گئورگ فریدریش هندل (۲)

هندل در ۱۷۵۳، گرچه به‌طور کامل نابینا بود، اما هنوز به رهبری و اجراء کنسرتوهای ارگ می‌پرداخت. در زمان حیاتش، مجسمه‌اش را در پارک عمومی شهر برپا داشتند و پس از مرگ او، در ۱۷۵۹، سه هزار تن در مراسم خاکسپاریش در کلیسای وست مینستر شرکت کردند. او ثروتمند، بخشنده، فرهیخته - و سرسخت - بود، اما فراتر از همه آهنگسازی چیره‌دست بود که حس دراماتیک او به‌ندرت همتائی داشته است.

- موسیقی هندل:

در میان آهنگسازان دورهٔ پایانی باروک، هندل از شأن و مرتبه‌ای مانند باخ برخوردار است. او گرچه آثار سازی فراوانی آفرید - سوئیت‌ها و کنسرتو گروسوها - اما بخش اصلی حجم عظیم آفریده‌هایش به اوراتوریوهای انگلیسی و اپراهای ایتالیائی اختصاص دارد.

اوراتوریوهای انگلیسی هندل به‌طور معمول مبتنی بر داستان‌هائی از عهد عتیق هستند و عنوان‌هائی همچون بنی‌اسرائیل در مصر، شائول، یوشع، و یهودای مکابیائی دارند. این آثار موسیقی کلیسائی نیستند بلکه برای سرگرمی شنوندگانی ساخته شده‌اند که برای تماشای اجراء آنها در تماشاخانه‌های عمومی بلیت می‌خریدند. گرچه این آثار بدون ایفاء نقش، صحنه‌پردازی با آرایش و جامهٔ ویژه به‌ اجراء درمی‌آیند اما طرح داستانی و شخصیت‌هائی دارند که در آن ظاهر می‌شوند. چنانکه خواهیم دید، اوراتوریوی مسیح در این میان یک استثناء به‌شمار می‌آید، زیرا در آن موضوعی از کتاب عهده جدید انتخاب شده است و طرح داستانی نیز ندارد.

در اوراتوریوهای سبک هندل، گروه کُر محور اصلی اثر است. کُر با مشارکت در روایت داستان، نمایندهٔ بنی‌اسرائیل با دشمنان مشرک آنان است و به تفسیر کارها، مویه و شادمانی آنها نیز می‌پردازد. هندل آواز کُر و ارکستر را به‌گونه‌ای انعطاف‌پذیر و با تخیلی سرشار به‌هم می‌آمیزد. آوازکُر در دستان او می‌تواند بازتابندهٔ لطافت، درام، یا شکوه و عظمت باشد. حتی بتهوون نیز از توانائی هندل در 'دست یافتن به جلوه‌های شکوهمند با ورش‌هائی ساده' شگفت‌زده بود.

هندل برای تأکید بر ایدهٔ موجود در متن، از راه ایجاد وقفه در سیر پُلی‌فوتیک موسیقی توسط زنجیره‌ای از آکوردها، هیچ‌گاه تردید به خود راه نمی‌داد. دگرگونی بافت در موسیقی او به مراتب بیش از آن است که در موسیقی باخ می‌توان دید. علاوه بر این، او تمایل داشت که دو ایدهٔ مختلف ملودیک را ارائه کند و سپس آنها را به‌شیوه‌ای پُلی‌فونیک با هم بیامیزد. هندل با تبدیل تونالیته‌های مینور و ماژور و به‌عکس دگرگونی‌هائی ناگهانی و شدید در حالت موسیقی پدید می‌آورد.

سی‌ونه اپرای ایتالیائی هندل، که کم‌وبیش همگی در لندن ساخته شده‌اند، امروزه کمتر از اوراتوریوهای او شهرت دارند. این پاراها، پس از دو سده متروک ماندن توسط شرکت‌های اپرائی معاصر با موفقیتی چشمگیر احیاء شده‌‌اند. کم‌وبیش تمام اپراهای هندل داستانی جدی دارند، بر مبنای تاریخ با اساطیر یونان و روم باستان ساخته شده‌اند و قهرمانان مرد و زن آنها شخصیت‌هائی سلطنتی همچون جولیوس سزار و کلئوپاترا هستند. برجسته‌ترین بخش‌ها رد اپراهای هندل، آریاهائی هستند که با پاساژهائی به سبک رسیتاتیف، که سیر داستان در آنها بازگو می‌شود، به یکدیگر پیوند می‌خورند. این آریاها توانائی چشمگیر هندل را در انگیزش حالت یا حسی ویژه به نمایش می‌گذارند و اغلب برای نمایش مهارت آوازخوان‌ها، که برخی از آنها کاستراتو بودند، به نگارش درآمده‌اند.

- مسیح (۱۷۴۱):

اوراتوریوی مسیح که حدود ۵/۲ ساعت به طول می‌انجامد، فقط در مدت بیست‌وچهار روز ساخته شده است. هندل این اثر را پیش از رفتن به ایرلند برای حضور در اجراء شماری از آثارش، که درآمد آن‌ها صرف ساخت یک تالار کنسرت می‌شد، به نگارش درآورد. او پنج ماه پس از رسیدن به دابلین (در ۱۷۴۲) اوراتوریوی مسیح را برای نخستین بار به اجراء درآورد؛ درآمد این اجراء برای کمک به بدهکاران زندانی اختصاص یافت. تمرین‌های پیش از اجراء عمومی اثر توجه بسیاری را به خود جلب کرد: یکی از روزنامه‌ها آن را اثری برشمرد که 'به گفتهٔ برجسته‌ترین صاحب‌نظران، عالی‌ترین اثر موسیقی موجود تا امروز' است. تالار کنسرت گنجایش ۶۰۰ تن را داشت اما برای افزایش گنجایش آن خواسته شد که زن‌ها دامن فنردار نپوشند و مردها شمشیرشان را همراه نیاورند.

گرچه نخستین اجراء اثر موفق بود، اما اجراء آن در لندن (۱۷۴۳) با استقبالی اندک رویارو شد که دلیل اصلی آن تعارض مذهبی نسبت به استفاده از متن مقدس در تئاتر بود. حدود یک دهه زمان لازم بود تا اوراتوریوی مسیح در لندن محبوبیت بیابد؛ شأن و منزلت بی‌همتای این اثر تا پیش از آنکه سالیانه به نفع یتیم خانه‌های لندن به اجراء درآید، دریافته نشد. به نوشتهٔ یکی از معاصران هندل، اوراتوریوی مسیح 'گرسنه را اطعام می‌کند، برهنه را می‌‌پوشاند و یتیم را می‌نوازد' .

اوراتوریوی مسیح دارای سه بخش است: بخش اول با پیشگوئی ظهور عیسی مسیح آغاز می‌شود و بشارت آسمانی تولد او را که سبب رستگاری انسان خواهد شد تجسم می‌بخشد. بخش دوم را یکی از هندل‌شناسان به شایستگی تمام چنین توصیف کرده است: 'تحقیق رستگاری از راه قربانی شدن مسیح، رویگردانی بشر از پذیرش آنچه خداوند به او ارزانی داشته، و شکست و فنای مطلق بشر در رویاروئی با قدرت خداوندش. بخش سوم بیانگر ایمان و یقین به زندگی جاودانه‌ای است که مسیح با بر دوش گرفتن گناهان بشر نویدبخش آن است. مسیح بر خلاف اغلب اوراتوریوهای هندل بیشتر ژرف‌نگرانه است تا دراماتیک؛ این اثر طرح و شخصیت‌های داستانی مشخص ندارد. اوراتوریوی مسیح تنها اوراتوریوی انگلیسی هندل است که متون عهد جدید را نیز همچون عهد عتیق به‌کار می‌گیرد. متن این اوراتوریو را چارلز چنینگز (Charles Jennings)، میلیونر و ادیب آماتور، با برداشت از گزیدهٔ بخش‌هائی گوناگون از کتاب مقدس - اشعیا، مزامیر، و ایوب از عهد عتیق؛ لوقا، رسالهٔ اول قُرنتیان، و مکاشفهٔ یوحنا از عهده جدید - نوشته است.

هندل در گذر سال‌ها برخی از موومان‌های این اثر را برای اجراء‌کنندگان و اجراهائی گوناگون بازنویسی کرد. در زمان هندل، این اثر با ارکستر و گروه کُری کوچک‌تر از آنجا امروزه به آن خو گرفته‌ایم به اجراء درمی‌آمد. گروه کُری که هندل برای این اثر در نظر داشته دربردارندهٔ بیست آوازخوان - همگی مرد - و ارکستر کوچک او شامل سازهای زهی و باسو کُنتینوئو بوده و در قسمت‌هائی ترومپت‌ها و تیمپانی نیز به‌کار گرفته می‌شده است. امروزه گاه اجراء نسخه‌های دوباره تنظیم‌شدهٔ این اثر ار می‌شنویم؛ موتسارت تنظیمی از این اثر ارائه داد، و هنوز نیز نسخه‌هائی دیگر از آن با ارکستری دارای یکصد نوازنده و گروه کُری با چند صد آوازخوان به اجراء درمی‌آید.

اوراتوریوی مسیح بیش از پنجاه موومان دارد، و هندل با تصنیف ماهرانهٔ موومان‌های متضاد و گروه‌بندی آنها به اثرش تنوع بخشیده است. او در این موومان‌ها با تناوب ساده تونالیته‌های ماژور و مینور به جلوه‌های ژرف دست می‌یابد. در اوراتوریوی مسیح به بررسی این قسمت‌ها خواهیم پرداخت: سینفونیا ^(۱) برای ارکستر؛ تسلاّ دهید قوم مرا، تسلاّ دهید؛ هر دره‌ای برافراشته خواهد؛ و کودکی بر ما متولد می‌شود. و سرود کُرال هاله‌لویا.

(۱) . واژهٔ ایتالیائی سینفونیا (sinfonia) در سده‌های هفدهم و هجدهم برای نامیدن مقدمهٔ ارکستری آثاری مانند اپرا، کانتات کلیسائی، و سوبیت به‌کار می‌رفت - م.