پیشینه دوبلاژ در ایران

در ابتداى دهه ۱۳۲۰ و اشغال ايران در جريان جنگ دوم جهاني، سينما به‌دليل نبود وسايل ارتباط جمعى موقعيت استثنايى و مناسبى به‌دست آورد. انگلستان و شوروى با هدف گسترش نفوذ فرهنگي، از فيلم‌هاى ناطق فارسى استفاده مى‌کردند و به اين ترتيب برگرداندن گويش فيلم‌هاى خارجى به فارسى لازم شد.

دکتر اسماعيل کوشان در طى اقامت اجباريش در استانبول به‌طور جدى پيگير کار دوبله شد و طرح شرکت 'ميترا فيلم' را با مشارکت همسرش و ابراهيم ‌کوشان و جهانگير تفضلّى شکل داد.

سپس با خريد دو فيلم فرانسوى و اسپانيولى مقدمات کار را در استوديوى 'سس فيلم' فراهم آورد. فيلم فرانسوى 'دختر فراري' نام داشت که نخستين فيلم دوبله شده به زبان فارسى بود (محصول ۱۹۴۴ فرانسه به کارگردانى هانرى دوکوئن) پنجشنبه پنجم ارديبهشت ۱۳۲۵، اين فيلم در سينماى جديد کريستال روى پرده آمد و طى شش هفته نمايش به فروشى بيش از دو ميليون ريال دست يافت. بعد از آن‌که هيجان ناشى از موفقيت نمايش نخستين فيلم دوبله - با چاپ چند عکس از 'دختر فراري' و شرح حال دانيل داريو بازيگر فيلم و گفتگو با نوريه قوانلو گويندۀ نقش راديو و مقالاتى دربارۀ فيلم و دوبلهٔ آن - فرونشست، دکتر کوشان دفتر ميترا فيلم را در خيابان لاله‌زار در مغازه‌اى در پاساژ ساعتچى ايجاد کرد. در فاصلهٔ کوتاهى دختر کولى فيلم دوم کوشان در اواخر تابستان ۱۳۲۵ در سينما کريستال به نمايش درآمد و سود مناسبى بدست آورد. بتدريج ميترا فيلم و تهيه فيلم‌هاى ناطق ايرانى توسعه يافت و در همين ايام گروه‌هاى مختلفى با هدف کسب درآمد به اين کار روى آوردند. گروهى شامل گرجي، جهانبخش، حالتى و چند تن ديگر که کوشان معرفى کرده بود، راهى قاهره شدند و فيلم‌هاى زن سنگدل، تاراس بولبا و سکوت شب را دوبله کردند. در همان سال زن سنگدل و تاراس بولبا به تهران رسد و فروش نسبتاً خوبى داشت؛ اما انتظارات برآورده نشد.

در اواخر تابستان ۱۳۲۵ در تهران استوديويى براى دوبله فيلم و توليد، اعلام موجوديت کرد. بانيان اوليه آن منصور مبيني، شاپور مبيني، هوشنگ کاوه و اميرحسين دهلوى بودند. بعداً جلال مغازه‌اي، سعيد غياثي، بهاءالدين شريعتمداري، على‌اصغر کاشاني، محمود نوذرى و مجتبى بديعى و ديگران به آن‌ها پيوستند و چند تن از جمله دکير ميرسپاسي، فاضل سرجويى با تخصيص سرمايه امکان توليد فيلم را فراهم مى‌کنند. بعد از آن‌که مقدمات کار فراهم شد، همزمان دختر فرارى به نمايش درآمد و موجب سرخوردگى و دلخورى گروه شد.

بعد از انشعاب گروه، سرمايه‌گذاران محل تازه‌اى واقع در سه راه امين‌حضور را براى آغاز فعاليت رسمى استوديو 'ايران‌نو فيلم' اجاره کردند.

در اين حال گروه ديگرى نيز پنجمين فيلم دوبله شد، به فارسى در پاريس توليد شد و در ارديبهشت ۱۳۲۶ در سينما پارک به روى پرده آمد. نام اين فيلم، بازگشت جاودانى بود.

هنر دوبلاژ در اوايل ۱۹۳۱ م (۱۳۰۹ ش) در فرانسه و بعد ايتاليا و انگلستان براى ناطق کردن فيلم‌هاى صامت قديمى و به‌عنوان اختراعى گرانبها که سينما را زنده کرد، شکل گرفت. پانزده سال بعد از رواج آن تقريباً در بيشتر کشورها، ايران نيز به دوبلاژ پرداخت ولى همهٔ امور فنى آن در کشورهاى بيگانه انجام مى‌گرفت.

در اين حال جوانان استوديو 'ايران نو فيلم' تلاش داشتند نخستين کسانى باشند که کار دوبله را در ايران شکل مى‌دهند.

اولين فيلم دوبله شده در ايران 'مرا ببخش' نام داشت. از گويندگان اين فيلم: اسدا... پيمان، عطاءا... زاهد، مهرى عقيلي، مهرى وداديان، مهين ديهيم، ايرج دوستدار بودند.اين فيلم در شهريور ۱۳۲۷ در سينماى ديانا و پارک به نمايش درآمد و مورد استقبال واقع شد و فروش بى‌سابقه‌اى داشت.