|
|
|
| انگيزههاى روستائيان تا حدى زيادى تحت‌تأثير نيازها، هنجارها و ارزش‌هاى اجتماعى و به‌طور کلى شرايط و اوضاع و احوال محيط زندگى آنها قرار دارد. تاکنون درباره انگيزه‌ها بررسى‌هاى علمى عميقى صورت نگرفته است. در برخى از روستاها ضمن بررسى‌هاى اقتصادى ـ اجتماعى به‌طور مختصر به مسئله انگيزه توجه شده است.
|
|
| مثلاً در يکى از اين بررسى‌ها (شرکت سهامى زراعى سمسکنده 'سارى' صفحهٔ ۱۹۷) از سران ۶۰ خانواده نمونه روستائى پرسش شده است که در صورت داشتن پول کافى چه اقدامى خواهند کرد. منظور اين بود که ببينم چه موضوعاتى ذهن روستائى را بيشتر به خود مشغول مى‌دارد و او را به انجام آن برمى‌انگيزد، چه مسئله از ديدگاه او مهم‌تر است و براى او اولويت دارد و اصولاً روستائى تحت‌تأثير چه انگيزه‌هائى قرار دارد.
|
|
| روستائيان در ۱۰۶ مورد به پرسش مذکور پاسخ داده‌اند که از ميان آنها رفتن به زيارت با ۷/۲۱ درصد بزرگ‌ترين نسبت اين موارد را تشکيل داده است. به نظر مى‌رسد که اقدام به زيارت مبين ارزش‌هاى مذهبى عميق و ريشه‌دارى است که در جامعه روستائى وجود دارد. از اين‌رو مى‌توان گفت که رفتن به زيارت با اعتقاد راسخ روستائى به مذهب ارتباط دارد، معمولاً رفتن به زيارت با انجام مراسم و تشريفات خاصى همراه است که در جامعه محدود ده کاملاً مشهود و جالب توجه در نتيجه انگيزنده است و از طرفى روستائى با رفتن به زيارت و کسب القاب و عناوينى نظير 'حاجى' ، 'کربلائى' و 'مشهدى' کسب ارزش مى‌کند و از حيثيت و اعتبار اجتماعى ويژه‌اى برخودار مى‌شود. به همين جهت موضوع زيارت همواره ذهن روستائى را به خود مشغول داشته و به‌صورت يکى از آرزوهاى نهانى او در آمده است و او را به انجام آن برمى‌انگيزد.
|
|
| انگيزه رفتن به زيارت به‌ويژه براى سران خانواده‌هاى روستائى که به‌طور عمده از افراد سالمند روستائى هستند شدت بيشترى دارد.
|
|
| از انگيزههاى ديگر، تأمين معاش که ناشى از نگرانى روستائى از آينده است با ۱/۱۸ درصد و پرداخت بدهى با ۹/۱۷ درصد به ترتيب در درجات دوم و سوم قرار مى‌گيرند. بدهکارى همواره يکى از اشتغالات ذهنى روستائى بوده است. اين مسئله هر چند از سال‌هاى گذشته وجود داشته، ولى امروز براى برخى از خانواده‌هاى روستائى شدت و عموميت بيشترى پيدا کرده و از ديگر مسائل زندگى محسوس‌تر است، به همين جهت روستائى اظهار مى‌کند که در صورت داشتن پول کافى، بدهى خود را مى‌پردازند و از اين حيث خيال او را آسوده مى‌سازد.
|
|
| تغيير شغل و اشتغال به خريد و فروش و کاسبى نيز از انگيزه‌هائى است که ۶/۷ درصد پاسخ‌ها را تشکيل مى‌دهد. برخى از روستائيان با مشاهدهٔ کار و فعاليت دکاندارها و معامله‌گران احساس مى‌کنند، که از اين طريق مى‌توانند موفقيت کسب کنند و زندگى آنها را بهبود بخشند، از اين‌رو تمايل دارند که از شغل کشاورزى دست بکشند و به خريد و فروش و کاسبى و دکاندارى اشتغال ورزند و اگر پول کافى به‌دست آنا برسد در اين زمينه‌ها به‌کار مى‌اندازند.
|
|
| از انگيزههاى ديگر روستائيان فعاليت و توسعه دامدارى است. انگيزه خانه‌سازى و بهبود وضع مسکن مبين کمبودى است که از اين حيث در جامعه روستائى وجود دارد. در سال‌هاى اخير احساس نياز به مسکن بهتر که نشانگر وجود روحيه رفاه‌جوئى روستائى است، به‌ويژه براى بعضى از خانواده‌ها با شدت بيشترى به چشم مى‌خورد و به همين جهت تمايل دارند و به احداث خانه و نوسازى بپردازند. انگيزه مالکيت و داشتن زمين در جامعه روستائى از نيرومندترين انگيزها است. داشتن زمين براى روستائى انگيزهٔ ساده‌اى نيست؛ بلکه امرى است که صرف‌نظر از جنبه‌هاى سودمندى و بازدهى زمين با حيثيت و شأن اجتماعى افراد بستگى دارد. با وجود مکانيزاسيون کشاورزى و رواج وسائل ماشينى و روش‌هاى جديد توليد زراعى هنوز زمين در روستا به‌عنوان يکى از مهمترين عوامل توليد زراعى و غيرقابل جانشين شدن است.
|
|
| در جامعه روستائى کسى که زمين دارد، از پايگاه اجتماعى بالائى برخوردار است و آنکه زمين بيشترى دارد، منزلت اجتماعى او بالاتر است. خوش‌نشينان روستائى که فاقد زمين زراعى هستند، اغلب احساس حقارت مى‌کنند و گاهى رفتار آنها با زارعان صاحب زمين حسادت‌آميز و پرخاشجويانه است. خانواده‌هاى نسبتاً مرفه خوش‌نشين اغلب سعى دارند با خريد زمين اعتبار و حيثيت اجتماعى بيشترى به‌دست آورند و بسيارى از آنها با خريد زمين زراعى به قشر اجتماعى دهقانان مرفه پيوسته‌اند. مى‌توان گفت که در انگيزه مالکيت زمين دو عامل بيش از هر چيز مؤثر مى‌باشد:
|
|
| ۱. عامل اقتصادى: زمين براى روستائى از اين جهت ارزشمند است که نيازهاى مادى او را تأمين مى‌کند. زمين منبع اصلى درآمد و ثروت است و کشاورز از طريق زمين مى‌تواند زندگى و معيشت خود را تأمين کند و هر کس که زمين وسيع‌ترى داشته باشد و درآمد بيشتر و در نتيجه رفاه بيشترى مى‌تواند براى خود فراهم آورد. زمين در عين حال براى روستائى پشتوانه‌اى است محکم و اطمينان بخش که خاطر او را آرامش مى‌بخشد؛ زيرا در مواقع اضطرارى مى‌تواند آن را به فروش برساند و به پول تبديل کند و مشکلات زندگى خود را رفع نمايد.
|
|
| ۲. عامل غيراقتصادى: در اهميت انگيزه مالکيت عامل غيراقتصادى نيز دخالت دارد. زمين يکى از مهمترين عوامل تعيين کنندهٔ پايگاه اجتماعى فرد در جامعه روستائى است. روستائيان اغلب مالکيت زمين را معرف شخصيت فرد و سبب احترام اجتماعى مى‌دانند، بنابراين اهميت زمين تنها به‌خاطر بازدهى و سود حاصله از آن نيست، بلکه جنبه‌هاى روانى ـ اجتماعى آن نيز قابل توجه است، انگيزه داشتن، همچنين بسيارى ديگر از اشياء را در برمى‌گيرد. سابقاً در روستاهاى مازندارن، داشتن قالى و قاليچه براى صاحب آن نوعى وجهه و آبروى اجتماعى در برداشته بود. روستائيان معمولاً در سال‌هائى که محصول خوب بود و درآمد آنان بالا مى‌رفت تمايل زيادى به خريد قالى و قاليچه پيدا مىکردند و با خريد آن در جامعه ده کسب وجهه مى‌نمودند. وقتى بر اثر خشکسالى زراعت محصول خوبى نمى‌داد و روستائى از لحاظ مادى در مضيقه مى‌افتاد، اغلب ناچار مى‌شد، قاليچه‌هائى را که خريده است بفروشد.
|
|
| فروش قاليچه براى خانواده روستائى، هر چند مشکلات او را برطرف مى‌کرد ـ ولى موجب تنزل منزلت اجتماعى و از دست دادن آبرو و حيثيت اجتماعى به‌شمار مى‌رفت. امروز داشتن راديو، تلويزيون، انواع خودرو و در مواردى مسکن نوساز به سبک خانه‌هاى شهرى براى روستائى موجب کسب وجهه مى‌گردد. در يک دهکده کسى که داراى تلويزيون به‌ويژه رنگى باشد همسايه‌ها بيشتر به منزل او آمد و رفت مى‌کنند و ضمن تماشاى تلويزيون گپ مى‌زنند، چاى مى‌نوشند و صاحبخانه از اين طريق افتخارى کسب مى‌کند و احساس غرور و برترى مى‌نمايد و از کار خود هر چند که مقدارى هزينه در برداشته باشد لذت مى‌برد؛ گاه اتفاق مى‌افتد کسانى که براى تماشاى تلويزيون به خانه يکى از روستائيان مى‌روند ميزبان خود را در انجام کار او يارى مى‌کنند. در يک مورد مشاهده نشان داده است که ميهمانان ضمن تماشاى تلويزيون پنبه‌ها را از غوزه‌هاى آن جدا مىکردند و صاحبخانه با دادن چاى و تنقلات از آنها پذيرائى مى‌کرد. نوع، ميزان و شدت انگيزههاى روستائيان در جوامع مختلف روستائى برحسب نياز جامعه فرق مى‌کند.
|
|
| بررسى انجام شده در سهل‌آباد قوچان نشان مى‌دهد که ۸/۴۰ درصد رؤساى خانواده‌ها مايل بودند در صورت داشتن پول کافى آن را صرف تعمير قنات و احداث چاه کنند. در اين روستا کمبود آب و اهميت حياتى آن به‌صورت مسئله حادى درآمده بود، توجه زارع را بيش از هر چيز به خود معطوف داشته و او را برمى‌انگيزد تا در صورت داشتن امکانات مالى در امر تأمين آب سرمايه‌گذارى کند. در روستاهاى قلمرو شرکت سهامى زراعى سنندج انگيزه خريد دام و توسعه دامدارى با ۳/۴۳ درصد نيرومندترين انگيزههاى روستائيان بوده است (۱). بديهى است محيط مناسب براى دامپرورى و تجربه‌هائى که روستائى طى سال‌هاى متمادى در زمينه دامپرورى کسب کرده، سبب شده است که پرورش دام مناسب‌ترين شيوهٔ سرمايه‌گذارى و مهمترين انگيزه‌ها را تشکيل دهد. در ابراهيم‌آباد کاشمر (۲) دامدارى، به‌ويژه داشتن گاو به‌عنوان يکى از ارزش‌هاى مهم اجتماعى تلقى مى‌شود و اين ارزش اجتماعى حتى در لالائى‌هائى که مادران براى کودکان خود زمزمه مى‌کنند نمودار است:
|
|
| لالا لالا تو خودارى |
|
تو ميل شير گودارى |
| گو احمد دَنيزارن |
|
همه گوسال دنبالش |
|
|
| (۱) . بابائى همتى، غلامحسين. شرکت سهامى زراعى سنندج. بخش تحقيقات روستائى مؤسسه مطالعات و تحقيقات اجتماعى دانشگاه تهران، ۱۳۵۰، صفحهٔ ۱۴۹.
|
|
| (۲) . ابراهيم‌آباد دهکده‌اى از کاشمر. صفحهٔ ۸۸، سواد از گذشته در جامعه روستائى به‌عنوان يکى از ارزش‌هاى اجتماعى به‌شمار مى‌رفته است و مورد خواست و آرزوى همگان بوده است. بازتاب اين آرزوهاى مبتنى بر ارزش‌هاى اجتماعى را در لالائى‌هائى که مادران براى کودکان خود زمزمه مى‌کنند مى‌توان احساس کرد:
|
|
| لالا لالاى لالائى |
|
گلم رفته به ملائى |
| گلم رفته که ملاشه |
|
دل مادر تسلى شه |
|
|
| به همين جهت انگيزهٔ داشتن و پرورش گاو به‌علت ارزش اجتماعى بالاى آن در روستائى شديد است. ارزش دام همچنين در برخى ديگر از مطالعات مورد تأئيد قرار گرفته است. در يکى از روستاهاى قوچان به هنگام بررسى اقتصادى ـ اجتماعى منطقه، وقتى که از بهداشت و بيمارى‌ها سخن به ميان آمد، روستائى در پرسش راجع به بيمارى 'فلج' چنين پاسخ مى‌دهد: 'بله خيلى از گوسفندان ما بر اثر بيمارى فلج مى‌ميرند' . به نظر مى‌رسد توجه ذهن اين روستائى به دام نشان مى‌دهد که براى او ارزش دام از انسان بيشتر بوده است. در يک مکالمه تلفنى بين جوانى روستائى ـ که در استخدام دانشگاه آزاد اسلامى مى‌باشد ـ و پدرش، او از پدر خود که در روستا به‌سر مى‌برد دعوت مى‌کند که براى ديدار او به شهر بيايد. پدر او که گاو شيرده داشت، جواب مى‌دهد: 'نمى‌توانم بيايم گاو من تنها مى‌ماند' . جوان مى‌گويد: 'پيش تو من بهترم يا گاو؟' پدر او جواب مى‌دهد: 'گاو چون به من شير مى‌دهد (۳)' .
|
|
| (۳) . غزنوى، على‌اصغر. روايت از روستائى دامدار ساکن 'نوکنده' دهکده‌اى از کردکوى مازندران.
|
|
| انگيزههاى روستائيان تا حد زيادى با سن و سواد و سطح آگاهى افراد ارتباط دارد. در ميان سالمندان و سالخوردگان که فاقد تحرک و پويائى لازم براى پيشرفت و ترقى هستند، پيشرفت خيلى ضعيف است و حال آنکه در افراد جوان و فعال و پويا انگيزه پيشرفت نيرومندترين انگيزه‌ها است. در گروه‌هاى سنى بالا، انگيزه تأمين معاش خانواده و خرج روزمرهٔ زندگى بيش از سرمايه‌گذارى در امر توليد اهميت دارد. ولى در سنين کار و فعاليت، بيشتر روستائيان به سرمايه‌گذارى و تأمين آينده گرايش دارند. بنابراين در افراد جوان روستائى انگيزه فعاليت اقتصادى و به‌طور کلى انگيزه پيشرفت و ترقى نيرومندتر از ديگر انگيزه‌ها است. بى‌شبهه دگرگونى‌هاى اجتماعى اخير ايران ـ تغيير شرايط زندگى و پيدايش نيازهاى جديد در روستا - در انگيزههاى روستائيان تغييراتى به‌وجود آورده و در تشديد يا ايجاد انگيزه جديد در آنان تأثير قابل ملاحظه‌اى داشته است. پايه‌هاى زندگى آينده روستائيان براساس همين انگيزه‌ها استوار است.
|
