داغى اشاره کرد.
|
|
| ناحيه سبلان و دامنه‌هاى آن بسيار حاصل‌خيز است. دره‌هاى آن کوهستان پهن و انباشته از رسوب‌هاى بسيار غنى است. بخشى از دشت مغان و همهٔ مناطق حومه سبلان، نتيجه رسوب‌گذارى رودخانه‌هايى است که از بلندى‌هاى سبلان سرچشمه مى‌گيرند. آب رودخانه‌هاى متعدد از برف‌هاى دائمى که همواره دهانه مخروطى آتشفشان را مى‌پوشاند، تأمين مى‌شود و در جلگه‌ها رطوبت دايمى، سرسبزى و طراوت و خرمى ايجاد مىکند. گردنه‌هاى سبلان، «يالان»، «ايري» و «صائين» ناميده مى‌شوند.
|
|
| يکى از ويژگى‌هاى بارز منطقه سبلان، وجود ده‌ها چشمه معدنى آب‌‌گرم است که در اطراف اين کوهستان از سرعين گرفته تا «قوتورسو» پراکنده‌اند. اين آب‌ها، بيشتر در سرعين متمرکزاند. تجزيه شيميايى و مطالعه هيدرولوژى آب‌ها نشان مى‌دهد منشأ اعماق زمين است که ضمن عبور از لايه‌هاى مختلف زمين، مقدارى مواد معدنى مانند کربنات‌ها و سولفات‌ها را در خود حل مى‌کنند.
|
|
| سبلان از ديدگاه زيست‌محيطى، منطقه‌اى پربار است. وجود زيستگاه‌هاى حيات‌وحش، درياچه‌ها، برکه‌هاى آب به عنوان زيستگاه پرندگان و گياهان متنوع، مراتع گسترده، رودخانه‌هاى پرآب، چشمه‌هاى زلال و گوارا، آب و هواى مطبوع همه و همه حکايت از بارورى منطقه با اکولوژى بى‌مانند دارد.
|
|
| موقعيت فيزيکى و طبيعى منطقه سبلان موجب شده است بارش‌هاى آسمانى در درياچه‌ها و برکه‌هاى متعدد جمع شوند. اين برکه‌ها که دورتادور سبلان و ديگر ارتفاعات به طور فراوان وجود دارند، زيستگاه‌هايى مناسب براى پرندگان بومى و مهاجراند. اين برکه‌ها و درياچه‌ها زمينه‌هاى زيست‌محيطى مطلوبى براى پرورش و زيست انواع ماهى‌ها به وجود آورده‌اند.
|
|
| گزارش سازمان حفاظت محيط زيست استان مندرج در کتاب بيولوژى سبلان، حاکى است که اين کوهستان بيش از ۳۰۰۰ نوع رستنى دارد که در ميان آنها تيره‌هاى نعناع، گل‌سرخ، خشخاش، زنبق، نخود، شب‌بو، آلاله، و انواع گياهان به وفور ديده مى‌شوند.
|
|
| زيستگاه‌هاى وحوش در ارتفاعات پايين شمال و شمال‌شرق سبلان است که تا جاده مشگين‌شهر به اردبيل را در برمى‌گيرد و گذار اصلى مهاجرت و ييلاق - قشلاق قوچ و ميش ارمنى محسوب مى‌شود و داراى وضعيت زيستگاهى مناسب است. به طورى که در گذشته بدون هيچ‌گونه حفاظت و کنترل، گله‌هاى ۹۰ رأسى قوچ و ميش در آنها ديده شده است. اين دامنه که در قسمت شمالى از ارتفاع ۲۳۰۰ مترى تا خط‌الرأس قله سبلان را در بر مى‌گيرد، از اواخر بهار تا اواخر پاييز زيستگاه قوچ، ميش و کبک درى است.
|
|
| به گزارش سازمان حفاظت محيط زيست، در محدوده سبلان ۱۱ زيستگاه وحوش شناسايى شده که اهم آنها عبارت‌اند از: زيستگاه «حاجيلو» در ۲۲ کيلومترى مشگين‌شهر، «آقابابا» در نزديکى قريه «آقامحمد بيگلو»، «ونيل» (اروا داغي) در شمال‌غرب اردبيل، «هرم‌داغ» در دامنه شمالى کوه هرم‌داغ، «ساربانلار»، «جين دره‌سي» در محدوده کوه‌هاى زيروه و زيستگاه «شيروان دره‌سي».
|
|
| براساس اين گزارش، در اين زيستگاه‌ها کل و بز، قوچ و ميش، خرس قهوه‌اى، خوک، خرگوش، روباه، گرگ، کبک‌درى، آهو و مرغابى زندگى مى‌کنند.
|
|
| يکى ديگر از ويژگى‌هاى محيطى سبلان وجود تالاب‌هاى فراوان است. از جمله مىتوان به تالاب «قره گؤل» و «هوشنگ ميداني» و تالاب «ملااحمد» اشاره کرد که حيوانات و پرندگان وحشى متنوع در آنها زندگى مى‌کنند.
|
|
| در بحث توانايى‌هاى بالقوه منطقه سبلان، واقعيت‌هاى زير قابل طرح است:
|
|
| - سبلان منبع سرشار آب است.
|
| - منطقه سبلان از مناطق شگفت آسياست و زيبايى‌هاى طبيعى بسيار تازه دارد.
|
| - سبلان چندين چشمه آب معدنى دارد که همهٔ آنها داراى خواص درمانى متعدد هستند.
|
| - سبلان مرکز توليد بهترين و معروف‌ترين عسل ايران است.
|
| - سبلان يکى از زيباترين درياچه‌ها را در قله خود به ارتفاع ۴۸۱۱ متر جاى داده است.
|
| - سبلان از نظر زيست محيطى منطقه‌اى پربار است. زيستگاه‌هاى حيات‌وحش، درياچه‌ها، تالاب‌ها، اکوسيستم‌هاى جانورى - گياهى حکايت از يک منطقه زيست محيطى با ويژگى‌هاى يگانه دارد.
|
| - سبلان را سه شهر زيبا يعنى سراب، اردبيل و مشگين‌شهر و بيش از ۱۰۰۰ آبادى در ميان گرفته‌اند.
|
|
| از هر سه شهر مذکور مسيرهاى کوهنوردى و راهپيمايى براى قلهٔ سبلان وجود دارد. بهترين و مناسب‌ترين مسير، مسيرى است که از طريق اردبيل - قوتورسو به قلهٔ سبلان منتهى مى‌شود.
|
|
| فتح سبلان از محل قوتورسو تا قله حدود ۸ ساعت طول مى‌کشد. اين مسير يکى از زيباترين مسيرهاى کوهنوردى ايران است. شيب آن اندکى تند است ولى دامنه‌هاى آن در بهار و تابستان بسيار سبز و خرّم و مملو از گياهان معطر و انبوه گلهاى وحشى است. در فراز قلهٔ سبلان، بلندترين درياچهٔ ايران قرار دارد که آبى بسيار گوارا و سرد دارد. اطراف اين درياچه مملو از ستون‌هاى يخى و قنديل‌هاى آويزان يخى است که زيبايى‌هاى آن را جلوه مى‌نمايد. چشم‌اندازهاى پيرامونى قلهٔ سبلان از هر جهت زيبا و دل‌انگيز است.
|
|
| مراجعت از قله براى پيشگيرى از پياده‌روى شبانه مى‌بايد قبل از ساعت ۳ عصر شروع شود تا پيش از پايان روشنايى روز در کمپ قوتورسو بيتوته شود. مدّت مورد نياز فتح قلهٔ سبلان از اردبيل حدود سه روز طول مى‌کشد.
|
|
| يکى ديگر از خاطرات دلنشين راهپيمايى و کوهنوردى در دامنه‌هاى سبلان بازديد از اوبه‌هاى عشايرى شاهسون و ملاقات با مردم بسيار مهربان نواحى اطراف آن است.
|
