|
|
|
|
|
| زاد و ولد يا تولد (birth) يک واقعهٔ جمعيت‌شناختى و از نخستين عوامل حرکت‌هاى جمعيت است. اين واقعه دو جنبه دارد: هرگاه به مادر بيش از کودک توجه کنيم، تأکيد بيشتر روى جنبهٔ مادرى خواهد بود و ولايت در مرحلهٔ بعدى قرار مى‌گيرد. در اين صورت بحث از بارورى است؛ و اگر کانون بحث به‌جاى مادر متوجه کودک و توليد نسل باشد، تولد اهميت بيشترى پيدا مى‌کند. از آنجا که اين دو جنبه از بحث (تولد و باروري) مسئله‌اى واحد و غيرقابل انفکاک هستند، از اين‌رو بايد مباحث آنها همراه هم مورد بررسى قرار گيرند اما چون علل و پيامدهاى اين دو پديده همواره يکسان نيستند، به همين جهت آنها را در دو مبحث جداگانه مطالعه مى‌کنيم. اگر تولد را بتوان يک پديدهٔ جمعيتى و زيستى دانست، عوامل گوناگونى چون متغيرهاى فرهنگي، اجتماعى و سياسى در امر بارورى مؤثر هستند.
|
|
| اصطلاح 'زاد و ولد' يا 'تولد' در مطالعات و پژوهش‌هاى جمعيت‌شناسى به زاده شدن نوزاد و ولادت‌هائى اطلاق مى‌شود که در يک گروه اجتماعى طى يک سال اتفاق مى‌افتد. از آنجا که معمولاً نوزادان مرده به دنيا آمده را با اصطلاحات 'مرگ و مير جنيني' و 'مرده‌زائي' عنوان مى‌کنند، بهتر است اصطلاح تولد با مفهوم 'زنده متولد شده' متداول شود.
|
|
|
|
| تولدها را از چند جهت مورد مطالعه قرار مى‌دهند:
|
|
| - اگر کودک متولد شده، پيش از تولد در رحم مادر مرده باشد، اينگونه تولد را 'مرده‌زائى' گويند و اگر زنده به دنيا بيايد، 'زنده‌زائى' نام مى‌گيرد.
|
|
| - تولد نوزاد مذکر 'پسرزائى' و تولد نوزاد مؤنث 'دخترزائى' ناميده مى‌شود.
|
|
| - اگر کودک متولد شده نتيجهٔ ازدواج شرعى و قانونى و عرفى باشد، 'تولد مشروع' و در غير اين صورت 'تولد نامشروع' گفته مى‌شود.
|
|
| - مواليد جمعيت ثابت را 'مواليد ثابت' و مواليد جمعيت طبيعى را 'مواليد طبيعى' گويند.
|
|
| - اصطلاح ديگر در اين مورد 'تولد زودرس' است. زايمان عادى يا بيرون آوردن کودک از طريق عمل جراحى پس از حصول توانائى لازم براى زندگى مستقل (پس از ۲۸-۲۶ هفتگى) در نوزادان و پيش از تکميل دورهٔ عادى و طبيعى حاملگى را تولد زودرس مى‌نامند.
|
|
|
|
| چون دانستن تعداد مطلق مواليد به شناساندن سرعت و آهنگ آن قادر نيست، از اين‌رو به‌جاى تعداد مطلق، نسبت مواليد به جمعيت را در نظر مى‌گيرند و آن را 'نرخ مواليد خام' (crude birth rate) مى‌نامند. نرخ مواليد عبارت است از نسبت مواليد يک سال به جمعيت ميانهٔ همان سال براى ۱۰۰۰ يا ۱۰۰ نفر از جمعيت:
|
|
|
|
|
| نرخ مواليد را مى‌توان براى کل جمعيت يا گروه سني، جنسى و اجتماعى ويژه محاسبه کرد و مورد مطالعه قرار داد که در آن صورت 'نرخ مواليد ويژه' ناميده مى‌شود.
|
|
|
|
|
| نرخ‌هاى مواليد کشور در سال ۱۳۵۴ (مطابق مطالعات طرح ارج) برابر ۸/۴۱ در هزار بوده که در سال‌هاى ۱۳۷۲ و ۱۳۷۶ (براساس بررسى‌هاى وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکي) به ۰/۲۷ و ۰/۱۸ در هزار تنزل يافته است (چاووش، ۱۳۷۳؛ ۸).
|
|
|
|
| بارورى يکى از فرآيندهاى اساسى جمعيتى است و آن عبارت است از تولد واقعى يا توالد و تناسل يک فرد يا يک گروه اجتماعى بدون در نظر گرفتن توان بارورى فردى زنان. در بارورى عمل واقعى تولد مورد نظر است (ترابى و تقوي، ۱۳۶۲؛ واژهٔ ۳۸۶ و سووي، ۱۳۵۷؛ ۱۴۳).
|
|
| بارورى شاخصى است که در آن توجه مطالعه کننده در امر تولد کودک، روى مادر يعنى شخصى که کودک را به دنيا مى‌آورد متمرکز مى‌شود.
|
|
|
|
| بارورى از جهات مختلف تقسيم‌بندى مى‌شود:
|
|
| - اگر بارورى زن برنامه‌ريزى شده و آگاهانه باشد، آن را بارورى 'خواسته' مى‌نامند و در غير اين صورت، بارورى 'ناخواسته' است.
|
|
| - بارورى جمعيت ثابت را بارورى 'ثابت' گويند و بارورى جمعيت طبيعى را بارورى 'طبيعي' .
|
|
| - اگر بارورى نتيجهٔ ازدواج شرعي، قانونى و عرفى باشد، 'بارورى مشروع' و در غير اين صورت 'بارورى نامشروع' ناميده مى‌شود.
|
|
| - اگر بارورى در معناى توانائى طبيعى و زيستى زن براى به دنيا آوردن فرزند باشد، 'توان باروري' (fecondity) و اگر در مفهوم اجتماعى يعنى تعداد کودکى که زن در شرايط اجتماعى ـ اقتصادى و فرهنگى جامعه به دنيا مى‌آورد، 'بارورى اجتماعي' (fertility) ناميده مى‌شود..
|
