|
|
|
| تحليل و شناخت ترکيب اجتماعى شهرها
|
|
| تجزيه و تحليل و طبقه‌بندى اجتماعات شهرى کارى به غايت دشوار و طولانى است که از طريق مراجمه به آمارها و تحليل عوامل (۱) امکان‌پذير است. با روش 'تحليل عوامل' ، طبقه‌بندى شهرها براساس برخى واقعيت‌هاى شناخته شده و ويژگى‌هاى اقتصادى، اجتماعى انواع شهرها و شناخت جايگاه آنها در کل کشور آسان‌تر مى‌شود.
|
|
| (۱) . تحليل عوامل Analyse factorielle براساس تجزيه و تحليل آمارها و اطلاعات وسيعى صورت مى‌گيرد که در طى چندين سرشمارى و آمارگيرى به‌دست آمده است.
|
|
| با در نظر گرفتن داده‌ها و آمارهاى مختلف مربوط به جمعيت و ترکيب اجتماعى آن همراه با تحليل عوامل اکولوژيک مى‌توان به اين نکته پى برد که ميان سلطه و نفوذ عوامل تعيين کننده اجتماعى و اقتصادى يک مملکت و شيوهٔ زندگى شهرى يک سلسله روابط اساسى وجود دارد که بايد جستجو و شناخته شود. چنين کارى مستلزم بررسى‌هائى تکميلى مختلفى است که مى‌تواند جنبهٔ تک‌نگارى پيدا کند و بخش‌هاى مهم زندگى اقتصادى، اجتماعى و فرهنگى شهرنشينان را دربر گيرد.
|
|
| به نظر مى‌رسد که طبقات و قشرهاى درآمد روابط ميان عوامل اقتصادى و ترکيب اجتماعى جمعيت شهرى را در مقياس وسيعى تحت‌تأثير قرار مى‌هد و براساس آن دسترسى به خدمات برحسب گروه‌هاى مختلف شهرنشين تغيير مى‌کند. علاوه بر آن ميراث تاريخى شهرها به‌صورت وسيعى در ترکيبات اجتماعى شهرها منعکس است، و از اين نظر انواع مختلف توسعهٔ شهرى برحسب کشورهاى مختلف تفاوت‌هاى عمده‌اى را آشکار مى‌سازد. در اينجا نيز هيچ‌گونه ارتباط يک سو و مکانيکى بين آثار اجتماعى پديده‌هائى مانند توسعهٔ صنعتى و مهاجرت وجود ندارد.
|
|
| در برخى شهرها که اصناف قديمى و قشر سوداگر مرفه هنوز تسلط دارد، وسعت فعاليت‌هاى بخش خدمات ترکيب اجتماعى جمعيت را برجسته‌تر نشان مى‌دهد. در شهرهائى که فعاليت‌هاى بخش (صفت و خدمات) متعادل باشد، سؤال اين است که چنين تعادلى اقتصادى منجر به سازمان اجتماعى ويژه‌اى مى‌شود يا خير.
|
|
|
فهرست مشخصات عوامل تعيين کننده وضعيت شهرها
|
|
|
|
|
| - نسبت جنسى (Sex Ratio) يعنى تعداد مردان در برابر هر صد نفر زن
|
| - درصد جمعيت صفر تا ۱۴ ساله
|
| - درصد جمعيت ۱۵ تا ۳۹ ساله
|
| - درصد جمعيت ۴۰ تا ۶۴ ساله
|
| - درصد جمعيت بالاتر از ۶۵ ساله
|
| - درصد مردان در طبقات سنى ۱۵ تا ۳۹ ساله
|
| - شاخص پيرى جمعيت يا تعداد افراد بالاتر از ۶۴ سال/تعداد افراد کمتر از ۱۴ سال
|
| - نسبت ازدواج يا درصد زنان شوهر کرده يا مطلقه در گروه سنى ۱۵ تا ۶۴ سال
|
| - ميرزان بارورى يا تعداد متولدين در يک سال/تعداد زنان ۱۵ تا ۴۵ ساله × ۱۰۰۰
|
|
|
|
|
| - شاخص مهاجرت‌هاى روزانه
|
| - جمعيت شهرستان
|
| - جمعيت شهر
|
| - تراکم جمعيت در منطقه و تراکم جمعيت در شهر
|
| - نسبت درصد جمعيت شهر به جمعيت شهرستان
|
| - ميزان رشد جمعيت شهرستان درسى سال گذشته (يا لااقل طى ده سال اخير)
|
| - ميزان رشد جمعيت شهر در گذشته (حداقل ۲۰ سال گذشته)
|
| - مقايسهٔ رشد جمعيت طى پنج سال اخير (ده سال به ده سال)
|
| - حرکت طبيعى جمعيت در ۲۰ سال اخير
|
| - ميزان مهاجرت (ورودى و خروجي) طى ۲۰ سال اخير.
|
|
|
|
|
| - نسبت درصد کارگران غيرماهر در جمعيت فعال
|
| - نسبت درصد کارگران متخصص در جمعيت فعال
|
| - نسبت درصد تکنسين‌ها، مستخدمين و کارمندان متوسط در جمعيت فعال
|
| - نسبت درصد کارمندان عالى‌رتبه و صاحبان مشاغل آزاد در جمعيت فعال
|
| - نسبت درصد صاحبان صنايع و کارفرمايان و بازرگانان در جمعيت فعال
|
| - نسبت درصد صاحبان ساير مشاغل (ارتش، پليس، روحانيون و غيره) در جمعيت فعال
|
| - نسبت درصد کل کارگران در جمعيت فعال
|
| - نسبت درصد کارمندان عالى‌رتبه، صاحبان مشاغل آزاد (پزشک، حقوقدان و غيره) و کارفرمايان صنعتى و تجارتى در جمعيت فعال
|
| - نسبت درصد مشاغلين کم درآمد
|
| - نسبت درصد شاغلين با درآمد متوسط در جمعيت فعال (کارمندان متوسط، صنعتکاران، کسبه و غيره)
|
| - نسبت درصد شاغلين با درآمد بالا در جمعيت فعال (کارمندان عالى‌رتبه، صاحبان مشاغل آزاد، صاحبان بنگاه‌هاى صنعتى و تجارتى بزرگ، تجار عمده)
|
| - نسبت کارکنان خدماتى در هر ۱۰۰۰ نفر از جمعيت فعال
|
| - تحول نسبت جمعيت فعال به کل جمعيت طى ده سال اخير
|
| - تحول نسبت درصد کارگران در جمعيت فعال ظرف ده سال اخير
|
| - نسبت درصد جمعيت فعال بين کسانى که ظرف ده سال اخير به شهر مهاجرت کرده‌اند.
|
| - درصد زن در جمعيت فعال کارگر
|
| - درصد زن در جمعيت فعال شاغل به‌کار
|
| - درصد زنان شاغل به کل زنان در سن فعاليت (۱۵ تا ۶۴ سال)
|
| - ميزان فعاليت (يا نرخ فعاليت به‌طور کلي)
|
|
|
| جمعيت فعال برحسب بخش‌ها و رشته‌هاى مهم فعاليت
|
|
| - کشاورزى، جنگلبانى، صيد و شکار
|
| - بازرگانى و داد و ستد
|
| - بانک‌ها و مؤسسات بيمه
|
| - خدمات شخصى و خصوصى
|
| - خدمات دولتى
|
| - بخش صنعت
|
| - بخش خدمات
|
|
|
|
|
| - نسبت درصد جمعيت ۱۵ سال به بالا که داراى مدرک دانشگاهى و يا تخصصى هستند.
|
| - نسبت درصد جمعيت ۱۵ سال و بالاتر که داراى ديپلم متوسطه هستند.
|
| - نسبت درصد جمعيت ۱۵ سال و بالاتر که تحصيلات بالاتر از ديپلم متوسطه دارند.
|
| - نسبت درصد جمعيت ۱۵ سال به بالا که داراى ديپلم فنى و حرفه‌اى هستند.
|
| - نسبت درصد دانشجو در جمعيت ۱۵ تا ۲۴ سال.
|
| - نسبت درصد دانشجوى دختر در سن ۱۵ تا ۲۴ سالگي.
|
| - نسبت درصد جمعيت فعال و شاغل در گروه سنى کمتر از ۱۵ سال.
|
|
|
|
|
| - ميانگين تعداد افراد در واحد مسکونى
|
| - متوسط تعداد نفر در اطاق
|
| - درصد مسکن با جمعيت متراکم
|
| - درصد واحدهاى مسکونى که از لوله‌کشى آب استفاده مى‌کنند.
|
| - درصد واحدهاى مسکونى که از لوله‌کشى گاز استفاده مى‌کنند.
|
| - درصد مسکن‌هائى که داراى توالت و آب جارى هستند.
|
| - درصد مسکن‌هائى که داراى تأسيسات حمام يا دوش هستند.
|
| - درصد خانوارهاى يک نفره
|
| - درصد مسکن برحسب سکونت مالک يا صاحبخانه
|
| - درصد واحدهاى مسکونى اجاره‌اى به کل واحدهاى مسکونى
|
| - درصد خانوارهاى اجاره‌نشين به کل خانوارها
|
| - درصد خانوارهاى مستقل نسبت به جمع واحدهاى مسکونى
|
| - نسبت درصد واحدهاى مسکونى که در ده سال اخير ساخته شده است.
|
| - نسبت درصد خانوارهائى که داراى تلفن هستند.
|
| - مقدار پزشک براى هر ۱۰۰۰ نفر جمعيت
|
| همچنين، تأسيسات شهرى نيز بايد به فهرست مذکور اضافه شود.
|
|
