عوارض جانبی

عوارض جانبی

- سندرم بدخیم نورولپتیک:

پیدایش سندرم بدخیم نورولوژیک با SDAها بسیار نادرتر از پیدایش آن با آنتاگونیست‌های گیرنده دوپامین است. این سندرم شامل سفتی عضلانی، دیسفونی، آکینزی، موتیسم، نوسان بین کاهش فعالیت روانی - حرکتی و آژیتاسیون، تعریق، دیسفاژی، لرزش، بی‌اختیاری، متغیر بودن فشار خون، لکوسیتوز و افزایش کراتین فسفوکیناز می‌باشد. کلوزاپین به‌خصوص اگر با لیتیوم و ریسپریدون ترکیب شود، با سندرم بدخیم نورولپتیک مرتبط می‌باشد.

- دیسکینزی دیررس:

در SDAها به شکل قابل ملاحظه‌ای کمتر از آنتاگونیست‌های گیرنده دوپامین است. به‌علاوه SDAها علایم دیس‌کینزی‌های دیرررس را بهتر می‌کنند و به‌خصوص برای بیماران پسیکوتیکی که دارای دیس‌کینزی دیررس قبلی می‌باشند، اندیکاسیون دارند ^(۱). به این علت درمان نگه‌دارنده طولانی‌مدت با آنتاگونیست‌های گیرنده دوپامین طبابتی مسئله‌دار تلقی‌شده است.

(۱) . در مورد داروی Clozapine کدامیک از عبارات زیر نادرست است؟ (اسفند ۷۵)

الف ـ این دارو روی سی درصد (۳۰%) موارد از بیماران اسکیزوفرنی مزمن مقاوم مؤثر است؟

ب ـ عوارض ناردیودیسکینزی در اثر مصرف این دارو نسبتاً شایع می‌باشد.

ج ـ در ۲ -۱% موارد عارضه آگرانولوسیتوز کشنده بر اثر مصرف دارو بروز می‌نماید.

د ـ این دارو روی گیرنده‌های سروتونین، آلفا آدرنرژیک، هیستامیرژیک و دوپامینرژیک اثر می‌کند.

پاسخ: گزینه ب

- ریسپریدون:

ریسپریدون با دوز معمول درمانی ۶ میلی‌گرم در روز یا کمتر عوارض جانبی کمی به‌وجود می‌آورد. شایع‌ترین عوارض جانبی عبارتند از اضطراب، بی‌خوابی، خواب آلودگی گیجی، یبوست، تهوع، سوءهاضه، رینیت، راش و تاکی‌کاردی، دوزهای بالاتر که به‌ندرت به‌کار می‌روند، باعث عوارض خارج‌هرمی وابسته به دوز، هیپرپرولاکتینمی، اثر آرام‌بخشی - رخوت‌زائی، کاهش ارتواستاتیک فشار خون، تپش قلب، افزایش وزن، کاهش میل جنسی، و اختلال عملکرد نعوظی می‌گردند. عوارض جانبی نادری که مربوط به استفاده درازمدت می‌باشند، شامل سندرم نورولپتیک بدخیم، پریاپیسم، پورپورای ترومبوسیتوپنیک و تشنج در افراد مبتلا به هیپوناترمی هستند.

- اولانزاپین:

اولانزاپین معمولاً به‌خوبی تحمل می‌شود، البته در درمان درازمدت می‌تواند باعث خواب‌آلودگی متوسط و افزایش وزن ۱۰ تا ۲۵ پوندی [حدود ۵/۴ تا ۱۲ کیلوگرم] در تا ۵۰% افراد شود. عوارض جانبی ناشایع عبارتند از اثرهای آنتی‌کولینرژیک، هیپرگلیسمی، کاهش ارتواستاتیک فشار خون، افزایش ترانس‌آمینازها، و به‌ندرت علایم خارج‌هرمی. دیابت قندی و شروع حاد کتواسیدوز دیابتی در بیمارانی که از اولانزاپین استفاده می‌کنند گزارش شده است.

- کوتئیاپین:

شایع‌ترین عوارض جانبی کوتئیاپین خواب‌آلودگی، کاهش ارتواستاتیک فشار خون و گیجی می‌باشند که معمولاً گذرا هستند و با افزایش تدریجی دوز دارو از ابتدا می‌توان به بهترین شکلی از بروز آن کاست. به‌نظر می‌رسد که کوتئیاپین بیش از دارونما (پلاسبو) باعث به‌وجود آمدن علایم خارج‌هرمی نمی‌شود. کوتئیاپین با افزایش متوسط در وزن، افزایش گذرای ترانس‌آمینازهای کبدی، افزایش کمی در ضربان قلب و یبوست همراه می‌باشد.

- زیپراسیدون:

وقوع عوارض جانبی با زیپراسیدون غیرمعمول است. این تنها SDA است که با افزایش وزن ارتباط ندارد. شایع‌ترین عوارض جانبی آن عبارتند از خواب‌آلودگی، سرگیجه، تهوع و سیاهی رفتن چشم‌ها، زیپراسیدون خارج از CNS تقریباً باعث هیچ عارضه جانبی‌ای نمی‌شود.

- کلوزاپین:

به‌علت احتمال قابل توجه پیدایش عوارض جانبی، کلوزاپین تنها برای استفاده در مقاوم‌ترین افراد نگه داشته می‌شود. شایع‌ترین عوارض جانبی کلوزاپین عبارتند از اثر رخوت‌زائی، تشنج، گیجی، سنکوپ، تاکیکاردی، هیپوتانسیون، تغییرات ECG، تهوع، استفراغ، لکوپنی، گرانولوسیتوپنی، آگرانولوسیتوز و تب ^(۲) افزایش وزن می‌تواند قابل ملاحظه باشد. حتی بدون در نظر گرفتن مسئله افزایش وزن، دیابت قندی با کلوزاپین ارتباط داشته است. سایر عوارض جانبی شایع عبارتند از خستگی، سیالوره، علایم گوارشی مختلف (شایع‌ترین شکل آن یبوست است)، اثرهای آنتی‌کولینرژیک، و احساس ذهنی ضعف عضلانی، تحت نظارت دقیق و با امکان دستیابی به خدمات مراقبتی است که می‌توان از کلوزاپین بهترین استفاده را کرد.

به‌علت خطر فزاینده آگرانولوسیتوز، نباید کلوزاپین را با کاربامازپین یا سایر داروهائی که می‌دانیم باعث سرکوب مغز استخوان می‌شوند، ترکیب کرد.

(۱) . در مورد داروی Clozapine کدامیک از عبارات زیر نادرست است؟ (اسفند ۷۵)

الف ـ این دارو روی سی درصد (۳۰%) موارد از بیماران اسکیزوفرنی مزمن مقاوم مؤثر است؟

ب ـ عوارض ناردیودیسکینزی در اثر مصرف این دارو نسبتاً شایع می‌باشد.

ج ـ در ۲ -۱% موارد عارضه آگرانولوسیتوز کشنده بر اثر مصرف دارو بروز می‌نماید.

د ـ این دارو روی گیرنده‌های سروتونین، آلفا آدرنرژیک، هیستامیرژیک و دوپامینرژیک اثر می‌کند.

پاسخ: گزینه ب

تداخلات داروئی

- همه SDAها:

تجویز همزمان تضعیف‌کننده‌های CNS، الکل یا داروهای سه‌حلقه‌ای با SDAها ممکن است خطر تشنج، اثر رخوت‌زائی و اثرهای قلبی را افزایش دهد. داروهای ضدفشارخون ممکن است کاهش ارتواستاتیک فشار خون ناشی از SDAها را تشدید کنند. تجویز همزمان بنزودیازپین‌ها و SDAها ممکن است با افزایش بروز ارتواستاز، سنکوپ و تضعیف تنفسی همراه باشد. ریسپریدون، اولانزاپین، کوئتیاپین و زیپراسیدون می‌توانند ثر لوودوپا و آگونیست‌های دوپامین را خنثی کنند. استفاده درازمدت از SDAها همراه با داروهائی که آنزیم‌های متابولیسمی سیتوکروم P450 کبدی (CYP) را القاء می‌کنند (مثل کاربامازپین، باربیتورات‌ها، اُمپرازول، ریفامپین، گلوکوکور تیکوئیدها) ممکن است تصفیه (کلیرانس) SDAها را ۵۰% یا بیشتر افزایش دهند.

- ریسپریدون:

استفاده همزمان از ریسپریدون و فنی‌توئین با SSRIها ممکن است باعث علایم خارج‌هرمی شود. استفاده از ریسپریدون در افراد وابسته به مواد مخدر ممکن است باعث تحریک پیدایش علایم ترک اپیوئید شود. افزودن ریسپریدون به رژیم بیماری که کلوزاپین می‌گیرد می‌تواند غلظت پلاسمائی کلوزاپین را تا ۷۵% بالا ببرد. غیر از این موارد ریسپریدون اثر کمی بر روی سایر داروها دارد.

- اولانزاپین:

سایمتیدین و وارفارین متابولیسم اولانزاپین را تحت‌تأثیر قرار نمی‌دهند. اولانزاپین بر روی متابولیسم ایمی‌پرامین، دزپیرامین، وارفارین، دیازپام، لیتیوم یا بی‌پریدن اثری نمی‌گذارد. فلووکسامین غلظت سرمی اولانزاپین را افزایش می‌دهد.

- کوئتیاپین:

فنی‌توئین تصفیه کوئتیاپین را پنج برابر و تیورپدازین تصفیه آن را ۶۵% افزایش می‌دهد. سایمتیدین تصفیه کوئتیاپین را ۲۰% کاهش می‌دهد. فلوئوکستین، ایمی‌پرامین، هالوپریدول و ریسپریدون بر روی متابولیسم کوئتیاپین اثر نمی‌گذارند. کوتئیاپین تصفیه لورازپام را ۲۰% کاهش می‌دهد و بر تصفیه لیتیوم اثر ندارد.

- زیپراسیدون:

زیپراسیدون احتمال کمی برای ایجاد تداخلات داروئی قابل توجه از نظر بالینی دارد.

- کلوزاپین:

کلوزاپین نباید همراه با هیچ داروی دیگری که می‌تواند باعث سرکوب مغز استخوان شود، استفاده گردد. این داروها عبارتند از کاربامازپین، فنی‌توئین، پروپیل تیواوراسیل، سولفونامیدها و کاپتوپریل. افزودن پاروکستین ممکن است نوتروپنی ناشی از کلوزاپین را تحریک کند. ترکیب لیتیوم با کلوزاپین ممکن است خطر تشنج، سرگیجه، و اختلالات حرکتی را افزایش دهد. در بیمارانی که یک بار دچار سندرم بدخیم نورولپتیک شده‌اند، نباید ترکیب لیتیوم و کلوزاپین مورد استفاده قرار گیرد. ریسپریدون، فلوئوکستین، پاروکتستین و فلووکسامین غلظت سرمی‌کلوزاپین را افزایش می‌دهند. تقویت (augmentation) این دارو با ریسپریدون، در صورتی‌که با احتیاط و دقیق شروع شود، می‌تواند اثر ضدپسیکوز کلوزاپین را افزایش دهد.