مبانی رشد حرکتی

ديدگاه رشد

مطالعهٔ رشد حرکتى شامل توصيف و تبيين تغييرات رفتار حرکتى است. سرانجام، متخصصان رشد حرکتى دانش مربوط به عوامل زيستي، رواني، اجتماعي، شناختى و مکانيکى و غيره را که در سطح خاصى از رشد بر رفتار اثر مى‌گذارند منسجم مى‌کنند. اين روش کاملاً با مطالعهٔ تغييرات به‌عنوان تابعى از زمان متفاوت است، مانند موقعى که رفتار حرکتى خاصى را در چندين گروه با رده‌هاى سنى متفاوت مطالعه مى‌کنيم تا تفاوت‌هاى بين آنها را شناسايى کنيم يا اينکه ميانگين و ضابطه‌اى را براى سن خاصى قرار دهيم. متخصصان رشد از سطح توصيفى پديده‌ها فراتر مى‌روند تا فرآيندهاى اساسى اين تغييرات را که منجر به تفاوت‌هاى بين‌گروهى مى‌شود مطالعه و شناسايى کنند. چون تغييرات در رفتار حرکتى از دورهٔ طفوليت تا دورهٔ سالمندى رخ مى‌دهد، لازم است دامنهٔ وسيع‌ترى از تأثيرات در تغييرات رفتارى را در نظر بگيريم و به رشد مهارت حرکتى با دانشى از فرآيندهاى مقدم بر آن و همچنين آثار بالقوهٔ آنها نظر بيندازيم.

اهميت ديدگاه رشد

دانشجويان و حتى کسانى که پيش‌بينى مى‌کنند در آينده به امر تربيت کودکان و نوجوانان خواهند پرداخت، چنانچه به اين مقوله از ديدگاه رشد در طول عمر بنگرند، مى‌توانند درک کامل‌ترى از رشد حرکتى بيابند؛ براى مثال کودکان و سالمندان را که غالباً رفتار حرکتى مشابهى نشان مى‌دهند در نظر بگيرند. هر دو گروه به‌طور نسبى از جوانان کُندتر عمل مى‌کنند و عکس‌العمل آنها در برابر محرک بصرى کُندتر است. اما آيا علل اين تفاوت‌ها در رفتار کودکان و سالمندان يکسان است؟ کودکان و سالمندان اطلاعات مربوط به محرک بصرى را به شيوه‌هاى متفاوتى در ذهن خود پردازش مى‌کنند.

رفتار ممکن است در دو مرحله از عمر کاملاً مشابه باشد، اما فرآيندهاى اساسى‌ که به آن رفتار کمک مى‌کند احتمالاً باهم متفاوت هستند. زمان عکس‌العمل در طول دورهٔ کودکى و نوجوانى پيشرفت مى‌کند، در دورهٔ جوانى به حداکثر سرعت خود مى‌رسد و سپس در دورهٔ سالمندى آهسته مى‌شود. اين وضعيت را در منحنى فوق ملاحظه مى‌کنيد. در دو سن ممکن است حد متوسط زمان عکس‌العمل يکسان باشد. با وجود اين متخصصان رشد معتقد هستند که فرآيندهاى متفاوت موجب زمان عکس‌العمل کُندتر در دوره‌هاى کودکى و سالمندى مى‌شود.

ديدگاه طول عمر

الگوهاى حرکتى به‌طور دائم در طول عمر تغيير مى‌کنند. اين تغيير جارى سؤالات مهمى را براى مربيان مطرح مى‌کند؛ براى مثال چه عواملى بر روى پتانسيل عملکرد ماهرانه تأثير مى‌گذارد؟ آيا اين عوامل ژنتيکى هستند؟ آيا والدين و مربيان مى‌توانند تجاربى را براى فرزندان خود تدارک ببينند که موجب پيشرفت و رشد مهارت‌هاى آنها شود؟ آيا الزاماً عملکردهاى ماهرانه بعد از جوانى کاهش مى‌يابد؟ مى‌توانيم با مطالعه در مورد فرآيند رشد و جنبه‌هاى بسيار دقيق و ظريف آن به سؤالاتى از اين قبيل پاسخ دهيم؟

ديدگاه طول عمر نسبت به اطفال

تصور مى‌کنيم که رشد حرکتى اطفال منحصر به فرآيند اکتساب مهارت است؛ يعنى کودک از مرحلهٔ حرکات غيرماهرانه در ابتداى دورهٔ کودکى به مرحلهٔ تسلط نسبى ماهرانه در پايان اين دوره مى‌رسد، سپس در دورهٔ نوجوانى به سطح بالايى از مهارت دست مى‌يابد. متخصصان رشد که پديدهٔ رشد را از اين ديدگاه مى‌نگرند، رفتار حرکت کودکان را در سنين مختلف با آزمايش و جهت دادن به يادگيرى مهارت‌هاى آنها بررسى مى‌کنند. اين فرض که رشد حرکتى تنها در کودکان و نوجوانان مورد توجه است ناشى از آن است که اکثر مطالعات مربوط به رشد حرکتى بر روى اولين سال‌هاى عمر متمرکز شده است. اما هم‌اکنون محققان، مطالعات مربوط به رشد را به‌طور عام و رشد حرکتى را به‌طور خاص شامل تمام طول عمر مى‌دانند. متخصصان رشد با مطالعهٔ فرآيندهايى که براساس آنها تغيير رفتارى در طول عمر ميسر مى‌شود، نه تنها در جستجوى نحوهٔ توصيف اين تغييرات هستند، بلکه مى‌کوشند اين تغييرات را تبيين کنند.

ديدگاه طول عمر نسبت به سالمندان

بخش در حال رشدى از جمعيت را سالمندان تشکيل مى‌دهند. آنان از طريق فعاليت‌هاى حرکتى سالم و نشاط‌آور به‌طور فزاينده در طلب بالا بردن سطح کيفى زندگى خود هستند؛ بنابراين ديگر نمى‌توان دورهٔ سالمندى را دورۀ بيمارى و گوشه‌نشينى دانست مى‌توان به اين نتيجه رسيد که رشد پس از گذشت دورهٔ بلوغ و با پايان نمو جسمى در حدود ۲۱ سالگى متوقف نمى‌شود و در هر سنى از دورهٔ جوانى ادامه دارد. تغيير در رفتار حرکتى به دو صورت کمّى و کيفى در دورهٔ سالمندى نيز اتفاق مى‌افتد. الگوهاى حرکتى با افزايش سن از هنگام تولد تا مرگ تغيير مى‌يابد (وان سانت، ۱۹۸۹). با توجه به اينکه نخستين تحقيقات رشد بر رشد حرکتى کودکان متمرکز شده، بسيارى از جنبه‌هاى رفتار حرکتى در سالمندان چندان بررسى نشده است؛ لذا دانش علمى در اين زمينه تغييرات مهارت حرکتى چندان زياد نيست و دست‌يابى به دانش پيشرفته‌تر و در نتيجه فهم بهتر رفتار حرکتى در سالمندان مسألهٔ مهمى براى متخصصان رشد حرکتى است.