بلوز

گونه‌ای از موسیقی که به‌عنوان بلوز شناخته می‌شود در شمار مهم‌ترین منابع جاز است. اصطلاح بلوز به فرمی آوازی و سازی و نیز سبکی اجرائی اشاره دارد. بلوز از موسیقی عامیانهٔ سیاهان آمریکا، مانند آوازهای کشت‌وکار، آوازهای مذهبی و ترانه‌های بردگان مناطق گوناگون، سرچشمه گرفت. زمان دقیق پیدایش بلوز معین نیست اما در حدود دههٔ ۱۸۹۰ این ترانه‌ها در کشتزارهای جنوب‌ ایالات‌متحد خوانده می‌شده است. 'بلوز محلی - country blues' اولیه که به‌طور معمول با همراهی گیتار اجراء می‌شد، فرم یا سبک مشخصی نداشت.

فرم شاعرانه و موسیقائی بلوز در حدود سال ۱۹۱۰ شکوفا شد و با چاپ قطعه‌های بلوز ممفیس (Memphis Blues) ،(۱۹۱۲) و قطعه‌های بلوز سِنت‌لوئیز (St. Lauis Blues) ،(۱۹۱۴) توسط ویلیام کریستوفر هَندی (W. C Handy) ،(۱۸۷۳ - ۱۹۵۸) محبوبیت یافت. در دههٔ ۱۹۲۰، تب بلوز در میان سیاهان آمریکا بالا گرفت. میلیون‌ها نسخه از صفحه‌های خوانندگان بلوز، از جمله بسی اسمیت، (Bessie Smith)، به فروش می‌رسید. در همین دهه بود که بلوز به فرم موسیقائی پُرکاربردی بدل شد که علاوه بر آوازخوانان این سبک، توسط نوازندگان جاز نیز به‌کار می‌رفت. تأثیر مستمر بلوز در سبک‌هائی مردم‌پسند مانند ریتم و بلوز (rhythm and blues)، راک اند روال (rock and roll) و سُول (Soul) آشکارا دیده می‌شود.

بلوزهای آوازی بیانی بسیار شخصی دارند؛ این آوازها اغلب به مضامینی همچون درد خیانت‌دیدگی، بی‌وفائی و عشق یک جانبه می‌پردازند. کلام این آوازها از چند بند ۳ سطری که همگی از نظر شعر و موسیقی فرمی مشابه دارند. تشکیل می‌شد. سطر نخست خوانده شده و سپس با عبارت ملودیکی کم‌وبیش مشابه تکرار می‌شود (a á)؛ سطر سوم یا عبارت ملودیک متفاوتی (b) خوانده می‌شود.

a : I'm going to leave baby, ain't going to say goodbye.
á : I'm going to leave baby, ain't going to say goodbaye.
b : But I'll write you and tell you the reason why.

هر بند از کلام بلوز در چارچوبی‌ هارمونیک که اغلب ۱۲ میزانی است با موسیقی همراه می‌شود. این الگوی هارمونیک که معروف به بلوز ۱۲ میزانی (12 - bar blues) است فقط با سه آکورد ساخته می‌شود: آکوردهای تونیک (I)، سودومینانت (subdominant) (IV)، و دومینانت (V). (اُکوردسودومینانت آکوردی است که بر مبنای درجهٔ چهارم گام ساخته می‌شود). ترتیب توالی آکوردها می‌تواند با این طرح نشان داده شود: تونیک (۴ میزان) - سودومینانت (۲ میزان) - تونیک (۲ میزان) - دومینانت (۲ میزان) - تونیک (۲ میزان). چگونگی تلفیق یک بند ۳ سطری با این توالی از آکوردها به‌صورت زیر است:

			سطر ۱ ( a )		سطر ۲ ( á )		سطر ۳ ( b )
	میزان		۱   ۲   ۳   ۴		۵   ۶   ۷   ۸		۹   ۱۰   ۱۱   ۱۲
	آکورد		I		I      IV		I      V

گرچه ممکن است آکوردهای دیگری نیز میان آکوردهای اصلی بلوز ۱۲ میزانی گنجانده شوند اما هر بند از کلام با زنجیرهٔ یکسانی از آکوردها همراه می‌شود. آوازخوان، ملودی اصلی را برای هر بند تکرار یا ملودی‌های تازه‌ای را که همخوان با حالت‌های متغیر کلام باشند بداهه‌سرائی می‌کند. موسیقی به وزن چهارتائی (4^4) است، و به این ترتیب هر میزان ۴ ضرب دارد.

بلوز ۱۲ میزانی به سه عبارت که هر کدام ۴ میزان درازا دارند تقسیم می‌شود. تکخوان هر سطر از کلام آواز را فقط طی ۲ میزان می‌خواند. ۲ میزان باقیمانده، توسط ملودی‌ساز یا سازهای پشتیبان پُر می‌شود. در بلوزهای ضبط‌شدهٔ دهه‌های ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰، نوازندگان پیشروی جاز اغلب پاسخ‌های ساز به سطرهای آوازی را بداهه‌نوازی کرده‌اند.

آوازخوانان بلوز سبک اجرائی ویژه‌ای دارند که در آن از نت‌های 'افتاده' ، سایه‌پردازی ریزپرده‌ای، تأخیرها و عجله‌های ریتمیک و خزش‌های آوازی بهره می‌گیرند. ملودی‌های آنان شامل نت‌های 'بلو' - یا محزون - متعددی است که با اندکی بم کردن نت‌های سوم، پنجم و هفتم گام ماژور پدید می‌آیند. ریتم بلوز نیز بسیار انعطاف‌پذیر است. آوازخوانان اغلب 'پیرامون' ضرب‌ها - کمی پیش یا پس از آنها - ضرب‌های آوازی را اجراء می‌کنند.

نوازندگان جاز به تقلید از سبک اجرائی آوازخوانان بلوز پرداخته و الگوی هارمونیک بلوز ۱۲ میزانی را به‌عنوان مبنای بداهه‌نوازی خود به‌کار گرفته‌اند. این الگوی دوازده میزانی بارها و بارها تکرار شده و در این میان ملودی‌های تازه‌ای بداهه‌نوازی و با آن آمیخته می‌شوند. توالی تکرارشوندهٔ آکوردها، همانند باس زمینهٔ باروک، در سیلان آزاد ملودی‌هائی بداهه‌پردازانه که تنوع می‌آفرینند، سبب انسجام قطعه می‌شوند. موسیقی این فرم ۱۲ میزانی می‌تواند شاد یا غمگین، تند یا کند، و دارای سبک‌هائی متنوع باشد. در مبحث سبک نیو اورلئان، یک بلوز سازی به‌نام Dippermouth Blues را بررسی می‌کنیم که نمونه‌ای از جاز نیواورلئان است.

(LOST YOUR HEAD BLUES (۱۹۲۶، از بسی اسمیت

بسی اسمیت (۱۹۳۷ - ۱۸۹۴) که به 'ملکهٔ بلوز' شهرت دارد، پُرآوازه‌ترین آوازخوان دههٔ ۱۹۲۰ بود. Lost Your Head Blues با آواز او، نمونهٔ مشهوری از فرم و سبک اجرائی بلوز است. شعر این آواز بیانگر احساسات زنی است که در فکر ترک مرد خود است، زیرا که 'ناسزا دیده' است. تمام بندهای پنچ‌گانهٔ شعر در قالب الگوی بلوز ۱۲ میزانی به موسیقی درآمده‌اند. شاخص‌تر از همه، پاسخ کُرنت است که در پی هر سطر از آواز می‌آید (نگاه کنید به نمونه نت قبلی).

قطعه با مقدمه‌ای ۴ میزانی با همنوازی کُرنت و پیانو آغاز می‌شود. سپس بسی اسمیت ملودی‌اش را می‌خواند - ملودئی که در ادامه، آن را با دگرگونی‌هائی فراوان از نظر زیر و بم و ریتم در هر بند تکرار می‌کند. نت‌های 'بلو' ، سایه‌پردازی‌های ریزپرده‌ای و نیز خزش میان نتن‌های زیر و بم آوازش نقشی اساسی در تأثیرگذاری این ترانه دارد. به خزش‌های فصیح آواز او تا رسیدن به واژهٔ I هنگام خواندن عبارت I was with you baby و نت‌های تزئینی ادا شده بر واژهٔ down که در عبارت your good gal down خوانده می‌شوند توجه کنید. از آنجا که واژه‌ها پیش یا پس از ضرب (و نه سر ضرب) خوانده می‌شود، ریتم‌های سنکوپ‌دار در این آواز فراوان هستند. ملودی آواز بسی اسمیت با حساسیت بسیار نسبت به معنا و اهمیت واژه‌ها ساخته و پرداخته شده است. برای نمونه، نت‌های زیر و ممتد در آخرین بند شعر ("Days are lonesome, nights are long") اوجی شگفت‌انگیز پدید می‌آورند. طی ترانه، پیچ‌وتاب آواز بسی اسمیت با پاسخ‌ها و پژواک‌های بداهه‌نوازانهٔ کُرنت همخوانی کامل دارد.

.I was with you baby when you did not have a dime

.I was with you baby when you did not have a dime

.Now since you got plenty money you have throw'd your good gal down

.Once ain't for always two ain't for twice

.Once ain't for always,two ain't for twice

.When you get a good gal you better treat her nice

.When you were lonesome I tried to treat you kind

.When you were lonesome I tried to treat you kind

.But since you've gol money it's done changed your mind

.I'm going to leave baby ain't going to say goodbye

.I'm going to leave baby. ain't going to say goodbye

.But I'll write you and tell you the reason why

.Days are lonesome nights are long

.Days are lonesome nights are long

.I'm a good old gal, but I've just been treated wrong