در سال‌هاى نخستين زندگى فرزندتان، پزشک نفش مهمى بازى مى‌کند. حتى وقتى طفل کاملاً سالم است، ناگزيريد مرتب به پزشک مراجعه کنيد.
نظارت بر سلامتى طفل را هم پزشکى عمومى و هم متخصص اطفال مى‌تواند به‌عهده بگيرد.
براى تنظيم رژيم غذائى طفل شيرخوار بايد از پزشک کمک بگيريد: بين سه ماهگى تا يک سالگى رژيم غذائى نوزاد مرتب تغيير مى‌کند و اين تغييرات بايد زير نظر پزشک انجام شود. در هر ديدار، پزشک علاوه بر رشد جسمى، رشد روحى او را نيز بررسى مى‌کند. اين کار بسيار مهم است زيرا بنا به گفتهٔ يک متخصص اطفال 'طبيب اطفال ابتدا بايد به خود کودک و بعد به بيمارى او بپردازد' .
اگر تصميم داريد فرزندتان را زير نظر پزشک متخصص اطفال بزرگ کنيد، بايد در انتخاب او دقت کنيد تا هر روز مجبور به تعويض طبيب بچه نشويد. بايد به پزشک اعتماد داشته باشيد و اگر او داروئى را تجويز مى‌کند، بدون هيچ ترديدى به دستور او عمل کنيد. اين اعتماد بايد متقابل باشد، پزشک فرزند شما مى‌فهمد که از شما چه هوشيارى‌هائى را بايد انتظار داشته باشد؛ وقتى شما به او تلفن مى‌کنيد، از گفته‌هاى شما تا حدودى به بيمارى فرزندتان و شدت آن پى مى‌برد، به‌ويژه با توجه به قضاوتى که راجع به خونسردى يا نگرانى‌هاى بى‌مورد شما کرده است.
پروندهٔ بهداشتى
سه نوع اطلاعات در پرونده بهداشتى وارد مى‌شود:
- نشانه‌هاى رشد کودک: وزن، قد، دور جمجمه ، تاريخ نشستن، راه افتادن، زبان باز کردن، و دندان درآوردن طفل. پزشک مى‌تواند منحنى‌‌هاى رشد او را که براى داورى دربارهٔ رشد جسمانى وى بسيار اهميت دارند، در اين پرونده نگهدارى کند.
- تاريخ تزريق واکسن‌ها و برگه‌هاى بهداشتى لازم براى نامنويسى او در مدرسه، و ذکر بيمارى‌هاى عفونى.
- اطلاعات پزشکى محرمانه‌اى که مخاطب آنها پزشکان ديگرى هستند که بايد کودک را معاينه کنند.
در اين پرونده، جزئيات دوران حاملگى و زايمان مادر، بيمارى‌هاى مهم و جزئيات بسترى شدن طفل در بيمارستان و احتمالاً عمل‌هاى جراحى او يادداشت مى‌شود. هر پزشکى به يارى اين پرونده از سابقهٔ پزشکى فرزند شما آگاه مى‌شود و مى‌تواند با پزشک معالج کودک يا بيمارستان‌هائى که از او مراقبت کرده‌اند تماس بگيريد.
پرونده‌اى که درست تنظيم شده باشد، مدرک مهمى است و در تمام دوران کودکى، بلوغ و حتى پس از آن به‌کار مى‌آيد. ولى اين اطلاعات محرمانه در اختيار هر کسى قرار مى‌گيرد که شما کودک را به او مى‌سپاريد (مربى مدرسه يا مسئول سفرهاى تابستانى) و پزشکان از اين موضوع راضى نيستند. به همين دليل است که برخى از پزشکان ترجيح مى‌دهند دربارهٔ مطالبى که ممکن است آگاهى از آنها طفل را بيازارد، چيزى در دفترچه ننويسند و اطلاعات پزشکى مربوط به طفل را فقط در اختيار والدين وى بگذارند. براى مثال فردى که با سابقهٔ پزشکى کودک آشنا نيست ممکن است برخى اطلاعات را بد تعبير کند و بگويد 'مشکل او در استفاده از زبان ناشى از تشنجى است که در طفوليت به آن دچار بوده است' .
يا مثلاً برخى از کودکان دير زبان باز مى‌کنند يا دير راه مى‌افتند، البته پس از آن رشدشان کاملاً طبيعى است، ولى اشاره به اين نکته ممکن است در ذهن کودک بماند و او را بيازارد.
اين پروندهٔ پزشکى يا دفترچهٔ بهداشتى تأمين اجتماعى ـ که حاوى برگه‌هائى براى نوشتن نسخه آزمايش است ـ فرق دارد.
آزمايش شنوائى و بينائى
پزشک هر بار که کودک را معاينه مى‌کند، قدرت شنوائى و بينائى او را نيز مى‌آزمايد.
- شنوائى:
1. پزشک پس از تولد نوزاد، قدرت شنوائى او را کنترل مى‌کند، يعنى آزمايش مى‌کند که طفل چشم‌ها يا سرش را به‌سوى صدا برمى‌گرداند يا نه.
2. سپس، در جريان مرحله‌هاى گوناگون فراگيرى زبان، قدرت شنوائى طفل را مى‌سنجد.
معمولاً تمام اطفال تا ۴ ماهگى فقط هجاهائى بى‌معنا را ادا مى‌کنند، از ۴ ماهگى به بعد، از طفلى که ناشنوا باشد ديگر آوائى نمى‌شنويم. بنابراين، پس از اين اگر طفل اداى هجاهاى بى‌معنا را ادامه دهد، مطمئن مى‌شويم که خوب مى‌شنود.
در اين ميان يادآورى مى‌کنم که بين ۴ ماهگى تا يک سالگى است که طفل قدرت ادارى هجاهاى زبان مادريش را حفظ مى‌کند، و ديگر نمى‌تواند هجاهاى زبان‌هاى ديگر را ادا کند.
3. در حدود ۲ سالگى است که پزشک با توجه به پيشرفت طفل در سخن گفتن و درک مطلب، از شنوائى او اطمينان حاصل مى‌کند.
اگر شکى در اين زمينه باقى باشد، پزشک نظر متخصص شنوائى را جويا مى‌شود که مى‌تواند از آزمايش‌هاى پيشرفته استفاده کند. در اين باره زير عنوان شنوائى سخن خواهيم گفت.
- بينائى:
1. پس از تولد نوزاد، پزشک بينائى او را مى‌آزمايد. او انگشت يا مثلاً توپ کوچک قرمزى را در برابر چشم‌هاى نوزاد تکان مى‌دهد، تا ببيند نوزاد با چشم آن را دنبال مى‌کند يا نه. واکنش طفل در برابر نور نيز نشانه‌اى اطمينان بخش است.
2. پزشک هر بار که طفل را معاينه مى‌کند، گردش سر و چشم‌هاى کودک را به‌دنبال شيئى که جا به‌جا مى‌شود، مى‌آزمايد.
3. والدين کودک بزرگ‌تر (۲ ـ ۳ ساله) وقتى متوجه نارسائى قدرت بينائى فرزندان خود مى‌شوند که او بى‌دست و پا باشد، حرکاتى ناشيانه بکند، علاقه‌اى به نقاشى نشان ندهد. در اين موارد والدين بايد با پزشک در اين باره صحبت کنند.
در هر حال، در هر مرحله از دوران تحصيل، پزشک مدرسه قدرت بينائى کودک را مى‌سنجد. اگر مسئله‌اى وجود داشته باشد، کودک را نزد چشم‌پزشک مى‌فرستند که ابزارهائى پيشرفته براى معاينهٔ کودکان سنين مختلف در اختيار دارد. گاهى چند جلسه آموزش نرمش‌هاى عضلانى براى معالجه برخى ناراحتى‌ها کافى است.
پس مى‌بينيد که در نخستين معاينه‌هاى پزشکى و سپس در دوران تحصيل، به شکلى منظم قدرت شنوائى و بينائى کودک آزمايش مى‌شود. اگر به‌دليلى اين آزمايش‌ها انجام نشده، بهتر است در مراجعهٔ بعدى به پزشک اين نکته را به او يادآورى کنيد. يا در اين فاصله، هرگونه حالت غيرطبيعى کودک را به پزشک اطلاع دهيد.
واکسن‌ها
توجه داشته باشيد که اگر مرتب يادآورها را نزنيد واکسن مؤثر باقى نمى‌ماند. به شما توصيه مى‌کنيم که وقتى پزشک واکسن فرزند شما را تزريق مى‌کند، حتماً تاريخ يادآور بعدى را از او بپرسيد و اين تاريخ را يادداشت کنيد تا فراموش نشود. اگر فاصله واکسن اصلى و يادآور زياد شود بايد واکسيناسيون را دوباره آغاز کنيد.
۱. ترتيب تزريق واکسن‌ها:
۳، ۴، ۵ ماهگى
ديفتيرى، کزاز، سياه سرفه (سه گانه) فلج، هموفيلوس، هپاتيت 'ب' را نيز در همين موقع مى‌توانيد بزنيد.
۱ سالگى
سرخک، اوريون، سرخچه
۲ سالگى
ب. ث. ژ (ضد سل)
۱۸ ـ ۱۵ ماهگى
نخستين يادآور سه گانه، فلج و هموفيلوس
۶ ـ ۵ سالگى
دومين يادآور سه گانه، فلج و هموفيلوس
۱۱ ـ ۱۰ سالگى
يادآور ديفترى، کزاز و فلج تجديد واکسن سرخچه براى دختران
۱۶ سالگى
يادآور ديفترى، کزاز و فلج
۲. واکسن را کجا بايد بزنيد؟
واکسن معمولاً روى بازو تزريق مى‌شود، ولى تزريق آن در ناحيهٔ بين گردن و شانه يا روى ران يا پا نيز مجاز است.
۳. سفر به خارج:
اگر قصد داريد براى مدتى طولانى، همراه فرزندانتان به خارج از کشور سفر و در آنجا اقامت کنيد بايد به فکر واکسن زدن به فرزندانتان براى پيشگيرى از بيمارى‌هاى رايج در آن کشور باشيد.
هارى، در آفريقا، آسيا، و آمريکاى جنوبى رواج دارد. بنابراين بايد کودکان را بر ضد هارى واکسن بزنيد (براى مصونيت در برابر اين بيمارى سه بار تزريق لازم است. اين واکسن هيچ‌گونه عارضه‌اى ندارد). در واقع کودکان هرگز نمى‌توانند اهميت گاز گرفتن يا پنجول کشيدن سگ بر گربهٔ هم بازى‌هايشان را به‌درستى تشخيص دهند.
پيش از سفر با مراکز اطلاعاتى مخصوص در زمينهٔ بيمارى‌هاى رايج در کشور مقصد مشورت کنيد.
۴. سفر به مناطق حاره:
به همراه بردن کودک در سفرى به مناطق گرم و حاره‌اى مستلزم رعايت نکته‌هائى در مورد وضع بهداشت آن کشور‌ها و بيمارى‌هاى رايج در آن مناطق است.
۵. واکسن‌ها:
در مورد واکسن‌هاى معمولى مثل سل، ديفترى، کزاز، سياه‌سرفه، هموفيلى و سرخک، دقت کنيد که همگى تزريق شده و يادآورهاى آنها هم فراموش نشده باشند. افزون بر آنها بايد واکسن هپاتيت 'ب' و 'آ' ، تب زرد، و هارى را نيز بزنيد.
- پيشگيرى از مالاريا:
اين بيمارى در مناطق بى‌شمارى از دنيا رايج است. پيش از تزريق واکسن، استفادهٔ روزانه از نيواکين Nivaqine به پيشگيرى از اين بيمارى کمک مى‌کند. استفاده از اين دارو را بايد پيش از سفر شروع کنيد، و تا شش هفته پس از بازگشت ادامه دهيد.
- مسئلهٔ آب:
آلودگى آب دليل بروز اسهال و از دست رفتن آب بدن است. بنابراين بادى براى نوشيدن و آماده کردن شيشهٔ نوزاد از آب معدنى استفاده کنيد. اگر آب معدنى در دسترس نبود، آب جوشيده جاى آن را مى‌گيرد.
- توصيه‌هاى ديگر:
هرگونه زخم حتى بى‌اهميت را، حتماً ضدعفونى کنيد. از راه رفتن در خار و خاشاک و آب‌تنى در آبگيرها و رودخانه‌ها بپرهيزيد.
۶. در چه مواردى بايد از تزريق واکسن خوددارى کرد؟
در هر مورد خاص پزشک بايد تصميم بگيرد. البته موارد عامى وجود دارد، مثل هنگامى که کودک به بيمارى‌هاى کليوى يا عصبى مبتلا باشد. در مورد اطفال مبتلا به آلرژى بايد با احتياط بيشتر و استفاده از روش‌هاى خاص واکسن تزريق شود. اگر کودک به بيمارى کليوى مبتلا نباشد، وجود مقدار کمى آلبومين در ادرار، اشکالى براى تزريق واکسن ايجاد نمى‌کند. در سال‌هاى اخير کيفيت واکسن‌ها بسيار بهبود يافته، و موارد پرهيز از تزريق آنها کم شده است.
۷. نگهدارى واکسن:
واکسنى خريده‌ايد ولى نمى‌خواهيد فوراً مصرف کنيد. آن را در خنک‌ترين قسمت يخچال بگذاريد. در اصل واکسن بايد در حرارت حدود صفر درجه نگهدارى شود و اگر آن را در ۵ يا ۶ درجه نگهدارى کنيد، دورهٔ مؤثر بودن آن تا حد قابل ملاحظه‌اى کاهش خواهد يافت.
