سه شنبه, ۲۹ اسفند, ۱۴۰۲ / 19 March, 2024
مجله ویستا

صنایع دستی (۶)


  صنايع دستى، استان گيلان
مهم‌ترين صنايع دستى استان گيلان عبارت‌اند از: سبدبافى، حصيربافى، مرواريد‌بافى، خيزران بافى (بامبوبافى)، سفالگرى، نمدمالى، دست‌بافت‌هاى ابريشمى، پشمى و نخى، گليم و جاجيم‌بافى، قالى‌بافى، چموش‌دوزى، صنايع دستى چوبى و کدوى نقش‌دار.
  صنايع دستى، استان خراسان
يکى از ابزارهاى مهم براى شناخت ويژگى‌هاى فرهنگى و قومى هر منطقه، شناخت صنايع دستى آن منطقه مى‌باشد آثار ارزشمندِ به يادگارمانده، حکايت از ذوق و استعداد وصف‌ناپذيرى مى‌کنند که در جاى‌جاى آن مى‌توان به هنر و ظرافت دست‌هاى پرتوان هنرمندان ايرانى پى برد.
در استان خراسان توليدات هنرى، نقش پراهميتى در اقتصاد منطقه دارند. به موجب سرشمارى سال ۱۳۶۵، ۶/۹۶ درصد خانوارهاى استان، ‌ در بخش صنايع دستى شاغل بوده‌اند. انواع مهم صنايع دستى در اين استان شامل : قالى‌بافى، ابريشم‌کشى، شَعربافى، نمدبافى، پوستين‌دوزى، سنگ‌تراشى و قلم‌زنى روى سنگ، فيروزه‌تراشى، سفال‌گرى، سبد و حصيربافى است. انواع ديگر توليدات دستى شامل چارق، گيوه، ‌ فرآورده‌هاى چوبى و فلزى، نقاشى روى چرم و غيره مى‌باشد.
  صنايع دستى، استان خوزستان
صنايع دستى خوزستان خاصه منسوجات و صنعت حريربافى در گذشته رونق داشت. به قول المقدسى جغرافى‌دان عرب شهرهاى شوشتر، يزد و فسا در بافتن منسوجات ابريشمى مشهور بوده‌اند.
عبابافى در شوشتر و اطراف آن متداول است. در شوشتر کارگاه‌هاى بافندگى عباى نازک و کارگاههاى بافندگى عباى ضخيم وجود دارد. در شادگان نيز عبابافى رواج دارد. در خوزستان بافت مقنعه (روسرى زنانه) و بافت «چفيه» (روسرى مردانه) رواج دارد. همچنين در شوشتر ملحفه (ملافه) و در دزفول لنگ بافته مى‌شود. جاجيم‌‌بافى در شادگان رايج است. حاج نجم‌الملک در سفرنامه خوزستان خود مى‌‌گويد: صنعت زرگرى در تمام خوزستان رواج دارد، حتى در دهات و کپرهاى فقرا ساختن گوشواره و آويزبينى و طوق گردن و خلخال و دست برنجى که فقير و غنى استعمال مى‌کنند رواج دارد. ساير صنايع دستى استان عبارتند از: قاليبافى، قلابدوزى، جاجيم و گليم، حصير و بوريا.
  صنايع دستى دريايى، استان هرمزگان
در اين صنعت دستى، از انواع پوست‌هاى نرم‌تنان دريايى ساخته‌هايى توليد مى‌شود. اين نوع محصولات به علت رنگ زيبايى که پوسته‌هاى سخت کاوک و ماوک دارند، مورد توجه بسيارى از بازديدکنندگان از اين منطقه قرار مى‌گيرند.
  صنايع دستى و سوغاتى، استان همدان
بر پايهٔ تعريف شوراى صنايع دستى ايران، صنايع دستى فرآورده‌اى است که همه يا بخشى از مراحل ساخت آن با دست انجام گيرد و در چارچوب فرهنگ و بينش فلسفى و ذوق هنرى هر منطقه - با توجه به ميراث قومى - ساخته و پرداخته شود.
استان همدان از مناطقى است که فرآورده‌هاى دستى آن از شهرتى بسزا در سطح کشور برخوردار است و حتى برخى از صنايع دستى آن مانند صنعت سفالگرى اهميت صادراتى و جهانى دارد. اين نوع از صنايع دستى، علاوه بر جنبهٔ مصرفى، از ويژگى‌هاى هنرى برخوردارند که به صورت طرح‌ها، نقوش و رنگ‌هاى گوناگون متجلى مى‌شوند.
برجسته‌ترين صنعت دستى استان، سفالگرى و سراميک‌سازى است که مرکز عمدهٔ آن «لالجين» در ۳۰ کيلومترى شهر همدان است. پيشينهٔ‌ سفال‌سازى در لالجين نزديک به ۷۰۰ سال برآورد شده است. در حال حاضر در حدود ۷۰۰ کارگاه با ۱۸۰۰ کارگر در لالجين به سفالگرى و سراميک‌سازى مى‌پردازند. ۱۰ تا ۱۵ درصد از سفال‌هاى توليد شده در استان مصرف مى‌شود و بقيه به ديگر نقاط ايران و خارج از کشور صادر مى‌شود.
علاوه بر صنعت سفالگرى و سفال‌سازى، صنايع ديگرى مانند گليم‌بافى، قاليبافى، و دوخت لباس نيز در سطح استان وجود دارد که عمدتاً در ميان عشاير مرسوم است.
  صنايع دستى و سوغاتى‌ها، استان كردستان
صنايع دستى استان کردستان متنوع است و تهيه و توليد انواع آن از ديرباز رايج بوده است. در حال حاضر در نقاط شهرى و روستايى اين استان عده کثيرى از افراد به توليد محصولات گوناگون مى‌پردازند که هم مصرف داخلى دارد و هم به بازار عرضه مى‌شود. اهم صنايع دستى استان کردستان از اين قرار است:
  صنايع دستى و سوغاتى‌ها، استان كرمان
کمتر جهانگردى پس از مسافرتى کوتاه يا طولانى بدون سوغات سفر به خانه و کاشانهٔ خود باز مى‌‌گردد. منطقهٔ بم و کرمان از ديرباز يکى از مراکز مهم توليد صنايع دستى ايران بوده‌اند. از قالى و قاليچه نفيس کرمان تا زيباترين آثار دست‌ساز هنرمندان محلى، ‌ سوغات اين استان را تشکيل مى‌دهند.
صنايع دستى استان کرمان به دو صورت خانوادگى و کارگاهى توليد مى‌شوند. صنايع دستى خانوادگى شامل شال، پته و ترمه است که به غير از پته‌دوزى مابقى از رونق افتاده‌اند. صنايع دستى کارگاهى نيز شامل قالى‌بافى، جاجيم، گليم و خورجين‌‌بافى است.
  صنايع دستى و سوغاتى‌ها، استان سمنان
استان سمنان از مراکز قابل توجه صنايع دستى کشور است. در اين استان انواع صنايع دستى نظير قاليبافى، گليم‌بافى، نمدمالى، سراميک و سفالسازى و ... وجود دارد که هر يک از آن‌ها سوغاتى گرانقدرى براى بازديدکنندگان از استان محسوب مى‌شوند. مهم‌‌ترين صنايع دستى استان عبارت‌اند از:
  صنايع دستى و سوغاتى‌ها، استان اصفهان
استان اصفهان يکى از بزرگ‌ترين مراکز توليد انواع مختلف ساخته‌هاى دستى ايران محسوب مى‌شود. اين استان از قديم‌الايام مهد هنرهاى زيبا و صنايع ظريفه بوده است. تزئينات آجرى‌، کاشى‌کارى، گچ‌برى و انواع خط در آثار تاريخى اصفهان، ‌از حدود قرن‌ها پيش تا دورهٔ‌ معاصر، بر اطراف و جوانب مناره‌ها و داخل و خارج مساجد، قصرها و هنرهاى زرى‌دوزى و قلم‌کارى، ‌ترمه و نقره‌کارى و تذهيب و تحرير انواع کتاب، قرآن و قطعات مينياتور و نقاشى جملگى به مرکزيت هنرى اصفهان گواهى مى‌دهند.
سيم‌کشى، زرکشى، زربافى، گلابتون‌دوزى، پولک‌دوزى، زنجيره‌بافى، قالى‌بافى و نساجى از صنايع رايج دستى اصفهان است. اين صنايع در عهد شاهان صفوى رونق فراوان داشت. در دوران قاجاريه، بازار صنايع دستى در اصفهان از رونق افتاد؛ ولى بعد از انقلاب مشروطه باز توسعه يافت.
به‌طور کلى، طرح و نقش عموم مصنوعات دستى اصفهان، اعم از فرش و قلم‌کار و ظروف قلم‌زنى و کاشى، دوختنى‌هاى روى پارچه تحت تأثير طرح‌هاى تزئينى دوران صفويه قرار دارد و طراحان اصفهان، به نسبت قدرت درک و مهارت خود از آثار قديمى اقتباس مى‌کنند و با خلاقيت خود، آن‌ها را زيباتر مى‌سازند.
  صنايع دستى و سوغاتى‌ها، استان‌ فارس
استان فارس بى‌شک يکى از کانون‌هاى مهم صنايع دستى ايران است. بررسى‌هاى تاريخى نشان مى‌دهد که اين منطقه از ترکيبات صنايع دستى متعدد برخوردار بوده است.
در حال حاضر، مهم‌ترين صنايع دستى استان عبارت‌اند از قالى‌بافى، پارچه‌بافى، حصيربافى، سفال‌سازى و خاتم‌کاري. همچنين قلابدوزى و سوزن‌دوزى نيز در اين استان رواج دارد.
  صنايع دستى و سوغاتى‌ها، استان قم
درسطح استان قم و بويژه در مناطق روستايى آن توليد صنايع دستى متنوعى رواج دارد که اهم آنها عبارتند از: قالى‌بافى، درودگرى، منبت‌کارى، سراميک و آجرپزى.
سوهان مهمترين سوغاتى استان قم است. در گذشته سوهان نازک و سفت تهيه مى‌شد، ولى در حال حاضر ضخيم و ترد و نوع ديگرى که سوهان لقمه‌اى نام دارد، ‌ توليد مى‌شود. مقدار زيادى از سوهان توليدى قم به کشورهاى حوزه خليج فارس و مقدارى نيز به شهرهاى تهران، اصفهان، شيراز، مشهد و تبريز صادر مى‌گردد.
مهر و تسبيح نيز از سوغاتى‌هاى معروف قم است. صنايع دستى سنگى مشتمل بر انواع ظروف سنگى، گچى سراميک و اشياء تزئينى، چينى و فرش ابريشمى و ميوه‌هايى مانند انار و انجير از ديگر سوغاتى‌هاى قم مى‌باشند.
  صنايع دستى و سوغاتى‌ها، استان زنجان
در استان زنجان، صنايع دستى از رشد و شکوفايى چشمگيرى برخوردارند. نمونه‌هاى بديع آفريده‌هاى دستان هنرمندان و متخصصان برجستهٔ زنجانى امروزه مايهٔ‌ سربلندى و مباهات موزه‌هاى بزرگ جهان است.
  صنايع دستى و سوغاتى‌ها، استان يزد
عمده‌ترين صنايع دستى استان يزد قالى‌بافى با حدود شش هزار و پانصد دار قالى گزارش شده است. در حدود ۱۳ هزار نفر در صنعت قالى‌بافى استان اشتغال دارند.
  صنايع دستى و سوغاتى‌ها، استان چهارمحال وبختيارى
محصولات صنايع دستى چهارمحال و بختيارى تحت تأثير تنوع شيوه‌‌هاى توليد، گوناگون و متنوع است. عشاير کوچرو، عشاير اسکان يافته، روستائيان و اقشار شهرنشين در پديد آوردن اين نوع محصولات سهيم‌اند.
در جامعهٔ عشايرى استان صنايع مدرن و کارگاهى وجود ندارد و صنعتگران اين جامعه به بافت صنايع دستى اشتغال دارند و فعاليت‌هاى غالب آنها در زمينه‌هاى بافت چوخا، خور و خورجين، قالى و قاليچه، سياه‌چادر، گليم، دستکش و کلاه‌پشمى و ... است.
صنايع دستى در جامعهٔ‌ عشايرى استان يک فعاليت جنبى به حساب مى‌آيد و اوقات فراغت زنان به اين امر اختصاص مى‌يابد و در بين بعضى از طوايف به رشتهٔ خاصى از صنايع دستى اهميت داده مى‌شود و رغبت بيشترى در توليدات اين نوع صنايع ديده مى‌شود. مثل چوخابافى که طايفهٔ کيارسى در بافت بهترين نوع آن زبانزد عشاير است.
بررسى‌ها و مطالعات انجام شده نشان مى‌دهد که توليدات صنايع دستى اين جامعه عمدتاً جنبهٔ خود مصرفى دارد و به صنعت دستى به عنوان يک پيشه و حرفهٔ درآمدزا توجه نمى‌شود، ولى برخى از صنايع دستى عشاير نيز در بازارهاى داخلى و خارجى به فروش مى‌رسد.
  صنايع دستى و سوغاتى‌ها، استان آذربايجان شرقى
استان آذربايجان شرقى يکى از کانون‌هاى صنايع دستى ايران محسوب مى‌شود. در اين استان انواع فرش، قاليچه، جاجيم، وَرنى، خورجين، گليم، شال، گليمچه، ظروف سفالى و سراميک، اقسام سبد حصيرى و ترکه‌اى، پارچه‌اى پشمى و ابريشمى، سوزن‌دوزى، نقره‌سازى، قلاب‌بافى، حوله و پتوبافى، مفرش‌بافى، مسند، کفاشى‌ و کفشدوزى و ... موارد عمدهٔ صنايع دستى را تشکيل مى‌دهند.
  صنايع دستى و سوغاتى‌ها، استان مركزى
در اکثر شهرستان‌هاى استان مرکزى صنايع مختلف دستى وجود دارند که عمدتاً خاص عشاير منطقه‌‌اند. عشايرى که در محدوده استان زندگى مى‌کنند. بومى منطقه نيستند و اکثر آنها از نواحى ديگر به اين منطقه مهاجرت کرده و سکنى گزيده‌اند. مهم‌ترين گروه‌هاى ايلى استان شامل شاهسون‌ها، ايل کله‌کويى، ايل ميش مس (مست)، ايل خلج، ايل راوه و ايل کرد (کلهر) هستند که به ويژه زنان و دختران انواع صنايع دستى را توليد مى‌کنند. اهم صنايع دستى استان عبارتند از:
فرش ساروق، اراک و محلات، قاليچه ساوه، گليم و جاجيم تفرش، گيوه اراک و محصولات مسى که در شهر‌هاى استان توليد مى‌شود.


همچنین مشاهده کنید