در چهل سال گذشته فيلم‌هاى ۱۶ ميليمترى يکى از پرمصرف‌ترين مواد آموزشى محسوب مى‌شده‌اند. اين فيلم‌ها مى‌توانند مجهز به سيستم صوتى اُپتيکال باشند که جزئيات آن بعداً به‌تفصيل مورد بحث قرار خواهد گرفت. در طول ده تا پانزده سال گذشته، پروژکتورهاى فيلم متحرک نيز تغييرات اساسى يافته‌اند. در اين چند سال پروژکتورهاى ناطق و صامت کارتريج‌خور براى نمايش فيلم‌هاى ۱۶ و ۸ ميليمترى بکار گرفته شده‌اند. براى نمايش در گروه‌هاى بزرگتر، استفاده از فيلم‌هاى ۱۶ ميليمترى رضايت‌بخش‌تر است ولى استفاده از اندازه ۸ ميليمترى در گروه‌هاى متوسط، کوچک و مطالعه انفرادى به تزايد گذاشته است.
اگرچه فيلم‌هاى ۸ ميليمترى براى ساليان دراز در کارهاى آماتورى مورد بهره‌گيرى قرار مى‌گرفت ولى قبل از ظهور فيلم‌هاى سوپر ۸ هيچ اندازه کوچکترى از ۱۶ ميليمتر تا اين حد به‌طور گسترده در آموزش مورد استفاده قرار نگرفته بود. استفاده از کارتريج‌هاى ۸ ميليمترى احتياج به پرکردن پروژکتور بصورت استفاده از ريل را ندارد. به‌اين ترتيب که کارتريج را که فيلم در آن قرار دارد، داخل شکافى در پروژکتور قرار داده و بلافاصله شروع به نمايش آن مى‌کنند. بعضى از تجهيزات سوپر ۸ اينگونه کارتريج را برگردانده و به‌طور اتوماتيک فيلم را براى نمايش مجدد آماده مى‌کنند.
اساس فيلم‌هاى متحرک
فيلم‌ها از يک‌سرى تصاوير ثابت تشکيل شده‌اند که هرکدام از آنها تغيير مختصرى در حرکت دارند و وقتى به‌وسيله پروژکتور نمايش داده مى‌شوند، توسط خطاى بصرى متحرک به‌نظر مى‌رسند. درواقع چشم از به‌هم آميختن و ترکيب چندين تصوير، يک تصوير متداوم متحرک بوجود مى‌آورد. اين پديده تحت عنوان ثابت بصري ناميده مى‌شود. در فيلم‌هاى متحرک به هريک از تصاوير ثابت يک فريم يا قاب مى‌گويند.
انواع فيلم‌هاى متحرک
از يک‌سرى تصاوير ثابت تشکيل شده‌اند که هرکدام از آنها تغيير مختصرى در حرکت دارند و وقتى به‌وسيله پروژکتور نمايش داده مى‌شوند، توسط خطاى بصرى متحرک به‌نظر مى‌رسند. فيلم‌هاى متحرک انواع متعدد دارند که عبارتند از:
فيلم‌هاى ۱۶ ميليمترى
زمانى فيلم‌هاى ۱۶ ميليمترى صرفاً توسط افراد آماتور مورد بهره‌بردارى قرار مى‌گرفت ولى پيشرفتهاى حاصله در صنايع فيلم و دوربين آن را استاندارد قابل قبولى براى کارهاى حرفه‌اى ساخت. به‌طور کلى مى‌توان گفت امروزه تمام فيلم‌ها (باستثناى فيلم‌هاى سينمايى و خانوادگي) در همين اندازه تهيه مى‌شوند به‌طورى که تقريباً هر مدرسه‌اى داراى يک دستگاه پروژکتور پرتابل ۱۶ ميليمترى است. امروزه فيلم‌هاى خبري، بسيارى از فيلم‌هاى مستند تلويزيونى و بيشتر فيلم‌هاى تجربى در اندازه ۱۶ تهيه مى‌شوند.
در استفاده از فيلم‌هاى ۱۶ ميليمتري، فيلمساز تقريباً از همه امتيازاتى که يک صنعت حرفه‌اى ارائه مى‌دهد، استفاده مى‌کند. در حال حاضر تعداد بيشمارى از انواع دوربين‌ها و فيلم‌ها در دسترس همگان ازجمله گردانندگان امور آموزشى قرار دارند.
فيلم‌هاى ۸ ميليمترى
کسانى که با فيلم‌هاى ۸ ميليمترى کار مى‌کنند بايستى به امتيازات آن توجه داشته باشند، درحالى که بايستى از نقاط ضعف آن نيز آگاه باشند. درحالى که تهيه کپى‌هاى با کيفيت عالى از فيلم‌هاى ۱۶ ميليمترى امکان‌پذير است، کپى‌هاى تهيه‌شده از فيلم‌هاى ۸ ميليمترى کيفيت نسخه‌هاى اصلى را دارا نيستند و بعلاوه روشنى اينگونه فيلم‌ها از اندازه ۱۶ کمتر بوده و برفک آنها نيز بيشتر است. در تهيه کپى‌ها، کيفيت صدا در فيلم‌هاى ۸ ميليمترى هرگز به‌خوبى فيلم‌هاى ۱۶ ميليمترى نخواهد بود. اندازه تصويرهاى ۸ ميليمترى بر روى پرده به بزرگى تصوير فيلم‌هاى ۱۶ ميليمترى نيست؛ بعلاوه، وسايل صوتى پيشرفتهاى بر روى فيلم‌هاى ۸ ميليمترى تهيه‌شده و درنتيجه نوعى محدوديت در کارها بوجود مى‌آورد. معمولاً اندازه ۸ ميليمترى اندازه قابل قبولى براى نمايش در تلويزيون نبوده بنابراين قابليت فروش حرفه‌اى را براى فيلمساز ندارد.
ازطرفي، نسبت به اندازه ۱۶ ميليمتري، دوربين‌هاى ۸ ميليمترى مى‌توانند به‌سادگى مورد استفاده قرار گيرند. هزينه تهيه فيلم خام و چاپ در اندازه ۸ ميليمترى معمولاً يک‌سوم تا نصف هزينه معادل در اندازه ۱۶ مى‌باشد. و بالاخره انتخاب بين اين دو اندازه مسئله قيمت درمقابل کيفيت است که معمولاً به تفاوت فاحشى در فيلمبردارى منجر مى‌شود. آن‌دسته از فيلم‌سازانى که با اندازه ۸ کار مى‌کنند، مى‌توانند فيلم بيشترى مصرف کنند زيرا قيمت آن ارزان‌تر است. آنها مى‌توانند دوربين را به‌راحتى با خود حمل کنند از طرفى تصوير در اندازه ۸ نمى‌تواند عرض بيش از ۶ فوت (نزديک به ۲متر) داشته و بالاخره کيفيت نسخه‌هاى کپى‌شده فيلم‌هاى ۸ از اندازه ۱۶ کمتر و نامرغوب‌تر است. اين بدان معنى است که براى دستيابى به يک تصوير خوب بايستى صرفاً از نسخه اصلى فيلم‌هاى ۸ ميليمترى استفاده کرد. به‌هر حال وسايل نمايش اينگونه فيلم‌ها، دوربين‌ها و فيلم‌هاى خام آن بسرعت در حال پيشرفت است. اين پيشرفت موجب آن خواهد شد که تعداد بيشترى از مردم به تهيه و توزيع فيلم بپردازند. با اين وصف، کپى‌هاى اندازه ۸ ميليمترى تهيه‌شده از نسخه‌هاى ۱۶ داراى مرغوبيت بيشترى از خود نسخه‌هاى اصلى ۸ هستند. به‌همين ترتيب، کپى‌هاى ۱۶ ميليمترى تهيه‌شده از نسخه‌ها اصلى ۳۵ ميليمترى به‌مراتب از نسخه‌هاى اصلى اندازه ۱۶ بهتر خواهند بود.
فيلم‌هاى سوپر ۸، ۸ميليمترى سينگل و ۸ميليمترى معمولى
فيلم ۸ ميليمترى معمولى استانداردى است که مدتها فيلم‌سازان آماتور از آن استفاده کرده‌اند و به‌نام‌هاى (۸دوبل)، ۸استاندارد و ۸ساين) نيز ناميده شده است. چند سال پيش پيشرفت بزرگى در تهيه فيلم‌هاى ۸ميليمترى به‌وقوع پيوست، به‌اين ترتيب که با تعبيه سوراخ‌هاى کوچکترى در حاشيه فيلم، تصويرى ۵۰% بزرگتر از تصوير ۸ ميليمترى معمولى بدست آمد. اين سطح اضافى مى‌تواند براى استفاده از نوار صدا و يا کفيت بهتر تصوير مورد بهره‌بردارى قرارگيرد. اگرچه درصد استفاده از وسايل و فيلم‌هاى ۸ معمولى رو به کاهش مى‌رود ولى اين وسايل هنوز در دسترس قرار دارند و چندين سال ديگر نيز خواهند بود. اندازه جديدى که از آن صحبت شد، به سوپر و يا ۸ ميليمترى سينگل معروف است. اندازه يادشده در همه‌چيز به‌استثناى دوربين فيلمبردارى تفاوتى با يکديگر ندارند و به‌دليل آنکه در کارتريج‌هاى مختلفى عرضه مى‌شوند، نمى‌توانند با يک دوربين مورد استفاده قرار گيرند، به‌استثناى بعضى از مدل‌ها. انجام بعضى از کارهاى درون دوربيني که با دوربين‌هاى سوپر ۸ قابل اجرا هستند در نوع ۸ميليمترى سينگل نيز انجام‌پذير هستند.
در حال حاضر کارخانه فوجيکا تنها کارخانه سازنده دوربين‌ها و فيلم‌هاى ۸ميليمترى سينگل است و اين بدان معنى است که محدوديتى در استفاده از اندازه ۸ميليمترى سينگل وجود دارد که براى اندازه سوپر۸ موجود نيست. امروزه توليد فيلم‌هاى ۸ميليمترى سينگل توسط کارخانه نامبرده با توليد فيلم‌هاى سوپر ۸ که توسط کارخانه کداک تهيه مى‌شود برابر است. طرح ظريف دوربين‌هاى فوجيکا موجب جذب عده بيشمارى از مردم شده است و چنانچه اين دوربين‌ها از جنبه‌هاى ديگر نيز مورد رضايت مردم قرار گيرند، ممکن است اندازه ۸ ميليمترى سينگل جايگزين سيستم سوپر۸ بشود.
سرعت و حرکت فيلم در دوربين‌ها
در حالت عادى سرعت حرکت فيلم در دوربين‌هاى فيلمبردارى معادل ۱۶ تا ۱۸ فريم در ثانيه براى فيلم‌هاى صامت و براى فيلم‌هاى ناطق ۲۴ فريم در ثانيه است. ولى ازآنجايى که هميشه کاربرد سرعت عادى موردنظر فيلم‌سازان نبوده و گاهى سريع و يا آهسته کردن حرکت مطلوب آنها است لذا امکانات تغيير سرعت در بعضى از دوربين‌ها تعبيه شده است. سرعت‌هاى ديگر که در دوربين‌ها وجود دارند عبارتند از:
۸ فريم در ثانيه........................ براى حرکت تند
۱۶ فريم در ثانيه...................... براى حرکت عادى صامت
۴۲ فريم در ثانيه...................... براى حرکت عادى ناطق
۲۳ فريم در ثانيه...................... براى حرکت آهسته ضعيف
۴۶ فريم در ثانيه...................... براى حرکت آهسته دقيق
در اينجا توضيح اين نکته ضرورى است که واحد سنجش سرعت فيلم در دوربين‌هاى فيلمبردارى و پروژکتورها فريم در ثانيه است که آن را بصورت مخفف مى‌نويسند. براى دستيابى به حرکت معمولى بايستى سرعت حرکت پروژکتور فيلم با سرعت حرکت دوربين فيلمبردارى برابر باشد، بنابراين پروژکتورها نيز در هر ثانيه تعداد ۱۶ تا ۱۸ فريم را درمورد فيلم‌هاى صامت و ۲۴ فريم را درمورد فيلم‌هاى ناطق برروى پروژکتور منعکس مى‌کنند، حال چنانچه تغيير حرکت به‌صورت سريع و يا آهسته موردنظر باشد، مى‌توانيم دوربين را با سرعتى کمتر و يا بيشتر از حد معمول به‌حرکت درآوريم. حرکات آرامى که در نمايش فيلم‌هاى مربوط به مسابقات ورزشى ملاحظه مى‌کنيد در نتيجه زيادتر کردن سرعت دوربين به ميزان دو، سه يا چهار برابر سرعت معمولى بدست مى‌آيد. جدول زير رابطه موجود ميان سرعت فيلمبردارى و سرعت پروژکتور و انواع حرکات حاصله را نشان مى‌دهد:
