سواد و آموزش

تعريف سواد و آموزش

در اصطلاح جمعيت‌شناسى، منظور از 'آموزش و پرورش' (education) يا به‌طور کلى 'آموزش' ، تعليماتى است که طى برنامه‌هاى مختلف و رسمى دولتى به مردم داده مى‌شود و در پايان آن مدارکى ارائه مى‌گردد.

توانائى خواندن و نوشتن به يکى از زبان‌ها و لهجه‌هاى موجود در جهان و داشتن تحصيلاتى از هر نوع را 'سواد' (literacy) مى‌خوانند. مطابق تعريف، فردى که نمى‌تواند به يکى از زبان‌ها و لهجه‌ها بخواند و بنويسد، يعنى کسى که از هيچ نوع تحصيلاتى برخوردار نيست، 'بى‌سواد' (illiterate) و کسى که به اين امر قادر است، 'باسواد' (literate) خوانده مى‌شود. افرادى که تنها مى‌توانند بخوانند ولى به نوشتن قادر نيستند تحت عنوان افراد 'نيمه باسواد' (semi- literate) گروه‌بندى مى‌شود. در برخى موارد گروه اخير را جزو باسوادان و در موارى ديگر آنان را در رديف بى‌سوادان محسوب مى‌دارند. معمولاً تعريف سواد شامل خواندن اعداد نمى‌شود.

نکته‌اى که در مورد مفهوم باسوادى و بى‌سوادى لازم به تذکر است، آنکه مسئلهٔ سواد را معمولاً براى جمعيت ۶ ساله و بالاتر محاسبه مى‌کنند و جمعيت زير اين سن را در مطالعات مربوط به سواد و آموزش دخالت نمى‌دهند.

توزيع جمعيت برحسب سواد

در جمعيت‌شناسى بحث از سواد و جمعيت باسواد را تحت عنوان 'توزيع جمعيت برحسب سواد' مطالعه مى‌کنند. توزيع جمعيت برحسب سواد را در سه مقولهٔ 'جمعيت باسواد' ، 'جمعيت بى‌سواد' و 'جمعيت نيمه باسواد ' طبقه‌بندى مى‌کنند.

- سازمان‌ها يا مؤسسات آموزشى:

۱. مهدکودک و آمادگى

۲. دبستان

۳. مدرسهٔ راهنمائى تحصيلى

۴. دبيرستان

۵. مؤسسه آموزش عالى (دانشگاه)

۶. حوزه‌هاى علمى و دينى

- مراحل يا دوره‌هاى تحصيلى:

در ايران دوره‌هاى تحصيلى موجود عبارت است از: پيش دبستاني، ابتدائي، راهنمائي، متوسطه (ديپلم)، کاردانى (فوق ديپلم)، کارشناسى (ليسانس)، کارشناسى ارشد (فوق ليسانس)، دکتراى عمومي، دکتراى تخصصى و تحصيلات حوزوى.

- رشته‌هاى تحصيلى:

از اين نظر توزيع جمعيت باسواد بسيار گسترده و متنوع است. به‌عنوان مثال، مى‌توان به رشته‌هاى زير اشاره کرد: تجربي، انساني، خدمات، فنى و حرفه‌اي، کار و دانش، کشاورزي، دينى و...

- پايهٔ تحصيلى:

تمام پايه‌هاى تحصيلى که افراد آنها را با موفقيت به اتمام رسانده‌اند، در اين رده قرار مى‌گيرند. پايه‌هاى تحصيلى آموزش در ايران به‌طور دقيق به قرار زير است: ابتدائى ۵ پايه، راهنمائى ۳ پايه و متوسطه ۳-۴ پايه.

- مدرک يا درجهٔ تحصيلى:

هر يک از مراحل يا دوره‌هاى تحصيلى که به گواهينامه و مدرک رسمى منتهى شود، در اين رده‌بندى قرار مى‌گيرد. در ايران درجات تحصيلى عبارت است از: ابتدائي، راهنمائي، متوسطه، کارداني، کارشناسي، کارشناسى ارشد و دکتري.

- جنس:

جمعيت باسواد را برحسب زن و مرد بررسى مى‌کند.

- شهر و روستا و عشاير:

توزيع جمعيت باسواد را در مناطق شهري، روستائى و عشايرى مطالعه مى‌کند.